Quá trình sáp nhập và tinh gọn các cơ quan báo chí vẫn đang được triển khai tỉ mỉ và cẩn trọng. Sau một phần tư thế kỷ 21, sự đặc thù của mỗi tờ báo đã hình thành, không thể hợp nhất cơ học một cách chủ quan.
Quá trình đổi mới sáng tạo, sẽ là một áp lực miễn cưỡng, nếu tiếp tục đòi hỏi báo chí chính thống phải cạnh tranh với mạng xã hội.
Dù quyền lợi xử lý và chia sẻ thông tin chia đều cho tất cả, nhưng định chế ràng buộc giữa báo chí chính thống và mạng xã hội hoàn toàn khác nhau. Nếu không có giải pháp tài chính hỗ trợ công tác tuyên truyền, báo chí chính thống khó lòng giữ chân người làm báo khao khát theo đuổi sự tiến bộ.
Chưa bao giờ kinh tế báo chí trở nên khó khăn như bây giờ. Giữa lúc món hàng gì cũng tăng giá, nguồn thu của báo chí lại xuống thấp. Thực trạng nợ lương bổng, nợ nhuận bút ở các cơ quan báo chí không còn quá cá biệt.
Bối cảnh thực tế cần nhìn nhận, nhu cầu của bạn đọc hôm nay rất đa dạng và nhu cầu của doanh nghiệp hôm nay cũng rất đa dạng.
Đó là hai dòng chảy chẳng mấy khi gặp nhau. Báo chí chính thống không thể dễ dàng chọn lựa một trong hai, thì báo chí càng lạc lõng và bơ vơ. Tính chuyên nghiệp của báo chí sẽ mai một dần, sức thuyết phục của báo chí cũng vơi cạn dần.
Vài năm gần đây, nhiều cơ quan báo chí cầm cự bằng các dự án truyền thông chính sách. Thế nhưng, con đường ấy không bền vững và không lâu dài. Lộ trình của báo chí chính thống thật sự giống như một bài toán tư duy lại tương lai.
Thời đại nào cũng cần báo chí, để biểu dương chính nghĩa, để cổ vũ đạo đức, để đồng hành nhân tâm. Khi ham muốn hưởng thụ vật chất cứ sôi sùng sục ở khắp nơi, thì lòng tham trở thành công cụ đắc dụng để sinh tồn, khiến sự cố gắng chống đỡ của mỗi cá nhân trước những ý nghĩ bất lương ngày càng nhọc nhằn.
Vì vậy, những người tử tế chỉ còn biết ủy thác quyền lợi tinh thần cho báo chí, khiến trách nhiệm trên vai mỗi nhà báo thêm trĩu nặng. Chắc chắn nghề báo không còn dư địa sảng khoái cho ai thích nhàn nhã, thích an phận.
Dù không nỡ nói ra điều đau lòng, nhưng cũng phải xác định, báo giấy đã đi qua giai đoạn hoàng kim và không thể nào quay lại đỉnh cao của ba thập niên trước đây. Hình ảnh nhà báo cũng thay đổi khi báo chí chính thống và mạng xã hội vừa hỗ trợ vừa kiểm soát lẫn nhau.
Không ai ngờ được cái điện thoại thông minh đã tạo điều kiện cho mọi người đều được làm “người đưa tin” hoặc “nhà sáng tạo nội dung số”. Và không ai ngờ trí tuệ thông minh AI nhanh chóng chiếm lĩnh không gian truyền thông, như Chat GPT có thể sản xuất văn bản tương tự sản phẩm báo chí.
Với dữ liệu lớn được tích hợp, Chat GPT chỉ cần vài giây đã có thể đưa ra những bài phân tích và nghị luận hàng ngàn chữ, mà đôi lúc nhà báo phải mất nhiều giờ mới viết xong.
Liệu rằng, sử dụng Chat GPT để viết bài, thì vai trò nhà báo sẽ biến mất chăng? Liệu các nhà báo sẽ thất nghiệp đồng loạt chăng? Xin thưa, “nhanh như máy” nhưng không thể “tốt như người”, khi khai thác tính đặc thù của báo chí.
Nhà báo không thể “nhanh như máy” về tư duy và hành động. Thế nhưng, công nghệ không thể “tốt như người” về lòng trắc ẩn và sự cảm thông. Những bài báo “nhanh như máy” cung cấp thông tin thu thập bằng ngôn ngữ phổ thông, chẳng thể nào có được những rung động và những tinh tế của nhà báo đích thực.
Tất nhiên, những nhà báo lười tư duy và kém rèn luyện thì sẽ bị cuốn trôi giữa thác lũ “nhanh như máy”.
Trước một sự kiện hoặc trước một hiện tượng, nhà báo bằng quan sát và thấu hiểu sẽ có góc nhìn và thái độ “tốt như người” để truyền tải câu chuyện nhân văn vượt lên trên mọi yếu tố kỹ thuật của công nghệ.
Chuyển đổi số không còn chỗ cho phương pháp làm báo truyền thống. Tuy nhiên, chuyển đổi số không làm hao hụt tính đặc thù của báo chí, mà chuyển đổi số xác lập vị trí nhà báo ở cấp độ cao hơn.
Những bài báo mờ nhạt cá tính và trơn tuột thẩm mỹ sẽ không còn ý nghĩa đối với bạn đọc thời đại công nghệ. Mỗi tờ báo dù ở lĩnh vực nào cũng cần những nhà báo sâu sắc và bản lĩnh.
Báo chí chính thống hơn hẳn mạng xã hội với đội ngũ nhà báo có tầm vóc chuyên gia. Bởi lẽ, công nghệ không biết thắc mắc thật giả. Bởi lẽ, công nghệ không biết thao thức thịnh suy.
Bởi lẽ, công nghệ không biết phân định thị phi, công nghệ không biết rạch ròi thiện ác. Khoảng trống ấy chính là nơi hiện hữu quan trọng của nhà báo khao khát sự thật, khao khát công bằng, khao khát lẽ phải.
Đành rằng, độc giả của báo chí chính thống đang ít ỏi dần và mơ hồ dần. Thế nhưng, độc giả vẫn cần báo chí, độc giả vẫn chờ đợi báo chí phục vụ và đồng hành. Độc giả vẫn không quay lưng với những nhà báo vẫn yêu thương và nâng niu phẩm giá con người.
Mạng xã hội có thể lan tỏa sự ồn ào của đám đông huyên náo, còn báo chí chính thống có khả năng dẫn dắt và xác lập sự tin cậy cho từng cá nhân sáng suốt và lành mạnh.
Vì vậy, chuyển đổi số là phương tiện thuận lợi để báo chí chính thống phát huy tài năng của những nhà báo có sứ mệnh nâng đỡ sự bất hạnh, bênh vực sự yếu đuối, động viên sự cống hiến, tìm kiếm sự cao thượng cho con người đang cô đơn và loay hoay giữa ngột ngạt thông tin mỗi ngày bủa vây.
Cuộc đời vẫn trôi, tụ tán vẫn thường tình. Cái gì vô nghĩa sẽ chìm khuất dĩ vãng. Nhịp điệu báo chí chính thống vẫn rạo rực theo nhịp đập trái tim mỗi nhà báo trân trọng nghề nghiệp, trân trọng con người, trân trọng quê hương.
