Nhà văn Anh Động tên thật là Nguyễn Việt Tùng, với bút danh được ghép từ tên người yêu đầu tiên Kim Anh và địa danh đầu tiên ông tham gia cách mạng - xã Cổ Động. Nhà văn Anh Động nổi tiếng là một chiến sĩ dũng cảm khi tham gia chiến đấu tại bưng biền. Những người từng hoạt động cách mạng ở miệt thứ vẫn không ngớt khâm phục khi kể về thời thanh niên oai hùng của Anh Động. Chuyện rằng, mỗi khi hành quân, Anh Động một mình lội ra giữa sông sẵn sàng đối mặt với mọi hiểm nguy rình rập từ kẻ thù để bảo đảm an toàn cho đồng đội.
Đất nước thống nhất, nhà văn Anh Động làm Chủ tịch Hội Văn học Nghệ thuật tỉnh Kiên Giang nhiều năm. Sự chất phác của nhà văn Anh Động luôn mang đến cho người gặp gỡ một sự cảm mến. Nhà văn thổ lộ: “Sau gần 30 năm chui rừng leo núi giành nhau từng tất đất với giặc, đến ngày 30-4-1975, tui mới biết thế nào là chỗ ở của mình có điện và có lộ xe... Với vốn chữ không đầy lá mít, tui lấy bút danh Anh Động thay cho tên thật Nguyễn Việt Tùng của mình mà không biết phải viết gì đây trong thời bình? Trăn trở 20 năm tôi vẫn không “ngồi dậy” nổi…”. Thế nhưng, những ai quan tâm đến văn chương nước nhà đều biết nhà văn Anh Động có không ít tác phẩm nổi bật viết về vùng Kiên Giang như “Ven rừng tràm”, “Bóng núi Tô Châu” hoặc “Dòng sông lấp lánh”, “Tiếng trống Sam Phô”.
Nhà văn Anh Động ngoài đời có cốt cách một lão nông Nam bộ. Đồng nghiệp và bạn bè đều biết thói quen của Anh Động luôn bỏ dép ngoài cửa. Dù làm lãnh đạo Hội Văn nghệ tỉnh nhưng cứ bước vào phòng hay vào nhà, ông lại đi… chân không. Có lần Anh Động bắt xe từ Kiên Giang lên TPHCM khám bệnh, trước khi lên xe ông cũng… bỏ dép ra. Xe chạy một đoạn, Anh Động mới sực nhớ đôi dép còn nằm ở… bến xe. Cũng may tài xế biết ông là nhà văn nên thông cảm quay xe lại cho ông lấy đôi dép. “Tui được sinh ra trong rừng U Minh. Chưa kịp lớn lên đã nếm mùi bom đạn. Rồi tui bắt đầu tham gia cuộc kháng chiến cứu nước. Nhiều lần quân thù làm cho tôi đổ máu thể xác lẫn đổ máu tâm hồn trên mảnh đất này. Tuổi thơ của tui không được học ở một trường cấp 1 nào. Nhưng được học qua cuốn vần A, B, C và lời ru, lời kể chuyện đời xưa của mẹ. Những năm tham gia cuộc chiến, tui nâng súng ngắm theo định hướng của mẹ, tui cầm bút viết theo lời ru của mẹ...” - nhà văn bộc bạch.
Dù chưa từng được đào tạo qua trường lớp nào, nhưng nhà văn Anh Động chính là người có công văn bản hóa hình tượng lão nông Nam bộ hài hước Bác Ba Phi lừng lẫy trong đời sống tinh thần của người dân sông nước Cửu Long nói riêng và người dân cả nước nói chung. Từ những câu chuyện truyền tụng trong dân gian của nguyên mẫu Nguyễn Long Phi (sinh năm 1884 mất năm 1964, ở xã Khánh Hải, huyện Trần Văn Thời, tỉnh Cà Mau), nhà văn Anh Động đã viết “Kể chuyện Bác Ba Phi” xuất bản lần đầu tiên năm 1995 và nhanh chóng lan tỏa khắp nơi. Những câu chuyện về bác Ba Phi như “Heo đi cày”, “Ếch ca vọng cổ” hoặc “Cá lóc ăn dừa khô”… đã trở thành món quà thư giãn cho người lao động yêu nhịp sống nhộn nhịp và hào sảng phương Nam.
Với tư cách người nghiên cứu và viết truyện Bác Ba Phi, nhà văn Anh Động phân tích: “Tui chưa từng gặp ông Ba Phi. Năm 1964, ông Ba Phi mất tui còn ở chiến khu. Thực sự lúc ông Ba Phi còn sống những mẩu chuyện của ổng cũng chỉ lưu hành phạm vi rất hẹp. Sau chiến dịch Mậu Thân 1968, bộ đội khắp nơi tụ về địa phương để học hành và tập huấn, họ mới là tác nhân truyền tụng truyện Bác Ba Phi”. Còn cơ duyên nào dẫn đến quá trình viết lại truyện Bác Ba Phi của nhà văn Anh Động? Đó là từ gợi ý của nhà văn Nguyễn Tuân. Năm 1976, gặp Anh Động ở Hà Nội, nhà văn Nguyễn Tuân khuyên: “Cậu phải về khai thác bác Ba Phi. Vì cậu là nông dân U Minh, Bác Ba Phi cũng là người U Minh nên chất giọng của cậu sẽ chuyển tải được tinh thần những câu chuyện tiếu lâm của Bác Ba Phi”. Nghe lời bậc đàn anh trong nghề, Anh Động sưu tầm và viết lại truyện "Bác Ba Phi" một cách hệ thống.
Khi nhân vật bác Ba Phi đã trở nên phổ biến, tại một cuộc hội thảo khoa học quy mô tổ chức tại Cà Mau về bác Ba Phi, nhiều người đã phân tích ngôn ngữ bác Ba Phi xuất sắc thế này, văn phong bác Ba Phi dí dỏm thế kia. Đến lượt mình, nhà văn Anh Động phát biểu: “Nghe các anh chị khen ngợi tui cũng sướng, nhưng có ai thấy bác Ba Phi để lại dòng chữ nào không? Tất cả văn bản do tui viết. Tui nghe quần chúng kể rồi viết, chứ bác Ba Phi có cầm bút ghi chép cái gì đâu”. Được biết, nhiều bản tham luận hoành tráng khác về bác Ba Phi đành phải xếp vào ngăn kéo.
Nhà văn Anh Động chia sẻ về sức ảnh hưởng của nhân vật bác Ba Phi trong đời sống cộng đồng: “Đôi lần đi trên những chuyến đò, nghe người dân kể những câu chuyện Bác Ba Phi mà tui cứ giật thót. Sau khi đọc truyện của tui, quần chúng thêm vào nhiều chi tiết lôi cuốn lắm, hay lắm, sáng tạo hơn cả mình. Chính vì Bác Ba Phi tắm trong nhân gian và được nhân gian bồi đắp nên hình tượng nhân vật càng ngày càng hấp dẫn”. Ngoài Bác Ba Phi, nhà văn Anh Động sáng tạo thêm nhân vật Thằng Đậu và con chó, với lý do: “Sở dĩ tui đặt tên nhân vật này là “thằng Đậu” vì chữ “Phi” trong tên Bác Ba Phi có nghĩa là “bay”. Như con chim bay đã rồi phải đậu lại chứ sao bay hoài nổi. Nghĩ vậy nên tui đặt tên nhân vật thằng cháu nội bác Ba Phi là Đậu. Nó trạc 13-14 tuổi, đại diện cho lối suy nghĩ và hành động của con nít, khác với ông già Ba Phi. Còn con chó lúc nào cũng đi theo bác Ba Phi và thằng Đậu giữ vai trò xử lý, giải quyết một số tình huống mâu thuẫn giữa hai ông cháu”.
Từ truyện Bác Ba Phi của nhà văn Anh Động, công chúng lại sáng tạo thêm nhân vật quyến rũ không kém là “Vợ Thằng Đậu”. Ngay cả nhà văn cũng không biết “Vợ Thằng Đậu” mồm ngang mũi dọc thế nào, nhưng cái câu “tệ hơn vợ thằng Đậu” được dùng phổ biến để nói về một phụ nữ hậu đậu, lười nhác. Năm 2006, nhà văn Anh Động viết tiếp tác phẩm “Vợ chồng thằng Đậu - Hậu Bác Ba Phi”.
