Chiếc áo mới mang tên Hoàng Sa, Trường Sa
Là tuyến kênh rạch chảy qua trung tâm thành phố (qua các quận Tân Bình, quận 3, Phú Nhuận, quận 1, Bình Thạnh rồi đổ ra sông Sài Gòn), Nhiêu Lộc - Thị Nghè từng được biết đến là tuyến kênh lớn, đẹp nhất của Sài Gòn xưa.
Qua những biến động của thời cuộc, chiến tranh, dân nhập cư từ các nơi đến ở dọc hai bên bờ kênh ngày càng đông gây nên tình trạng xả thải, ô nhiễm trầm trọng. Sau ngày thống nhất đất nước, Đoàn Thanh niên đã phát động nhiều chiến dịch tình nguyện nạo vét, vớt rác thường xuyên tại tuyến kênh này.
Ấp ủ nhiều nhiệm kỳ, để xử lý căn cơ, trên cơ sở tính toán các nguồn đầu tư, thành phố đã lên kế hoạch chủ động tái định cư và triển khai dự án cải tạo, vệ sinh môi trường kênh và lưu vực Nhiêu Lộc - Thị Nghè. Giai đoạn đầu, tiến hành từ năm 1993-1998, giải tỏa nhà lụp xụp ven kênh và làm hai tuyến đường chạy dọc theo hai bờ kênh, mỗi bên có chiều dài khoảng 8km.
Giai đoạn tiếp theo, được thực hiện từ năm 2002-2012, tiến hành nạo vét bùn, lắp đặt tuyến cống bao chạy dọc kênh đến trạm xử lý nước thải, và lắp đặt khoảng 70km cống thoát nước trên nhiều tuyến đường trong khu vực, xây dựng trạm bơm nước công suất lớn và nhà máy xử lý nước thải...
Tiếp đó là xây mới cầu Lê Văn Sỹ, cầu Kiệu, cầu Bông cùng một số hầm chui và xây thêm một số cầu để tiện việc đi lại. Công trình hoàn thiện tới đâu, cây xanh hai bên đường được trồng theo tới đó, cùng với hệ thống máy tập thể dục ngoài trời được lắp đặt…
Sau hàng chục năm cải tạo, xử lý môi trường, Nhiêu Lộc-Thị Nghè như khoác lên mình chiếc áo mới với mảng xanh uốn lượn theo dòng nước xanh trong. Nhà cửa hai bên đường được người dân chỉnh trang gọn gàng, đẹp đẽ hơn. Khoảng xanh và con đường đi bộ sát bờ kè là nơi mà bất cứ lúc nào, người dân cũng có thể đi dạo, tập luyện thể dục, dưỡng sinh…
Có lẽ cũng không quá lời khi người dân khen Nhiêu Lộc-Thị Nghè là dòng kênh đẹp nhất nội đô TPHCM. Và hai con đường hai bên bờ kênh được mang tên Hoàng Sa, Trường Sa nói lên sự gắn bó thiết tha của người dân TPHCM với biển đảo.
Sự đồng thuận của người dân
Để có được công trình Nhiêu Lộc - Thị Nghè, thành phố đã huy động nhiều nguồn lực, trong đó có nguồn vốn vay ODA của Ngân hàng Thế giới đến 450 triệu USD. Tuy nhiên, theo đánh giá, phần đóng góp có ý nghĩa quan trọng của công trình là sự đồng thuận của người dân. Đây là công trình phải thực hiện việc di dời đến hơn 7.000 căn hộ, với 50.000 người dân.
Lúc bấy giờ, cũng có lãnh đạo một số quận có tuyến kênh đi qua, đề nghị có thể giải tỏa vào sâu hơn 20m để tuyến đường có thể mở rộng hơn, đẹp hơn, nhưng điều kiện chưa cho phép. Bấy giờ thành phố cũng phải tập trung nguồn lực giải quyết ách tắc ở khu vực cửa ngõ như tuyến đường Điện Biên Phủ phải mở rộng 12 làn xe, tuyến đường Xa lộ Hà Nội (nay là đường Võ Nguyên Giáp) mở rộng bên trái 100m, bên phải 150m, cùng với một số công trình.
Nhưng cũng nhiều bài học được rút ra từ công trình Nhiêu Lộc - Thị Nghè, đó là sự chủ động, quyết liệt trong chỉ đạo, điều hành của lãnh đạo TPHCM; sự quan tâm, tạo điều kiện của Trung ương (Thủ tướng Võ Văn Kiệt cho phép TPHCM vay vốn ODA để làm); sự thống nhất trong hệ thống chính trị và sự đồng thuận của người dân.
Ông Võ Viết Thanh bấy giờ là Phó Chủ tịch UBND TPHCM, trực tiếp chỉ đạo thực hiện công trình Nhiêu Lộc - Thị Nghè cho rằng, khi triển khai thực hiện các công trình có giải phóng mặt bằng, hầu như công trình nào cũng bị vướng, phải làm tốt công tác dân vận, phải giải thích cặn kẽ cho người dân, trường hợp nào thấy chính đáng phải giải quyết ngay, không để kéo dài. Rất may, công trình Nhiêu Lộc - Thị Nghè được tuyệt đại đa số người dân đồng tình.
Ông Nguyễn Văn Đua, nguyên Phó Bí thư Thường trực Thành ủy, bấy giờ là Bí thư Quận ủy quận 3 nhớ lại: “Việc tổ chức tái định cư cho người dân bấy giờ làm rất công phu. Qua thực tiễn, qua tiếp xúc, lắng nghe, các chính sách hỗ trợ cho người dân mới dần hoàn thiện. Có thể nói công trình Nhiêu Lộc - Thị Nghè cho mình nhiều kinh nghiệm trong tổ chức lại cuộc sống cho người dân đối với các công trình, nhất là các công trình phải di dời nhiều hộ dân. Bởi người dân sống trên và ven kênh rạch hầu hết là khó khăn, mùi hôi và sự ô nhiễm cũng quá sức chịu đựng, nhưng tái định cư ra Tân Bình, Thủ Đức… không phải ai cũng thích nghi nhanh, bởi còn nhiều việc liên quan đến cuộc sống, đến công ăn việc làm và sắp xếp nơi chốn học hành cho con cái”.
Từ tuyến kênh rạch thiên nhiên lâu đời, Nhiêu Lộc - Thị Nghè trở thành tên vùng đất trong lòng đô thị của Sài Gòn - Gia Định - TPHCM, trở thành một phần lịch sử văn hóa của thành phố anh hùng. Trận chiến “Mặt trận cầu Thị Nghè” trong những ngày đầu kháng chiến (tháng 9-1945) còn ghi trong tấm bia kỷ niệm, cùng những trận đánh trong thời kỳ kháng chiến chống thực dân xâm lược vẫn còn khắc ghi trong lòng người dân thành phố.
Giờ đây, tuyến kênh Nhiêu Lộc - Thị Nghè dài gần 10km, được thường xuyên tổ chức nhiều hoạt động văn hóa trên bến dưới thuyền. Quận 1 thường tổ chức chèo thuyền đưa khách du lịch nước ngoài đi tham quan dưới dòng kênh và chợ bán quà quê ven kênh…
Quận 3 hay tổ chức thả hoa đăng, đua ghe ngo… trên tuyến kênh. Các hoạt động thả cá, vớt rác… được thực hiện thường xuyên trên toàn tuyến. Đảng bộ, chính quyền và người dân có tuyến kênh đi qua luôn quan tâm việc tổ chức những hoạt động văn hóa, luôn nhắc nhở việc cùng nhau giữ gìn cho tuyến kênh luôn sạch đẹp, xanh trong, không có hiện tượng xả rác thải, đánh bắt cá… làm ảnh hưởng đến môi trường và nét đẹp của dòng kênh.
Cùng với công trình Nhiêu Lộc - Thị Nghè, TPHCM cũng đã triển khai nhiều công trình như Tàu Hủ - Bến Nghé, đường Võ Văn Kiệt; Tân Hóa - Lò Gốm, đường Nguyễn Văn Linh… Gần đây, khi triển khai Nghị quyết 98 của Quốc hội, Bí thư Thành ủy Nguyễn Văn Nên đề cập: “Thành tựu đã qua rất đáng trân trọng, trong đó có Nhiêu Lộc - Thị Nghè, nhưng người dân muốn nhìn thấy nhiều hơn những công trình như vậy nữa”.
Hiện nay, TPHCM đang triển khai các dự án cải tạo rạch Xuyên Tâm, dự án xây dựng hạ tầng, cải thiện môi trường kênh Tham Lương - Bến Cát - rạch Nước Lên, dự án nạo vét, xây dựng hạ tầng, cải tạo môi trường bờ Bắc kênh Đôi… và đang xây dựng đề án giải tỏa tất cả 46.000 căn nhà trên và ven kênh rạch, nhằm tạo điều kiện an cư cho người dân.
Có thể nói đó là những công trình dân sinh lớn gắn với xử lý giao thông và chỉnh trang đô thị, phải có chính sách đặc thù nhằm huy động nhiều nguồn lực và khắc phục nhiều khó khăn, nhưng nhất định TPHCM sẽ làm được, bởi đã từng làm và làm tốt nhiều công trình, trong đó có công trình mang tính đột phá Nhiêu Lộc - Thị Nghè.
Dự án cải tạo rạch Xuyên Tâm, dự án xây dựng hạ tầng, cải thiện môi trường kênh Tham Lương - Bến Cát - rạch Nước Lên, dự án nạo vét, xây dựng hạ tầng, cải tạo môi trường bờ bắc Kênh Đôi… là những công trình dân sinh lớn. TPHCM sẽ làm được, bởi đã từng làm và làm tốt nhiều công trình, trong đó có công trình mang tính đột phá Nhiêu Lộc - Thị Nghè.
