Không thể kể hết những gian truân, vất vả, và cũng không thể kể hết niềm vui sướng mỗi khi tìm được dù chỉ một đồng đội đang nằm ở một góc rừng quạnh vắng.
Khó khăn, nguy hiểm…
Gần 2 giờ đồng hồ băng rừng lội suối, chúng tôi đến được cánh rừng cà phê ở bản Đông, nơi Đội 192 đang lặng lẽ với công việc của mình sau khi người dân địa phương thông tin vị trí này có 3 ngôi mộ bộ đội Việt Nam chôn cất khoảng năm 1973. Giữa khoảnh đất 200m2 vừa khoanh vùng, 2 thành viên trong Đội 192 dùng dây chia ô để rà tìm bom mìn trước khi dùng cuốc, xẻng đào hố, tỉ mẩn bới từng cục đất để tìm hài cốt đồng đội.
Thiếu tá Lê Hồng Chương gỡ chiếc mũ tai bèo đội trên đầu làm khăn lau mồi hôi, trò chuyện: “Từ tháng 10 năm trước đến tháng 5 năm sau, khí hậu ở đây vô cùng khắc nghiệt. Mùa khô các hồ nước đều cạn, đồng ruộng không một bóng cây, đất cứng như đá. Song công việc của anh em chỉ dùng đôi tay và sức người, không thể dùng máy móc vì chẳng may gặp hài cốt liệt sĩ dễ làm vụn”.
Đội 192 đào hố tìm kiếm hài cốt liệt sĩ quân tình nguyện và chuyên gia Việt Nam hy sinh tại bản Đông, huyện Lào Ngam, tỉnh Salavan. Nước bạn Lào trùng điệp núi rừng vốn bị bom đạn cày xới, bom napan, chất độc da cam đốt cháy, thiêu rụi, nay cây cối bật lên bạt ngàn xanh tốt. Người dân Lào chỉ vẽ đường đi lối lại, nhưng người biết thông tin bộ đội Việt Nam hy sinh ở đâu, chôn cất ở vị trí nào, ngày một hiếm. Từ năm 1992 đến nay, Đội 192 đi qua hơn 800 bản làng xa xôi của 15 huyện thuộc nước bạn Lào, tiến hành khảo sát, tìm kiếm hàng ngàn vị trí và đã cất bốc được trên 1.000 hài cốt liệt sĩ, trong đó có 73 mộ có tên, có quê xác định được danh tính đưa về nước. Mùa khô 2021-2022, Đội 192 tìm kiếm và cất bốc được 16 hài cốt liệt sĩ tại tỉnh Salavan và tỉnh Sê Kông.
Thiếu tá Phạm Quốc Khánh chia sẻ: “Phần lớn liệt sĩ nằm trên địa hình đồi núi hiểm trở, phức tạp, phải băng qua đèo cao, suối sâu, chênh vênh vực thẳm, nước độc, rừng thiêng. Trong khi các phần mộ chôn cất không có sơ đồ nên nhiều trường hợp phải tìm từ năm này sang năm khác, đào nhiều lần, hoặc phải đào ở diện rộng 4-5ha, cũng có khi phải đào sâu 3-4 mét mới tìm đúng nơi các liệt sĩ ta bị vùi lấp…”.
Đội 192 cất bốc hài cốt liệt sĩ quân tình nguyện và chuyên gia Việt Nam hy sinh trên đất nước bạn Lào. Khó khăn là vậy, nhiều lần các thành viên Đội 192 còn ớn lạnh khi đối mặt với bom đạn nằm trong lòng đất chưa phát nổ, trong đó lo nhất vẫn là bom đạn phốt pho sau nhiều năm ẩn mình trong lòng đất, lớp kim loại - vỏ bọc bên ngoài hoen rỉ, tạo điều kiện cho chất phốt pho rò ra bên ngoài nên hễ gặp không khí là tự cháy. Mỗi lần như vậy, các anh phải sử dụng cách tháo gỡ bom mìn thủ công là dùng gạc y tế, thấm nước bọc lại chỗ rò rỉ, buộc chặt quả bom rồi dùng đòn gánh khiêng đi tiêu hủy…
Nhưng vẫn đưa các anh về với đất mẹ
Trong hành trình tìm kiếm hài cốt liệt sĩ trên đất nước Lào, nhiều vị trí thông tin xác định có hài cốt cách ở xa nơi dựng lều bạt Đội 192 cả trăm cây số, nên mọi người phải thức dậy nấu cơm ăn từ sáng sớm để đi cho kịp.
“Một lần đang dừng chân ở bản A Vao, huyện Tà Ôi, tỉnh Salavan, dân bản thông tin ở bản Bạc, tỉnh Sê Kông có mộ bộ đội Việt Nam. Tôi cùng cán bộ chiến sĩ Đội 192 tức tốc hành quân. Song bản Bạc không phải là địa bàn đơn vị phụ trách nên không ai thông đường đi lối lại. Lương thực mang theo đến ngày thứ 7 chỉ còn mấy gói mì tôm chia nhau ăn sống, cầm hơi. Rồi người khỏe đỡ người yếu, cán bộ, chiến sĩ trong cơn say nắng, động viên nhau vượt qua tất cả... Chuyến đi ấy, Đội 192 đã tìm và cất bốc được nguyên vẹn 4 bộ hài cốt liệt sĩ quân tình nguyện Việt Nam” - Thiếu tá Lê Hồng Chương nhớ lại.
Tiễn đưa hài cốt các anh hùng liệt sĩ quân tình nguyện và chuyên gia Việt Nam hy sinh tại nước bạn Lào về với đất mẹ. Trung tá Hà Trọng Thường, Chính trị viên Đội 192 cho biết, với tinh thần bám dân, bám địa bàn, đội đã thu thập được nhiều dữ liệu phục vụ cho việc tìm kiếm, quy tập. “Đội cử một tổ công tác luân phiên nhau xuống các địa bàn dân cư để thu thập, nắm bắt thông tin từ người dân. Qua đó, lựa chọn, xử lý, đối chiếu, kết hợp tra cứu dữ liệu lịch sử để có thông tin chính xác. Tuy nhiên, những điểm được chấm trên bản đồ, dựa trên những thông tin lờ mờ, những lá thư của thân nhân liệt sĩ, ký ức của các cựu chiến binh hay những câu chuyện của già làng, trưởng bản... với độ chính xác ở mức độ “hình như”. Vừa đi, vừa nghỉ, vừa dò tìm, tâm niệm làm sao đón được các anh, dù chỉ 1 người” - Trung tá Thường cho biết.
Chuyện khó khăn vất vả, của những người lính Đội quy tập mộ liệt sĩ 192 làm nhiệm vụ đặc biệt trên đất bạn Lào không thể kể hết. Nhưng với các anh, nhiệm vụ cao cả nhất là tìm kiếm, cất bốc, quy tập được nhiều hài cốt liệt sĩ quân tình nguyện và chuyên gia Việt Nam hy sinh trên đất bạn Lào để đưa về quê hương, đưa về với lòng đất mẹ.
Ông Nguyễn Thanh Bình, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Thừa Thiên - Huế, Trưởng Ban chỉ đạo 515 tỉnh này, cho biết: “Thực hiện chương trình công tác của Ban chỉ đạo 515 của tỉnh, ông vừa dẫn đầu đoàn công tác sang thăm và làm việc cũng như kiểm tra tình hình thực tế hoạt động của Đội 192 tại địa bàn tỉnh Salavan, Sê Kông của nước bạn Lào. Qua kiểm tra tình hình, chúng tôi đánh giá rất cao tinh thần làm việc rất nghiêm túc, khẩn trương của Đội 192”.
Một hành trình gian nan, vất vả, nặng nghĩa tri ân cán bộ, chiến sĩ Đội Quy tập hài cốt liệt sĩ 192 đang thực hiện trên nước bạn Lào thật sự hết sức trân quý. Bằng tất cả trái tim và với nghĩa tình sâu nặng, các anh không quản hiểm nguy, gian khó quyết tâm tìm kiếm đưa hết anh hùng liệt sĩ về với Tổ quốc và quê mẹ thân yêu.
