Nhiều cái khó bủa vây
Theo Cục Xúc tiến thương mại (Bộ Công Thương), Việt Nam có khoảng 5.000 DN CNHT, chủ yếu hoạt động trong các lĩnh vực cơ khí, điện tử, dệt may, da giày. Tuy nhiên, gần 88% là DNNVV, phần lớn sử dụng thiết bị lạc hậu, thiếu tiêu chuẩn chất lượng, chỉ có khoảng 10% DN ứng dụng tự động hóa, và dưới 20% đạt chứng nhận ISO hoặc áp dụng các mô hình quản trị hiện đại như 5S, Lean, TQM.
Hệ quả là phần lớn DN nội địa mới chỉ tham gia ở các công đoạn gia công cấp thấp, khó tiếp cận đơn hàng quy mô lớn và tiêu chuẩn cao từ các tập đoàn đầu chuỗi.
Chính vì vậy tỷ lệ nội địa hóa của nhiều ngành công nghiệp chủ lực vẫn ở mức thấp, ví như ngành ô tô chưa đạt mục tiêu 40% nội địa hóa, ngành điện tử dù có sự hiện diện của nhiều tập đoàn lớn, nhưng tỷ lệ linh kiện được sản xuất tại Việt Nam còn rất hạn chế. Hay như trong lĩnh vực dệt may, da giày, CNHT được nói đến từ lâu nhưng đến nay vẫn phải nhập khẩu phần lớn nguyên phụ liệu phục vụ sản xuất, xuất khẩu.
Điều này cho thấy khoảng trống lớn trong hệ sinh thái công nghiệp, đặc biệt là nhu cầu bức thiết về đầu tư có chiều sâu vào lĩnh vực này nhằm gia tăng giá trị sản xuất trong nước.
Chia sẻ với ĐTTC về những khó khăn DN ngành cơ khí nói chung và cơ khí khuôn mẫu nói riêng phải đối mặt khi sản xuất và tham gia vào các chuỗi cung ứng lớn, ông Nguyễn Văn Trí, Tổng Giám đốc Công ty Lập Phúc (TPHCM) nói đến 2 vấn đề là vốn và con người.
Theo ông Trí, ngành cơ khí khuôn mẫu giống như “con hổ đói” vì luôn đòi hỏi đầu tư rất lớn, DN không đầu tư sẽ tụt hậu, không đáp ứng được yêu cầu của đối tác và khi tụt hậu đương nhiên lợi nhuận sẽ teo tóp. Nếu muốn vươn lên phải đầu tư nhưng phần nhiều DN không đủ sức.
Về nhân lực, theo ông Trí đa phần các DN quy mô nhỏ, lương thấp nên không thu hút được người giỏi, thậm chí nhiều DN còn là chỗ “lót đường” cho các nhân sự mới, vì khi có tay nghề sẽ chuyển qua các DN có vốn đầu tư nước ngoài. Ông Trí đùa rằng không ít chủ DN cơ khí đang làm vì “đam mê”.
Tại họp báo về tình hình kinh tế - xã hội trên địa bàn TPHCM chiều 24-7 vừa qua, ông Trần Việt Hà, Phó trưởng Ban Quản lý các khu chế xuất và công nghiệp TPHCM (HEPZA), đã chia sẻ nhiều thông tin về các dự án thuộc lĩnh vực CNHT, đặc biệt là những khó khăn DN đang đối mặt.
Trước hết là vấn đề thiếu mặt bằng sản xuất phù hợp. Các DN CNHT chủ yếu có quy mô vừa và nhỏ, cần mặt bằng sản xuất đặc thù, không thể thuê những lô đất lớn. Việc quy hoạch các lô đất nhỏ trong khu công nghiệp hiện nay còn hạn chế, nếu có cũng làm tăng chi phí đầu tư hạ tầng cũng như chi phí dành cho các diện tích phụ trợ.
Khó khăn tiếp theo là việc tiếp cận vốn, công nghệ, thị trường và tiêu chuẩn quốc tế, khiến khả năng tham gia chuỗi cung ứng toàn cầu của DN còn hạn chế. Đồng thời, thiếu các cơ chế đặc thù dành cho DN nội địa trong các lĩnh vực kỹ thuật cao, công nghệ lõi cũng khiến chi phí gia nhập thị trường tăng, cản trở sự phát triển.
Trợ lực Nghị định 205
Chính phủ vừa ban hành Nghị định 205/2025/NĐ-CP, có hiệu lực từ 1-9 tới đây, nhằm mở rộng chính sách ưu đãi dành cho CNHT. Theo đó, các DN sản xuất sản phẩm thuộc danh mục sản phẩm CNHT được ưu tiên phát triển, có thể được hỗ trợ tối đa 70% chi phí cho các hoạt động phát triển thị trường như đăng ký thương hiệu, tham gia triển lãm, tư vấn M&A và hợp tác để trở thành nhà cung ứng trong chuỗi công nghiệp.
Lĩnh vực chuyển giao công nghệ cũng được mở rộng hỗ trợ, với mức tối đa 50% chi phí đầu tư máy móc, thiết bị, và 70% chi phí đào tạo nhân lực, nâng cao năng lực vận hành. DN được tạo điều kiện tiếp cận các nguồn vốn từ Quỹ đổi mới công nghệ quốc gia, Quỹ phát triển khoa học và công nghệ quốc gia, cùng các chương trình hỗ trợ công nghệ cao...
Ngoài ra, DN có thể được hỗ trợ tối đa 50% chi phí kiểm nghiệm sản phẩm, đo lường - hiệu chuẩn thiết bị, đăng ký sở hữu trí tuệ, mã số mã vạch... Các khu CNHT cũng được áp dụng chính sách ưu đãi môi trường theo quy định hiện hành. DNNVV thuộc lĩnh vực này được hưởng hỗ trợ pháp lý theo Luật Hỗ trợ DNNVV.
Nghị định 205 đã mở rộng hàng loạt cơ chế hỗ trợ, trong đó nhấn mạnh đến các hoạt động nghiên cứu, chuyển giao công nghệ, phát triển nguồn nhân lực, kiểm định chất lượng và phát triển thị trường.
Ông Phạm Xuân Hồng, Chủ tịch Hội Dệt may thêu đan TPHCM chia sẻ, mối quan tâm lớn nhất của các DN trong ngành chính là chuỗi cung ứng nguyên phụ liệu. Như vậy việc hình thành một trung tâm nghiên cứu phát triển chuỗi cung ứng ngành thời trang Việt Nam là mong mỏi của toàn ngành.
Trước lo ngại việc chính sách có thể chưa đi ngay vào thực tế, ông Hồng cho rằng trước hết đã có chính sách, còn trong quá trình DN tiếp cận, phía hiệp hội sẽ theo dõi sát tình hình, cần thiết sẽ đề xuất thêm giải pháp với các cơ quan quản lý nhà nước.
Điều này cũng kịp thời và phù hợp với Nghị quyết 68 của Bộ Chính trị, đã xác định kinh tế tư nhân là động lực quan trọng của nền kinh tế quốc gia, nên việc thực thi các chính sách hỗ trợ chắc chắn sẽ có những chuyển biến tích cực.
Đánh giá cao các chính sách hỗ trợ cho DN CNHT, tuy nhiên ông Nguyễn Văn Trí lại không mấy lạc quan khi nhắc đến quá trình đưa chính sách vào thực tế. Kể về chính câu chuyện của DN mình, ông Trí cho biết Lập Phúc tham gia chương trình kích cầu đầu tư của TPHCM từ năm 2020, nhưng hơn 4 năm qua vẫn chưa được giải ngân tiền hỗ trợ lãi suất theo chương trình.
Không riêng Lập Phúc vướng vào tình cảnh này, một số DN cũng gặp khó khăn sau nhiều năm gồng lãi ngân hàng dù đã được phê duyệt dự án kích cầu đầu tư.
Vì lẽ đó, ông cũng kỳ vọng sẽ có những thay đổi thực chất trong thực thi chính sách, nhất là ở các cán bộ nhà nước, nếu không DN sẽ rất ngần ngại, thậm chí không dám tiếp cận các khoản hỗ trợ từ các chính sách của Chính phủ cũng như các địa phương.
Nghị định 205 cũng kịp thời và phù hợp với Nghị quyết 68 của Bộ Chính trị, đã xác định kinh tế tư nhân là một động lực quan trọng của nền kinh tế quốc gia, nên việc thực thi các chính sách hỗ trợ kỳ vọng sẽ có những chuyển biến tích cực.
