Ông tự giải đáp cho mình bằng cách tìm hiểu con người và xứ sở bên kia bờ đại dương, để rồi tình nguyện trở thành đại sứ kết nối văn hóa Việt-Mỹ.
Bruce Weigl sinh ngày 27-1-1949 tại Lorain, Ohio. Sau nhiều năm làm giáo sư ở các trường đại học như Arkansas, Old Dominion, Penn State, Bruce Weigl thành lập Trung tâm William Joiner để giới thiệu và quảng bá văn học Việt Nam với độc giả Mỹ suốt 30 năm qua. Việt Nam đối với Brucce Weigl như quê hương thứ hai. Ông thổ lộ, nếu còn sức khỏe mỗi năm ông muốn sống 6 tháng ở Việt Nam và 6 tháng ở Mỹ.
Bruce Weigl bắt đầu được chú ý ở nước Mỹ khi xuất bản tập thơ đầu tay “Bài hát bom na-pan” viết về chiến tranh Việt Nam, được đề cử Giải thưởng Pulitzer. Bruce Weigl đã miêu tả sự khủng khiếp của chiến tranh:“Bây giờ cả khi nhắm mắt/Anh vẫn nhìn thấy bé gái chạy ra từ ngôi làng/ Bom na-pan dính chặt cô vào máu/ Đôi bàn tay cô với ra phía trước/ Nhưng không ai đón cô trong biển lửa trước mặt”.
Bruce Weigl thương xót trẻ em Việt Nam phải chịu đựng khói lửa: “Những đứa trẻ ngủ giấc ngủ của chiến binh mệt mỏi/ Bị vùi dập, bị bỏ mặc trong hư không trong những cái chết cô đơn/ Những cái chết đến thật chậm, rút trái tim chúng ta khô máu”.
Và Bruce Weigl chua chát cho chính mình: “Chiến tranh đã ăn ruỗng tôi/ Tôi không thể chạm vào ai được nữa/ Ngọn gió thổi xuyên qua tôi đến nơi xanh thẳm/ Nơi họ vẫn ngã xuống trong biển máu/ Tôi vẫn nghe tiếng họ, đêm đêm/ Tôi không thể trút bỏ quần áo trong ánh sáng”.
Bruce Weigl tâm sự: “Sau khi rời khỏi chiến trường Việt Nam cuối năm 1968, tôi mang vết thương trong cơ thể u buồn và nỗi đau trong trái tim tăm tối. Tôi biết mình đã sai lầm khi tham chiến tại Việt Nam, nên quyết tâm phải làm điều gì đó cho Việt Nam, để xoa dịu những bất an của chính mình. Tôi trở thành dịch giả những trang giấy của những người lính Việt đã hy sinh, là những bài thơ thương nhớ quê nhà, thương nhớ cha mẹ, người yêu. Tôi đã đọc và khóc.
Bruce Weigl . Thì ra, giữa giằng co bom đạn khủng khiếp lúc ấy, chúng tôi chỉ là những gã cao bồi hiếu thắng, còn lính Việt là những nhà thơ đôn hậu. Mỗi bài thơ không biết nói dối. Tôi đã dịch thơ Việt để hiểu văn hóa Việt và số phận người Việt. Những bài thơ từ Việt Nam tôi chuyển ngữ đã gây thú vị cho nhiều độc giả Mỹ. Bởi lẽ, họ cũng hiểu rằng những văn bản thơ được viết trong những khoảnh khắc im lặng ấy góp phần làm sáng tỏ những góc khuất lịch sử ở Việt Nam mà Chính phủ Mỹ từng che giấu người Mỹ”.
Sau khi Việt Nam thống nhất, Bruce Weigl là một trong những cựu binh Mỹ trở lại Việt Nam sớm nhất. Năm 1995, Bruce Weigl nhận nuôi một bé gái ở trại trẻ mồ côi và đặt tên là Nguyễn Thị Hạnh Weigl. Bruce Weigl đã viết bài thơ để Nguyễn Thị Hạnh Weigl khắc lên mộ của mẹ ruột quá cố là bà Nguyễn Thị Vẻ, với ngôn từ thiết tha: “Được sinh ra trong văn hóa lúa Hà Nam/ Đầu tiên là đất/ Thứ hai là nước/ Thứ ba là những ngày dài còng lưng dưới mặt trời/ Thứ tư là thóc giống/ Như cuộc đời mẹ đã bắt đầu/ Dưới bầu trời vần vũ của chiến tranh/ Rồi mẹ như cây mạ/ Sẵn sàng cho số phận bứng lên từ mảnh ruộng mẹ đã được gieo/ Để lại được cấy xuống trong hàng hàng những người sống sót/ Mẹ vươn lên từ bùn, mẹ vươn lên trong bão táp/ Dậy thì khi lúa trổ đòng/ Bóng tối hậm hực muốn nhấn chìm vẻ đẹp/ Mẹ vẫn rì rào xanh mướt xanh/ Tự do chảy qua những cánh đồng/ Rễ bám đất cưu mang đòng nặng hạt”.
Đưa con gái nuôi về Mỹ dưỡng dục, Bruce Weigl không muốn Nguyễn Thị Hạnh Weigl trở thành người Mỹ mà vẫn là người Việt giỏi tiếng Việt, yêu tiếng Việt và gìn giữ giá trị Việt. Bruce Weigl viết cho con gái nuôi cuốn sách, có tên là “Vòng tròn của Hạnh”. Nhiều dịch giả đề nghị được chuyển ngữ cuốn sách “Vòng tròn của Hạnh” sang tiếng Việt, nhưng Bruce Weigl đều lịch sự từ chối. Ông muốn chờ con gái nuôi Nguyễn Thị Hạnh Weigl có đủ vốn tiếng Việt để tự dịch cuốn sách. Và năm 2010, Nguyễn Thị Hạnh Weigl đã dịch “Vòng tròn của Hạnh”, với bản tiếng Việt được Nhà xuất bản Phụ nữ ấn hành.
Bruce Weigl là nhà thơ có tầm ảnh hưởng trên thi đàn Mỹ. Ông cũng từng xuất bản tập thơ “Sau mưa thôi nhả đạn” bằng tiếng Việt. Thế nhưng, vai trò mà Bruce Weigl muốn thể hiện nhất là dịch giả, để giới thiệu văn chương Việt đến với công chúng Mỹ. Bruce Weigl đã chuyển ngữ hơn 20 tác phẩm Việt để xuất bản tại Mỹ, gần đây nhất là tập thơ Trần Lê Khánh có tên gọi “Sự bắt đầu của nước”.
Nhiều năm làm giáo sư giảng dạy đại học ở Mỹ, nhà thơ Bruce Weigl cho rằng văn học Việt Nam có nền tảng rộng lớn và lâu đời, nhưng chưa được quảng bá đầy đủ. Để quảng bá văn học Việt Nam ra thế giới, theo Bruce Weigl, Việt Nam phải đầu tư cho đội ngũ dịch thuật chuyên nghiệp. Phải đặt ra tiêu chuẩn, người dịch dùng tình yêu Việt Nam để chưng cất tinh túy tiếng Việt trên tinh thần tiếng Anh mới có bản dịch tin cậy lưu hành quốc tế.
Ở tuổi 73, Bruce Weigl vẫn thường xuyên tham dự các cuộc gặp gỡ và giao lưu văn học tại Việt Nam. Khi biết Hội Nhà văn TPHCM tổ chức trại viết dành cho các tác giả sinh ra và lớn lên sau năm 1975, Bruce Weigl đã đến trò chuyện, với gửi gắm: “Văn chương đã cứu rỗi cuộc đời tôi khỏi những ám ảnh chiến tranh Việt Nam. Các bạn là thế hệ hòa bình, cần nỗ lực đưa văn chương Việt Nam ra khỏi biên giới để phô diễn vẻ đẹp Việt Nam thời hội nhập. Hãy nhìn vào cuộc sống chính mình và những người xung quanh, sẽ có rất nhiều điều để nghĩ, để viết cho Việt Nam hôm nay và mai sau”.
