Gian nan về đích Basel 2

Thế giới đang thảo luận Basel IV

Ủy ban Basel về giám sát NH (BCBS) được thành lập năm 1974 bởi NHTW các nước G10, với mục đích xây dựng cấu trúc tài chính quốc tế mới, thay thế hệ thống Bretton Woods đã sụp đổ. Hiện nay BCBS gồm  NHTW của 27 quốc gia và Liên minh châu Âu (EU). BCBS đã xây dựng một loạt khuyến nghị chính sách có ảnh hưởng  lớn, gọi là Hiệp ước Basel. 

Áp dụng Hiệp ước Basel trên toàn thế giới, cho thấy Việt Nam đã chậm hơn nhiều quốc gia. Dù thách thức rất lớn nhưng chúng ta không thể đi ngoài xu hướng thời đại.

Hiệp ước Basel nhằm nhiều mục đích, đáng chú ý là mục xác định vốn NH và tỷ lệ vốn, bao gồm: cấp 1 là vốn tự có cơ bản (vốn cổ phần và dự phòng tổn thất cho vay); cấp 2 gồm thu nhập từ đầu tư, các khoản nợ dài hạn với kỳ hạn trên 5 năm và dự trữ ẩn; cấp 3 là tổng vốn vào RWA (tài sản có trọng số rủi ro) không dưới 8%. 

Basel II được đưa ra tháng 6-2004 để giải quyết những thiếu sót của Basel I, với những thay đổi, như hệ số rủi ro phải phù hợp với xếp hạng rủi ro chứ không cố định; tăng các loại hình bảo đảm (như tài sản đảm bảo), thí dụ tiền mặt, bên bảo đảm; các thay đổi trong hạch toán dự phòng… Basel II có 3 trụ cột: (i) Phân bổ vốn kinh tế của các ngân hàng; (ii) Cơ quan quản lý có quyền định đoạt trong các vấn đề phức tạp và quan liêu hơn; (iii) Tiêu chuẩn công bố thị trường (rủi ro và phân bổ vốn). 

Theo ông Peter Verhoeven, Giám đốc điều hành Công ty tư vấn tài chính 6 Sigma, hiện nay các nước phát triển NH đã sẵn sàng cho IFRS 9 (chuẩn mực Báo cáo tài chính Quốc tế được công bố bởi Ủy ban Chuẩn mực kế toán Quốc tế). IFRS 9 giải quyết các kế toán cho công cụ tài chính, chứa 3 chủ đề chính: phân loại, đo lường các công cụ tài chính, suy giảm tài sản tài chính và kế toán phòng ngừa rủi ro, do đó được xếp hạng tốt hơn, tăng giá trị cho cổ đông. 

 Hiện nay Basel II đã được triển khai rất rộng rãi trên toàn cầu và Basel III triển khai từ 1-1-2015, với yêu cầu thắt chặt tỷ lệ an toàn vốn CAR 10,5%… Còn Basel IV đang được xây dựng, dự kiến sẽ là bản hợp nhất của Basel III sửa đổi và IFRS 9.

 
Việt Nam vẫn loay hoay Basel II

Nghị quyết 24/2016/QH14 của Quốc hội và và Nghị quyết 27/NQ-CP năm 2017 của Chính phủ, yêu cầu đến 2020 cơ bản các NHTM có mức vốn tự có theo chuẩn mực Basel II, trong đó có ít nhất 12-15 NHTM áp dụng thành công Basel II (phương pháp tiêu chuẩn trở lên). Thực hiện chỉ đạo này, NHNN xây dựng kế hoạch thực hiện Basel II cho toàn ngành, trên cơ sở đánh giá khả năng sẵn sàng của hệ thống NH, nghiên cứu xây dựng và ban hành các quy định về chuẩn mực an toàn vốn, đánh giá nội bộ  mức đủ vốn theo chuẩn Basel II…

Về phía các NHTM đã thành lập Ban Quản lý dự án triển khai Basel II; xây dựng kế hoạch triển khai Basel II; ban hành các quy định nội bộ về quản lý rủi ro để triển khai chuẩn mực an toàn vốn Basel II phù hợp với lộ trình; cải thiện quản lý và chất lượng dữ liệu, nâng cấp hệ thống thông tin; hoàn thiện cơ cấu, tổ chức nhằm phân tách nhiệm vụ của các phòng, ban theo 3 tuyến phòng thủ.

Từ năm 2018 đến nay, nhiều NHTM tuyển cán bộ với chức danh Quản lý dự án tính toán tài sản có rủi ro (RWA), với yêu cầu cao, ưu  tiên các cấp quản lý đã từng tham gia các dự án Basel II và những ứng viên cấp quản lý có kinh nghiệm quản lý rủi ro tín dụng, quản lý tín dụng, giám sát tín dụng. Bởi yêu cầu trong chuẩn mực Basel II rất phức tạp  vì được thiết kế và xây dựng dựa trên kinh nghiệm và phù hợp với thị trường tài chính NH phát triển. 

Trong khi đó, trình độ phát triển của thị trường tài chính Việt Nam còn thấp. Việc triển khai chuẩn mực vốn Basel II đòi hỏi nguồn tài chính lớn 10-15 triệu USD, tùy thuộc tính chất, quy mô của NH. Đây cũng là thách thức với các NH quy mô trung bình. Bên cạnh đó, cơ sở dữ liệu, công nghệ thông tin, quản trị thông tin của các NHTM còn bất cập, chưa đáp ứng yêu cầu. Nguồn nhân lực, nhận thức của người điều hành cấp cao về quản lý rủi ro còn hạn chế, chưa đáp ứng yêu cầu theo thông lệ quốc tế.

Đến nay đã có 17 NHTM (15 NH trong nước và 2 NH 100% vốn nước ngoài) đăng ký áp dụng Thông tư 41 trước thời hạn (quy định về chuẩn mực an toàn vốn theo phương pháp tiêu chuẩn Basel II về yêu cầu vốn tối thiểu và nguyên tắc thị trường). 10 NH gồm Vietcombank, MBB, Techcombank, ACB, VIB, MSB, HDBank, OCB, TPBank và VPBank, đã được Thống đốc có quyết định áp dụng Thông tư 41 trước thời hạn. 

Kể từ 1-1-2020, tất cả NH, chi nhánh NH nước ngoài phải tuân thủ quy định tỷ lệ an toàn vốn theo phương pháp tiêu chuẩn tại Thông tư 41. Từ năm 2021, các NH áp dụng quy trình đánh giá nội bộ mức độ đủ vốn (ICAAP) theo Basel II. Từ năm 2023, một số NH áp dụng chuẩn mực an toàn vốn theo  phương pháp nâng cao cơ bản (FIRB) của Basel II.