Quản lý thuốc lá thế hệ mới, có nên chọn 1 trong 2?

Sức khỏe người tiêu dùng không được đảm bảo

Theo Bộ Công Thương, có thể “mở” hoặc “cấm” cùng lúc cho 2 loại sản phẩm, hoặc “cấm” với loại này và “mở” với loại kia, hoặc chỉ “mở” đối với một số sản phẩm của 2 loại này và còn lại là “cấm”. Tuy nhiên, theo các chuyên gia, nếu chọn phương án quản lý thuốc lá làm nóng trước, trong khi bỏ ngỏ thuốc lá điện tử sẽ vô tình “tiếp tay” cho những vấn nạn đang hoành hành.

Một trong những hệ lụy có thể thấy được là tình trạng thuốc lá điện tử nhập lậu vẫn diễn biến phức tạp vì chưa thể giải quyết triệt để và khó kiểm soát, Nhà nước thất thu ngân sách lớn. Theo một khảo sát điều tra tình hình sử dụng thuốc lá tại 34 tỉnh thành vào năm 2020 của Bộ Y tế, cho thấy tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử đã tăng tới 18 lần. Theo thống kê của Tổng Cục quản lý thị trường, số lượng thuốc lá điện tử nhập lậu cao hơn gấp khoảng 9 lần so với thuốc lá làm nóng.

Việc thiếu vắng khung pháp lý đối với thuốc lá thế hệ mới khiến hàng hóa vẫn tràn ngập thị trường nhưng Nhà nước không thu được thuế, không quản lý được dẫn đến mất ổn định xã hội.

Lực lượng chức năng vất vả theo dõi mới bắt giữ được các lô hàng bất hợp pháp này. Tuy nhiên vì thiếu cơ sở pháp lý nên chỉ có thể xử lý đây là loại hàng hóa do nước ngoài sản xuất, không có hóa đơn chứng từ chứng minh nguồn gốc. Do đó không đủ sức răn đe người vi phạm khiến cho tình hình ngày càng diễn biến phức tạp.

Thuốc lá thế hệ mới hiện không có trong danh mục hàng hóa bị cấm kinh doanh theo các quy định hiện hành nhưng thực tế đang là “cấm” và vì vậy, các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới hiện đang lưu thông trên thị trường đều là sản phẩm bất hợp pháp, tạo ra nhiều hệ lụy.

Cần quản lý đồng bộ để đi đường dài

Cũng chính vì sự phức tạp như vậy mà Bộ Công Thương đang chuẩn bị trình Chính phủ đề xuất sửa đổi khung pháp lý để “mở đường” cho thuốc lá thế hệ mới được phép kinh doanh tại Việt Nam. Cũng theo Bộ Công Thương, cơ quan này sẽ đề ra chính sách quản lý theo hướng tiệm cận nhất với đề xuất cấm thuốc lá thế hệ mới của Bộ Y tế. Mặt khác Bộ Công Thương sẽ đưa thuốc lá thế hệ mới vào đối tượng điều chỉnh của nghị định thay thế Nghị định số 67/2013/NĐ-CP về kinh doanh thuốc lá để có hình thức quản lý phù hợp với yêu cầu của thực tiễn.

Theo các chuyên gia, đây là bước đi đúng và cần xem xét tính chất của các loại thuốc lá thế hệ mới để đưa vào diện quản lý có hiệu quả một cách toàn diện. Nếu nhìn từ thực trạng thị trường cho thấy, tại Việt Nam, một bộ phận không nhỏ người tiêu dùng đã, đang và sẽ tiếp tục tìm đến thuốc lá điện tử như một giải pháp thay thế cho thuốc lá truyền thống bởi đây đang là xu hướng phổ biến ở rất nhiều quốc gia khác trên thế giới.

Nếu Việt Nam đưa thuốc lá làm nóng, một sản phẩm với tỷ lệ sử dụng ít hơn vào phạm vi điều chỉnh trước của nghị định thay thế Nghị định 67 và để thuốc lá điện tử trong tình trạng điều chỉnh sau, đồng nghĩa với “cấm”, người tiêu dùng sẽ không được tiếp cận với các sản phẩm thuốc lá điện tử hợp pháp, đáp ứng tiêu chuẩn, quy chuẩn kĩ thuật. Từ đó đẩy người tiêu dùng đến với các sản phẩm nhập lậu, không rõ nguồn gốc, kém chất lượng và gây rủi ro cho sức khỏe người dùng trong khi nhu cầu thì càng ngày tăng cao, tạo cơ hội cho các đường dây buôn lậu tiếp tục hoành hành, Nhà nước tiếp tục thất thu ngân sách lớn vì quyết định này.

Ngoài ra, thuốc lá điện tử hệ thống đóng có chứa nicotin và thuốc lá làm nóng đều có đặc tính kỹ thuật tương đồng nhau, đều nằm trong cùng phân nhóm sản phẩm thuốc lá không có quá trình đốt cháy. Đặc biệt, cả 2 đều có sử dụng hương liệu, đều phù hợp với định nghĩa của sản phẩm thuốc lá theo Luật Phòng, chống tác hại thuốc lá năm 2012, nên cần được cho phép lưu hành cùng lúc, tạo sự đồng bộ trong quản lý, giúp Chính phủ đánh giá được tác động kinh tế - xã hội để xây dựng các chính sách phù hợp nhất.

Bà Nguyễn Thị Cúc - Chủ tịch Hội Tư vấn thuế Việt Nam khuyến nghị rằng, chính sách quản lý cần phải đồng bộ và đồng thời, giải quyết dứt điểm cho cả 2 sản phẩm thuốc lá thế hệ mới, trong đó có chính sách thuế. “Nếu đã coi thuốc lá thế hệ mới là sản phẩm thuốc lá thì phải chịu thuế tiêu thụ đặc biệt và nên đưa vào phạm vi điều chỉnh trong lần sửa đổi thuế tiêu thụ đặc biệt lần này để dự liệu cho tương lai, sử dụng thuế như là một công cụ hiệu quả để điều tiết hành vi của người tiêu dùng”, bà Nguyễn Thị Cúc nhìn nhận.

Ngoài ra, Việt Nam cũng cần ban hành tiêu chuẩn chất lượng, quy chuẩn sản phẩm, các quy định về kinh doanh, sản xuất, xuất nhập khẩu và phân phối sản phẩm, chính sách về thuế, các quy định về ghi nhãn hàng hóa, quảng cáo, khuyến mại… cho cả thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng để thiết lập một hành lang pháp lý cho việc quản lý, giám sát các mặt hàng này.