Ca ngợi đại thắng mùa xuân thống nhất
Nhạc sĩ Hoàng Hiệp tên thật Lưu Trần Nghiệp, sinh ngày 1-10-1931 tại Cù lao Giêng, huyện Chợ Mới, tỉnh An Giang. Năm 14 tuổi, chàng thiếu niên Lưu Trần Nghiệp rời gia đình đi theo cách mạng, ban đầu ở đội tuyên truyền lưu động Long Xuyên, sau đó về đoàn văn công Long Châu Hà.
Trong chiến khu, Lưu Trần Nghiệp được học đàn mandolin và lấy nghệ danh Hoàng Hiệp khi biểu diễn hòa tấu. Năm 1954, Hoàng Hiệp tập kết ra Bắc. Như bao người con miền Nam, ông tưởng chỉ tạm xa khoảng 2 năm, và sẽ trở lại quê nhà sau tổng tuyển cử vào tháng 7-1956.
Thế nhưng, tinh thần Hiệp định Geneve đã không được thực hiện, nên ông theo học khóa đào tạo sáng tác đầu tiên ở Trường Âm nhạc Việt Nam cuối năm 1956.
Từ lớp giảng dạy của giáo sư Tô Vũ về thể loại ca khúc cấu trúc 2 đoạn, Hoàng Hiệp đã trả bài bằng tác phẩm “Câu hò bên bờ Hiền Lương” dựa theo lời thơ Đằng Giao. Mặc dù ông tâm sự ca khúc “Câu hò bên bờ Hiền Lương” chỉ khởi sự từ niềm riêng “dù cho bến cách sông ngăn, dễ gì chặn được duyên anh với nàng” mà mình đã hứa hẹn cùng một thôn nữ vùng núi Cấm - Tịnh Biên, nhưng giáo sư Tô Vũ vẫn đánh giá rất cao triển vọng sáng tác của cậu học trò này.
Tốt nghiệp hạng ưu Trường Âm nhạc Việt Nam, nhạc sĩ Hoàng Hiệp làm biên tập viên Nhà xuất bản Âm nhạc. Bạn bè lẫn đồng nghiệp khuyên nhạc sĩ Hoàng Hiệp lập gia đình. Nhà thơ Thế Lữ nhiệt tình mách nhỏ nhạc sĩ Hoàng Hiệp: “Ở Đoàn kịch nói trung ương, có cô Diễm Lan xinh lắm. Để tớ mai mối cho”.
Được nhà thơ Thế Lữ mời đi xem vở kịch “Những người ở lại” có diễn viên Diễm Lan đóng vai chính, Hoàng Hiệp lập tức xiêu lòng. Diễn viên Diễm Lan tên thật Nguyễn Thu Vĩnh, quê quán Quảng Trị. Diễn viên Diễm Lan thuộc thế hệ nghệ sĩ đầu tiên của Đoàn kịch nói trung ương, cùng thời với Đào Mộng Long, Song Kim, Bích Châu, Hồ Kiểng…
Năm 1962, nhạc sĩ Hoàng Hiệp và diễn viên Diễm Lan làm đám cưới. Có được mái ấm hạnh phúc với người vợ đảm đang, nhạc sĩ Hoàng Hiệp bùng nổ khả năng sáng tạo. Chỉ tính khoảng thời gian lần lượt 2 người con trai Lưu Nguyễn và Lưu Hà Xuyên chào đời, nhạc sĩ Hoàng Hiệp đã có một loạt ca khúc lừng lẫy, gồm “Ngọn đèn đứng gác” phổ thơ Chính Hữu, “Đất quê ta mênh mông” phổ thơ Bùi Minh Quốc, “Cô gái vót chông” phổ thơ Mô Chô Y Loi, và “Trường Sơn đông, Trường Sơn tây” phổ thơ Phạm Tiến Duật.
Tháng 4-1975, nhạc sĩ Hoàng Hiệp mang theo ca khúc “Lá đỏ” phổ thơ Nguyễn Đình Thi, cùng đoàn quân giải phóng tiến đến đại thắng mùa xuân thống nhất đất nước. Bắc Nam sum họp một nhà, nhưng gia đình nhạc sĩ Hoàng Hiệp lại chia cách 2 miền.
Diễn viên Diễm Lan đã xin phép rời khỏi Đoàn kịch nói Trung ương, để đưa 2 con vào Sài Gòn đoàn tụ với chồng. Bà và 2 con trai được nhà thơ Thế Lữ gửi đi ké tàu hải quân từ thành phố cảng Hải Phòng vào Đà Nẵng, rồi đi xe đò vào Sài Gòn cuối năm 1975.
Nhạc sĩ phổ thơ thành công bậc nhất
Gia đình nhạc sĩ Hoàng Hiệp bước vào cuộc sống mới ở TPHCM với ngôi nhà trên đường Phan Kế Bính, quận 1. Thấu hiểu tâm trạng bỡ ngỡ của diễn viên Diễm Lan làm dâu phương Nam, cũng giống mình giai đoạn làm rể đất Bắc, nhạc sĩ Hoàng Hiệp viết ca khúc “Nơi anh gặp em” để tặng vợ.
Năm 1980, khi thực hiện bộ phim “Nơi gặp gỡ của tình yêu” với cặp tài tử Thế Anh và Thẩm Thúy Hằng, đạo diễn Long Vân đã lấy ca khúc “Nơi anh gặp em” làm bài hát chủ đề: “Nơi anh gặp em có hoa vàng rực rỡ/Có khung trời mộng mơ/Biển xanh bao la triền miên sóng vỗ/Nơi anh gặp em nắng xua tan mù sương/Gió thôi mang mùi đạn bom/Vết thương đang lành trên thân mình”.
Vốn là một diễn viên tài ba tại Hà Nội, nhưng khi định cư TPHCM, bà Diễm Lan không còn cơ hội đứng trên sân khấu. Bà nhận công tác ở Trung tâm văn hóa TPHCM và đi học đạo diễn để dàn dựng các tác phẩm cho phong trào văn nghệ quần chúng. Nhạc sĩ Hoàng Hiệp biết ơn sự hy sinh của người vợ, nên ông luôn tìm cách hỗ trợ bà tiếp tục gắn bó nghệ thuật. Đó cũng là lý do để nhạc sĩ Hoàng Hiệp dành không ít thời gian viết nhạc cho các vở kịch có sự tham gia của vợ mình.
Mùa xuân Giáp Tý 1984, nhạc sĩ Hoàng Hiệp dự định đưa vợ con ra Hà Nội đón tết cổ truyền, để thỏa lòng mong nhớ người thân sau 9 năm vào miền Nam sinh sống. Tuy nhiên, điều kiện giao thông bấy giờ khó khăn, không thể nào mua được vé, gia đình ông đành gác lại kế hoạch đầy hân hoan.
Nhìn nét bùi ngùi trên khuôn mặt vợ những ngày tết năm ấy, nhạc sĩ Hoàng Hiệp viết ca khúc “Nhớ về Hà Nội” như món quà an ủi. Ca khúc “Nhớ về Hà Nội” nhắc đến những kỷ niệm của họ, từ phố Nguyễn Du hẹn hò đến sự gian khó từng cùng nhau trải qua “lúc bom rơi thời chiến tranh, đất rung ngói tan gạch nát, em vẫn đạp xe ra phố, anh vẫn tìm âm thanh mới”.
Ca khúc “Nhớ về Hà Nội” vang lên trong lễ kỷ niệm 30 năm tiếp quản Hà Nội, ngày 10-10-1984, và nhanh chóng được công chúng khắp nơi yêu thích suốt bốn thập niên qua.
Đất nước bước sang giai đoạn mở cửa hội nhập, sinh hoạt âm nhạc cũng có những thay đổi mạnh mẽ. Nhiều nhạc sĩ cùng thế hệ đã không còn bắt kịp nhịp điệu hiện đại, nhưng nhạc sĩ Hoàng Hiệp vẫn có chỗ đứng riêng của ông. Không ít sáng tác của nhạc sĩ Hoàng Hiệp tiếp tục chinh phục giới trẻ, thí dụ ca khúc “Đánh mất” phổ thơ Thanh Nguyên, được đón nhận nồng nhiệt qua tiếng hát Hoài Nam, Thanh Thúy hay Đàm Vĩnh Hưng.
Nhạc sĩ Hoàng Hiệp được xưng tụng là một trong những người phổ thơ thành công bậc nhất làng âm nhạc Việt Nam. Lúc sinh thời, nhạc sĩ Hoàng Hiệp hé lộ, chính vợ ông là người đã phát hiện và chia sẻ cho ông những bài thơ ấn tượng để ông phổ nhạc. Năm 2000, nhạc sĩ Hoàng Hiệp được trao tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật.
Sau khi nghỉ hưu, vợ chồng nhạc sĩ dọn về chung cư An Khánh nằm ven sông Sài Gòn tại TP Thủ Đức. Những năm xế bóng hoàng hôn, ông bà đi đâu cũng có đôi. Và họ có được một đám cưới vàng đầm ấm bên con cháu.
Đặc biệt, hơn nửa thế kỷ ân nghĩa phu thê, nhạc sĩ Hoàng Hiệp chẳng mấy khi gọi vợ mình bằng tên thật Nguyễn Thu Vĩnh, mà luôn gọi bà là Diễm Lan, để giữ nguyên hình ảnh một nữ diễn viên xinh đẹp trên phố phường Hà Nội thuở nào. Ngày 9-1-2013, nhạc sĩ Hoàng Hiệp trút hơi thở cuối cùng ở tuổi 82.
