“Vùng an toàn” bị xóa bỏ
Với hộ kê khai hiện nay, vướng mắc lớn nhất và là mối lo thường gặp nằm ở việc phải thực hiện sổ sách kế toán theo Thông tư số 88/2021/TT-BTC của Bộ Tài chính về hướng dẫn chế độ kế toán cho các hộ kinh doanh, cá nhân kinh doanh (ban hành ngày 11-10-2021, có hiệu lực từ ngày 01-01-20222).
Theo quy định này, hộ phải có bảy loại sổ sách kế toán như sổ doanh thu, chi phí, tiền mặt, nguyên vật liệu, hàng tồn kho và một số sổ liên quan khác. Nhiều hộ, đặc biệt là hộ kinh doanh nhỏ, cho rằng bảy loại sổ sách này khá phức tạp.
Hiện nay, Bộ Tài chính đang dự thảo một thông tư nhằm đơn giản hóa hệ thống sổ sách, trong đó dự kiến rút xuống còn bốn loại sổ. Tuy nhiên, theo đại diện Hội tư vấn Thuế Việt Nam, 4 loại sổ này vẫn cần đơn giản hơn nữa và nên chia theo hai mức.
Cụ thể, với hộ quy mô lớn có thể yêu cầu đầy đủ, còn với hộ siêu nhỏ chỉ cần một sổ doanh thu. Trường hợp hộ tính doanh thu trừ chi phí thì chỉ cần hai sổ gồm doanh thu và chi phí. Đây là những nội dung sẽ tiếp tục được cải tiến cho nhóm hộ kinh doanh kê khai, cả hộ chuyển từ thuế khoán lên lẫn hộ kê khai hiện hữu.
Bên cạnh đó, hiện nay nhiều hộ kinh doanh còn lo lắng vì đang trong “vùng an toàn” (khoán) phải chuyển sang kê khai. Theo đó, sự khác nhau giữa hộ khoán và hộ kê khai hiện tại khiến tâm lý hộ kinh doanh còn nhiều băn khoăn.
Hộ khoán trước đây nằm trong một vùng có thể coi là an toàn, không phải sử dụng hóa đơn, không có sổ sách kế toán và doanh thu cũng không phải lo nhiều về tính chính xác. Với hộ khoán, doanh thu ước tính đầu năm chỉ phải điều chỉnh nếu số thuế phải nộp thay đổi trên 50%, còn lại sẽ điều chỉnh sang năm sau. Vì vậy, hộ khoán gần như không quá lo lắng nếu doanh thu thực tế tăng giảm trong biên độ dưới 50%.
Khi chuyển sang kê khai, hộ kinh doanh phải chịu trách nhiệm về từng đồng doanh thu thực tế phát sinh và nếu có thay đổi thì phải khai bổ sung. Đây chính là điểm khiến các hộ khoán hiện nay lo lắng khi chuyển từ thuế khoán sang kê khai, bởi họ sẽ phải theo dõi doanh thu thường xuyên.
Thuế sẽ thu sát với thực tế kinh doanh
Có thể nói, lo lắng lớn nhất của các hộ kinh doanh hiện nay liên quan đến nghĩa vụ thuế chính là trách nhiệm về tính chính xác của doanh thu kê khai. Tuy vậy, cách tính thuế đối với hộ khoán và hộ kê khai thực chất không khác nhau. Điểm khác biệt duy nhất nằm ở chỗ doanh thu: hộ khoán sử dụng doanh thu ước tính ổn định từ đầu năm, còn hộ kê khai sử dụng doanh thu thực tế phát sinh.
Theo bà Lê Thị Duyên Hải, Phó Tổng thư ký Hội Tư vấn thuế Việt Nam, nguyên Vụ trưởng Vụ Kê khai và kế toán thuế (Cục Thuế), nhìn chung, công thức tính thuế hiện nay áp dụng chung cho cả hai nhóm. Tất cả đều dựa trên tỷ lệ thuế theo ngành nghề nhân với doanh thu. Như vậy, sự khác biệt chỉ là doanh thu một bên là ước tính, một bên là thực tế.
Đối với tỷ lệ thuế theo ngành nghề, khi chuyển tất cả hộ sang kê khai trong thời gian tới, riêng đối với thuế giá trị gia tăng, các tỷ lệ ngành nghề vẫn giữ nguyên theo Luật Thuế Giá trị gia tăng và không có thay đổi nếu hộ kinh doanh thuộc đối tượng áp dụng phương pháp tính thuế theo tỷ lệ trên doanh thu.
Với thuế giá trị gia tăng, tất cả các hộ kinh doanh từ ngưỡng doanh thu mà Quốc hội quyết định, giả sử là 500 triệu đồng trở lên cho đến trên 50 tỷ đồng, tức bao gồm cả bốn nhóm hộ kinh doanh theo phân loại, đều áp dụng phương pháp tính thuế giá trị gia tăng theo tỷ lệ trên doanh thu.
Bảng tỷ lệ này không thay đổi trước và sau thời điểm năm 2026. Điều đó có nghĩa là hộ kinh doanh khi chuyển sang cơ chế kê khai có thể yên tâm về nghĩa vụ thuế giá trị gia tăng của mình.
Trước đây, Đề án 3389 (Chuyển đổi mô hình và phương pháp quản lý thuế với hộ kinh doanh khi xóa bỏ thuế khoán) từng gợi mở phương án cho phép một bộ phận hộ kinh doanh quy mô lớn được áp dụng phương pháp khấu trừ.
Tuy nhiên, đến nay không có phương án này và cũng không có chủ trương sửa đổi Luật Thuế GTGT theo hướng cho phép hộ kinh doanh áp dụng phương pháp khấu trừ. Như vậy, hộ kinh doanh chỉ có một phương pháp tính thuế giá trị gia tăng duy nhất là phương pháp tỷ lệ trên doanh thu, và bảng tỷ lệ này được giữ nguyên.
Riêng đối với thuế thu nhập cá nhân, hiện tại cũng đang áp dụng phương pháp tỷ lệ trên doanh thu và thời gian tới sẽ có một số điều chỉnh. Bảng tỷ lệ này được xây dựng tương ứng theo từng ngành nghề trên cơ sở nghiên cứu biên độ lợi nhuận, khả năng thu nhập tính thuế sau khi trừ chi phí giá vốn để xác định tỷ lệ phù hợp cho từng lĩnh vực.
Hoạt động cung cấp hàng hóa áp dụng mức 1% thuế giá trị gia tăng và 0,5% thuế thu nhập cá nhân. Các mặt hàng không chịu thuế giá trị gia tăng như nông nghiệp, khai thác và đánh bắt thủy sản có tỷ lệ 0%.
Đối với hoạt động dịch vụ và xây dựng không bao thầu nguyên vật liệu, tỷ lệ là 5% thuế giá trị gia tăng và 2% thuế thu nhập cá nhân. Các hoạt động cho thuê tài sản như cho thuê nhà, cho thuê mặt bằng, cho thuê vị trí lắp biển quảng cáo có tỷ lệ cao hơn là 5% thuế giá trị gia tăng và 5% thuế thu nhập cá nhân.
Hoạt động sản xuất, vận tải gắn với hàng hóa và xây dựng có bao thầu nguyên vật liệu áp dụng mức 3% thuế giá trị gia tăng và 1,5% thuế thu nhập cá nhân. Các trường hợp còn lại áp dụng tỷ lệ 2% thuế giá trị gia tăng và 1% thuế thu nhập cá nhân. Cơ bản, bảng tỷ lệ này sẽ được áp dụng cho năm 2026 và duy trì cho các năm tiếp theo.
Hiện nay, hầu hết các hộ kê khai lựa chọn khai thuế theo quý, do theo Luật Quản lý thuế, kỳ kê khai đối với doanh thu dưới 50 tỷ đồng một năm là theo quý. Chỉ khi doanh thu vượt trên 50 tỷ đồng mới áp dụng kê khai theo tháng. Như vậy có thể thấy là với hộ kinh doanh thì gần như các cái thủ tục về thuế hiện tại cũng đã đơn giản hóa đi rất nhiều.
