Vấn đề này cũng được nhiều nhà quản lý, chuyên gia bàn thảo tại hội thảo khoa học với chủ đề: “Cặp cảng hàng không quốc tế Long Thành - Tân Sơn Nhất: Định hình cửa ngõ hàng không quốc gia, hướng tới trung tâm trung chuyển khu vực trong kỷ nguyên mới”.
Hội thảo Học viện Hàng không Việt Nam phối hợp Đại học Kinh tế TPHCM tổ chức sáng 11-9.
Phát triển theo tư duy đa ngành
TS.KTS Ngô Viết Nam Sơn, Chuyên gia tư vấn quy hoạch kiến trúc, nhấn mạnh cần một cuộc cách mạng tư duy để khai thác hiệu quả cụm sân bay này. Theo ông Sơn, các quyết định đầu tư hàng tỷ USD phải dựa trên ba trụ cột: khoa học, đa ngành và kinh tế thị trường. Việc sáp nhập Bộ GTVT và Bộ Xây dựng cũng mở ra cơ hội vàng để quy hoạch sân bay gắn liền phát triển đô thị.
Ông Sơn đề xuất kịch bản phát triển theo từng giai đoạn, đặt sự tiện lợi của hành khách và hiệu quả kinh tế lên hàng đầu. Cụ thể, giai đoạn 1: Long Thành nên đóng vai trò “giảm tải” cho Tân Sơn Nhất, trước mắt tiếp nhận toàn bộ hàng hóa và một số chuyến bay chọn lọc để giải phóng không gian.
Giai đoạn 2-3: Khi metro và cao tốc kết nối hoàn chỉnh, Long Thành sẽ trở thành “hub” hàng không khu vực, vừa về lượng vừa về chất. Trong khi đó, Tân Sơn Nhất với lợi thế vị trí đắc địa sẽ phát triển thành sân bay chất lượng cao, phục vụ khách thương gia và các chuyến bay cao cấp.
Vị chuyên gia này cũng cảnh báo, nếu tổ chức không hợp lý, hành khách và hãng bay sẽ “bỏ phiếu bằng tiền” để chọn hub khác như Singapore hay Bangkok. Phát triển hài hòa, đặt người dùng làm trung tâm và tối ưu hiệu quả đầu tư chính là chìa khóa để cụm sân bay TPHCM cất cánh.
Tập trung để bứt phá từ bài học Incheon
Theo chuyên gia Lim Dongmin, quyền Giám đốc Dự án liên danh Cảng Incheon (Hàn Quốc), Việt Nam có thể đánh mất cơ hội trở thành hub khu vực nếu duy trì song song chuyến bay quốc tế ở cả Long Thành và Tân Sơn Nhất.
Ông Lim nêu 2 lựa chọn: hoặc tập trung 100% chuyến quốc tế về Long Thành để tạo siêu hub thống nhất, hoặc phân tán nguồn lực, giữ lại một phần tại Tân Sơn Nhất.
Ở phương án thứ 2, theo ông Lim sẽ là sai lầm chiến lược nếu hành khách phải nối chuyến phải mất 4-8 tiếng di chuyển giữa 2 sân bay, gây bất tiện lớn. Việt Nam có thể mất trực tiếp 3,3% hành khách nối chuyến và nguy cơ mất thêm 5,5% vào tay hub cạnh tranh như Bangkok hay Singapore.
"Hệ quả là Long Thành sẽ suy yếu ngay từ đầu, tăng trưởng chậm hơn tới 9 năm so với kịch bản tập trung. Đây không chỉ là lãng phí vốn đầu tư mà còn suy giảm năng lực cạnh tranh quốc gia", ông Lim phân tích.
Ông Lim dẫn chứng, năm 2001, Hàn Quốc quyết định chuyển toàn bộ chuyến quốc tế về Incheon, giúp sân bay này nhanh chóng trở thành hub hàng đầu thế giới. Ngược lại, các sân bay từng lừng danh như Heathrow (London) hay Narita (Tokyo) dần đánh mất vị thế vì phân tán nguồn lực. “Để tránh lãng phí và hiện thực hóa tham vọng, Việt Nam chỉ có con đường tập trung toàn bộ đường bay quốc tế về Long Thành”, ông Lim khẳng định.
Hướng đến kịch bản tối ưu, chưa có tiền lệ
Cục trưởng Cục Hàng không Uông Việt Dũng cho biết: "Chính phủ đặt mục tiêu biến Long Thành thành điểm trung chuyển hàng không hiện đại, đủ sức cạnh tranh trong khu vực châu Á - Thái Bình Dương. Một Ban chỉ đạo đặc biệt do Bộ Xây dựng chủ trì đã được thành lập, quy tụ các cơ quan quản lý, nhà đầu tư, hãng bay và chuyên gia để xây dựng phương án khai thác".
Ông nhấn mạnh, phương án phải bám sát báo cáo khả thi, bảo đảm hiệu quả cho gần 5 tỷ USD vốn giai đoạn 1, đồng thời minh bạch, khoa học. ACV cũng đã thuê đơn vị tư vấn Hàn Quốc đồng hành, học hỏi kinh nghiệm quốc tế.
Một trong những trọng tâm là xây dựng lộ trình chuyển tiếp hài hòa, không gây “đứt gãy” chuỗi vận tải. Theo đó, Tân Sơn Nhất sẽ được định vị lại vai trò, có thể tập trung phục vụ các chuyến bay quốc tế không thường lệ (charter), máy bay tư nhân (private jet), trở thành hạ tầng quan trọng hỗ trợ TPHCM phát triển thành trung tâm kinh tế - tài chính lớn.
Ông Dũng khẳng định hiện chưa chốt phương án cụ thể nào và sẽ tiếp tục lắng nghe ý kiến đa chiều để lựa chọn tối ưu. Mục tiêu là cơ bản hoàn thành dự án vào cuối 2025 và đưa Long Thành vào khai thác chính thức từ tháng 6-2026, đồng bộ với mạng lưới hạ tầng giao thông đang được đẩy nhanh tiến độ.
