Bộ trưởng nhấn mạnh: “Nếu giải quyết vấn đề này mà chúng ta bỏ lĩnh vực kinh tế sang một bên sẽ không giải quyết được. Bởi vì cái gốc của vấn đề vẫn là kinh tế”. Cách lý giải ấy không sai, nhưng mơ hồ và không thể tìm ra lối thoát cho thực trạng đời sống văn hóa đang xuống cấp mỗi ngày.
Kinh tế làm hại văn hóa ư? Hay ngược lại, kinh tế vực dậy văn hóa? Khái niệm kinh tế trong ngữ cảnh của tư lệnh ngành Văn hóa-Thể thao-Du lịch hoàn toàn không ổn, ngay tại nghị trường đã có đại biểu Quốc hội phản biện: “Tiền không thể mua được văn hóa, không thể mua được đạo đức”. Nếu nói đến yếu tố làm thui chột đời sống văn hóa, đó chính là sự hình thành động cơ kiếm tiền thấp hèn và sự lỏng lẻo trong cơ chế kiểm soát đồng tiền bất nghĩa.
Bộ trưởng Bộ Văn hóa-Thể thao-Du lịch Nguyễn Ngọc Thiện. Một khi xã hội tồn tại ý nghĩ, chỉ cần có tiền sẽ được tất cả, từ tiếng tăm cho đến địa vị, từ chỗ ngồi sang trọng ở nhà hàng, trên máy bay cho đến giải thưởng nọ, học hàm kia… từ đó cơn lốc thị phi sẽ cuốn phăng mọi trật tự, mọi nề nếp, mọi nhân phẩm. Muốn tránh khỏi thảm cảnh đó, phương pháp hữu hiệu nhất là duy trì ánh sáng văn hóa được hun đúc qua nhiều thế hệ, nhiều dòng tộc, nhiều ngành nghề.
Kinh tế không thể làm bệ đỡ cho văn hóa, nếu không có tầm nhìn chiến lược đúng đắn. Mỗi năm ngân sách đã chi bao nhiêu ngàn tỷ đồng cho các công trình văn hóa và các dự án văn hóa, nhưng giá trị cũ cứ lụi tàn mà giá trị mới chưa xuất hiện. Nhiều năm qua, những hoạt động văn hóa chỉ chạy theo bề nổi khoa trương và ồn ào. Nào là sân khấu lễ hội rình rang, xây dựng tượng đài tốn kém, phong tặng danh hiệu bát nháo… Ngay cả phong trào Gia đình Văn hóa và Khu phố Văn hóa cũng triển khai rầm rộ nhưng không đi sâu vào thực chất, nâng cao phẩm vị văn hóa cho mỗi người, mỗi nhà. Lẽ ra, văn hóa phải chống lại căn bệnh hình thức, nhưng nay văn hóa lại chìm nổi theo căn bệnh hình thức.
Một nền văn hóa phải mọc rễ vào tinh thần dân tộc và đâm cành nảy lộc vào từng cá nhân tinh hoa. Lĩnh vực văn hóa đang dựa vào một số di sản thiên nhiên hoặc di sản kiến trúc như vịnh Hạ Long, cố đô Huế hoặc phố cổ Hội An để bán vé cho khách tham quan, nhưng không mấy chú trọng vun đắp những biểu tượng sáng tạo mới.
Trong các bài diễn thuyết cũng như trong các tác phẩm, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn nhắc đi nhắc lại “văn hóa soi đường cho quốc dân”. Văn hóa là bước tiến đầu tiên và cũng là chốt chặn sau cùng cho sự tồn vong của một dân tộc. Vì vậy, đừng đổ thừa sự xuống cấp của văn hóa cho đồng tiền sấp ngửa trắng đen.
