Tổng thống Moon Jae In đã mô tả ông Lee là một “biểu tượng” của doanh nghiệp Hàn Quốc, người đã thể hiện “khả năng lãnh đạo táo bạo và sáng tạo” để biến Samsung thành một cường quốc công nghệ toàn cầu nổi tiếng với chất bán dẫn và điện thoại thông minh.
Euisun Chung, Chủ tịch của nhà sản xuất ô tô lớn nhất đất nước, Hyundai Motor Group, nói với các phóng viên rằng ông Lee đã truyền cho ngành công nghiệp Hàn Quốc mong muốn “trở thành người tốt nhất”.
Tuy nhiên, giữa những lời ca tụng, sự ra của tộc trưởng Samsung đã tập trung sự chú ý vào những khía cạnh đen tối hơn trong di sản của ông, và cùng với đố khơi dậy những lời kêu gọi từ lâu về cải cách các tập đoàn do gia đình tự quản hay còn gọi là giới tài phiệt thống trị nền kinh tế lớn thứ tư châu Á.
Lee Nak Yon, Chủ tịch Đảng Dân chủ cầm quyền của ông Moon và có khả năng sẽ là ứng cử viên tổng thống trong tương lai, nói rằng mặc dù ông Lee đã thể hiện vai trò lãnh đạo doanh nghiệp, nhưng ông lại phải chịu trách nhiệm về những “tiêu cực” như gia tăng sự phụ thuộc nhiều của nền kinh tế vào các tài phiệt và đàn áp các công đoàn. Jeong Ho Jin, người phát ngôn chính của Đảng Công lý cánh tả, còn đi xa hơn, nhấn mạnh Hàn Quốc phải “xóa bỏ cái bóng của lịch sử đen tối” về mối quan hệ giữa kinh doanh và chính trị mà ông Lee đã để lại.
Mặc dù được ghi nhận là người có công giúp Hàn Quốc vươn lên vị trí số một trong một thế hệ, các tài phiệt từ lâu đã trở thành nguồn gây phẫn nộ của công chúng do danh tiếng về tham nhũng và các hoạt động kinh doanh không công bằng, cũng như cơ cấu lãnh đạo không rõ ràng và phức tạp đã cho phép các gia đình sáng lập giữ quyền kiểm soát chỉ với một thiểu số cổ phần nhỏ.
“Những người chỉ trích Samsung sẽ đưa ra lập luận rằng vấn đề quản trị thực sự đã làm giảm giá của các cổ phiếu liên quan”, Auh Jun Kyung, một trợ lý giáo sư tại Trường Kinh doanh Đại học Yonsei, chỉ ra sự gia tăng giá cổ phiếu của một số chi nhánh của Samsung sau khi ông Lee qua đời.
Ông Auh nói: “Tôi nghĩ việc nắm giữ cổ phần hình tròn là lĩnh vực cần thay đổi, đề cập đến việc sở hữu chéo giữa các chi nhánh đã cho phép ông Lee giữ quyền kiểm soát khi Samsung phát triển thành một tập đoàn kinh doanh khổng lồ. Khoảng cách lớn như vậy giữa quyền kiểm soát và quyền sở hữu làm trầm trọng thêm tất cả các vấn đề liên quan đến việc điều chỉnh sai động cơ.”
Ông Lee, người đã qua đời sau khi hôn mê suốt 6 năm qua sau một cơn đau tim, đã nắm quyền kiểm soát đế chế kinh doanh của cha mình vào cuối những năm 1980. Ông đã hai lần bị kết án về các tội danh cổ cồn trắng, bao gồm tham ô, trốn thuế và hối lộ tổng thống, và cả hai lần đều được tổng thống ân xá.
Con trai của ông và người kế nhiệm có lẽ là Jay Y. Lee, 52 tuổi, được biết đến ở Hàn Quốc với cái tên Lee Jae Yong, đang phải đối mặt với hai vụ án pháp lý riêng biệt, bao gồm cả việc tái thẩm về cáo buộc đưa hối lộ cho một người thân tín của cựu tổng thống Park Geun Hye bị luận tội. Một phiên tòa riêng biệt liên quan đến việc sáp nhập hai đơn vị Samsung mà các công tố viên cáo buộc đã bị thao túng để tăng cường quyền kiểm soát của ông Lee đối với tập đoàn sẽ được tiến hành vào tháng 1.
Ông Lee Jae Yong cùng với các chị gái của mình phải đối mặt với hóa đơn thuế thừa kế lên tới 10 tỷ USD, đã được nhiều người coi là lãnh đạo trên thực tế của tập đoàn kể từ khi cha anh mất khả năng lao động vào năm 2014.
Woochan Kim, giáo sư tại Trường Kinh doanh Đại học Hàn Quốc ở Seoul, cho biết: “Cải cách hiệu quả nhất sẽ là phán quyết của tòa án đưa Jay Y. Lee vào tù và cấm anh ta làm giám đốc điều hành của Samsung Electronics.”
“Điều đó sẽ đưa ra một tín hiệu mạnh mẽ cho phần còn lại của cộng đồng doanh nghiệp rằng các nhà điều hành doanh nghiệp không nên cố gắng đưa hối lộ hoặc thao túng giá cổ phiếu để làm lợi cho bản thân với chi phí của các cổ đông thiểu số.”
Giống như các nhà lãnh đạo thiên tả liên tiếp trước, ông Moon vận động cải cách sâu rộng giới tài phiệt, từng đưa các tập đoàn vào danh sách “những tệ nạn ăn sâu” đang gây hại cho xã hội Hàn Quốc.
Nhưng sau khi thực hiện một số bước để kiềm chế họ - chẳng hạn như bổ nhiệm Kim So Jang, một nhà hoạt động doanh nghiệp kỳ cựu được gọi là “tay bắn tỉa tài phiệt”, lãnh đạo Ủy ban Thương mại Công bằng - ông Moon đã bị các nhà hoạt động và công đoàn cáo buộc từ bỏ cam kết của mình với đảm bảo sự hỗ trợ của ngành cho các kế hoạch kinh tế và quan hệ hợp tác với Triều Tiên.
Eugene Kim, đối tác quản lý của văn phòng công ty cố vấn Egon Zehnder’s Seoul, cho biết các chính quyền liên tiếp của Hàn Quốc bao gồm ông Moon đã làm ngơ về cải cách cơ cấu do lo ngại về suy thoái kinh tế.
“Họ luôn sợ hãi khi bạn có một nền kinh tế đi xuống hoặc một thị trường khó khăn và mọi người đổ lỗi cho chính phủ về tình hình kinh tế tồi tệ”, ông Kim nói thêm rằng việc truy tố các giám đốc điều hành cá nhân không giải quyết được vấn đề sâu sắc hơn về cơ cấu lãnh đạo của các tài phiệt . “Bạn có thể thay đổi hoặc bạn không thay đổi.”
10 tài phiệt hàng đầu đã tạo ra doanh thu lên tới gần 50% GDP của Hàn Quốc vào năm 2017. Tập đoàn Samsung - với các lĩnh vực kinh doanh bao gồm điện tử, bảo hiểm, xây dựng, đóng tàu và vũ khí - ước tính chiếm 20% nền kinh tế trị giá 1,5 nghìn tỷ USD của đất nước.
Trong một tín hiệu rõ ràng về việc ông sẵn sàng tập trung vào tập đoàn tài phiệt, ông Moon hôm 28-10 đã kêu gọi sự ủng hộ của lưỡng đảng đối với một số dự luật “nền kinh tế công bằng” sẽ thúc đẩy quyền cổ đông và giám sát quản lý, đồng thời tăng khả năng thương lượng của các bên nhận quyền.
Samsung cũng đã cố gắng đọc được tâm trạng của công chúng.
Vào tháng 5, Jay Y. Lee đã đưa ra lời xin lỗi công khai hiếm hoi về những tranh cãi xung quanh việc kế vị, và ông cam kết sẽ không chuyển giao quyền kiểm soát công ty cho các con của ông khi thời điểm đến.
Chang Sea-Jin, giáo sư người Hàn Quốc sinh ra tại Trường Kinh doanh Đại học Quốc gia Singapore cho biết: “Đó là sự thừa nhận những hạn chế của hệ thống tài phiệt - chủ tịch tài phiệt công khai thừa nhận rằng hệ thống này sẽ không tồn tại mãi mãi. Nếu chính phủ thực thi nghiêm ngặt hệ thống thuế thừa kế này, các tài phiệt sẽ biến mất sau 10 hoặc 20 năm.”
Mặc dù “rất dễ phá vỡ hệ thống”, nhưng sẽ mất thời gian để xây dựng một thứ gì đó tốt hơn, ông Chang cho biết thêm.
Tuy nhiên, nhiều người không thấy sự thay đổi thực sự xảy ra theo sáng kiến của chính phủ hoặc của chính các tài phiệt.
Geoffrey Cain - tác giả cuốn “Sự trỗi dậy của Samsung: Câu chuyện bên trong của Gã khổng lồ Hàn Quốc đã đánh bại Apple và chinh phục công nghệ” (Samsung Rising: The Inside Story of the South Korean Giant That Set Out to Beat Apple and Conquer Tech) - cho biết chính phủ Hàn Quốc đã có cơ hội để gột rửa các tài phiệt.
“Nếu có gì đó, chúng ta sẽ thấy điều ngược lại. Jay Lee đang chịu áp lực phải có đủ cổ phiếu và trả thuế thừa kế, vì vậy chúng ta có thể thấy nhiều thương vụ cổ phần mờ ám hơn trong những tháng tới sẽ củng cố quyền kiểm soát của anh ấy với chi phí của các cổ đông. ”
Giáo sư Kim Trường Kinh doanh Đại học Hàn Quốc đã thẳng thừng trong đánh giá của mình về khả năng ông Moon dẫn đầu cuộc cải cách lớn.
“Nếu anh ấy làm vậy, đó sẽ là một phép màu.”
