Chỉnh trang và phát triển đô thị là một trong 7 chương trình đột phá mà Đại hội Đảng bộ Thành phố Hồ Chí Minh lần thứ X nhiệm kỳ 2016-2020 đề ra bao gồm di dời nhà trên và ven kênh rạch, cải tạo chung cư cũ thay thế chung cư mới, chỉnh trang các khu dân cư và xây dựng khu đô thị mới.
Mặc dù một số chỉ tiêu chưa thực hiện được hoặc thực hiện không đạt như kỳ vọng do đây là những chương trình lớn cả về quy mô nguồn vốn, tổ chức bộ máy, thời gian kéo dài, phạm vi ảnh hưởng trực tiếp đến hàng chục nghìn hộ gia đình, vướng mắc cơ chế chính sách…
Tuy vậy, nhiệm kỳ 2016-2020 đã chứng kiến sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị với quyết tâm thực hiện tới cùng.
Lãnh đạo Thành phố cũng khẳng định các chương trình nói trên sẽ được tiếp tục triển khai và thực hiện có hiệu quả với các mục tiêu, chặng đường cụ thể trong nhiệm kỳ 2020-2025 nhằm tạo chuyển biến tích cực, đạt được cơ bản các mục tiêu đề ra.
Di dời nhà trên và ven kênh rạch là chương trình lớn, quá trình thực hiện phát sinh nhiều vấn đề, từ quy định pháp luật đến chính sách đầu tư.
Theo đánh giá của Ủy ban Nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh, mặc dù việc di dời nhà trên và ven kênh rạch chưa đạt được kết quả cao nhưng cơ bản đã xác định được các khu vực, phạm vi di dời và một số công tác chuẩn bị đầu tư, tạo tiền đề để tiếp tục thực hiện trong giai đoạn 2020-2025.
Khó chồng khó
Đại diện Sở Xây dựng Thành phố Hồ Chí Minh cho biết trên địa bàn thành phố có 21.851 căn nhà trên và ven kênh rạch, tập trung nhiều nhất ở Quận 8, Bình Thạnh, Quận 7, Quận 4.
Giai đoạn 2016-2020, thành phố phấn đấu cơ bản hoàn tất di dời hơn 20.000 căn nhà trên và ven kênh, rạch, tổ chức lại cuộc sống dân cư tốt hơn, gắn với chỉnh trang đô thị dọc hai bên bờ kênh, rạch bằng việc thực hiện 65 dự án; trong đó, có 59 dự án sử dụng ngân sách.
Về sau thành phố đã điều chỉnh mục tiêu, phân kỳ lại kế hoạch, phấn đấu đến năm 2020 hoàn thành di dời 10.000 căn, đến năm 2021 là 6.646 căn và số còn lại sẽ hoàn thành trước năm 2025.
Theo ông Lê Hòa Bình, Giám đốc Sở Xây dựng Thành phố Hồ Chí Minh, trong 59 dự án dùng ngân sách chỉ có 3 dự án đã hoàn tất bồi thường, di dời được 1.086 căn, giải ngân được 3.849 tỷ đồng. Dự kiến đến hết năm 2020, tổng số căn hộ đã bồi thường và di dời đạt được từ đầu chương trình là 2.487/20.000 căn (đạt 12,4%).
Đối với 6 dự án xã hội hóa theo hình thức đối tác công tư (PPP) chỉ có 3 dự án đang triển khai các bước chuẩn bị thực hiện công tác đấu thầu lựa chọn nhà đầu tư, báo cáo đề xuất dự án, báo cáo nghiên cứu khả thi, điều chỉnh cục bộ quy hoạch phân khu tỷ lệ 1/2000.
Hiện nay, việc di dời nhà trên và ven kênh rạch đang gặp khó do số lượng di dời lớn. Thành phố có 2.953 tuyến sông, kênh, rạch; trong đó, hầu hết các tuyến kênh, rạch nhỏ không thực hiện được việc mở rộng biên độ chỉnh trang hoặc không có giá trị thương mại nên không hấp dẫn nhà đầu tư và phải sử dụng ngân sách trong khi nguồn ngân sách còn hạn hẹp.
Trình tự thủ tục đối với dự án bồi thường, hỗ trợ, tái định cư bằng nguồn vốn ngân sách phức tạp, kéo dài nhiều giai đoạn, dẫn tới 42/59 dự án sử dụng ngân sách dừng lại ở các bước chuẩn bị đầu tư, chỉ có 17/59 dự án được phê duyệt dự án bồi thường để thực hiện tiếp theo nhằm chi trả bồi thường. Đó là chưa kể sự phối hợp thiếu đồng bộ giữa các sở ngành, ủy ban nhân dân quận huyện trong việc xác định ranh thực địa thực hiện dự án, vấn đề trượt giá, điều chỉnh ranh giới, tổng mức đầu tư, không kịp ghi kế hoạch vốn đầu tư công hàng năm, áp giá bồi thường…
Bên cạnh đó, thành phố không có nhiều quỹ đất để thành toán cho nhà đầu tư theo hình thức BT (xây dựng-chuyển giao) trong khi pháp luật về dự án BT thay đổi, nhất là Luật Đầu tư theo Phương thức đối tác công tư vừa được ban hành (có hiệu lực từ ngày 1/1/2021) quy định không triển khai dự án BT mới.
Việc tìm kiếm nhà đầu tư đủ năng lực, kinh nghiệm cũng khó khó khăn trong khi thành phố đang điều chỉnh quy hoạch xây dựng chung đến năm 2040 tầm nhìn đến năm 2060 nên một số khu vực, nhất là khu vực thuộc hành lang bảo vệ sông, kênh rạch phải điều chỉnh cục bộ, ảnh hưởng chung đến tiến độ kêu gọi các nhà đầu tư tham gia chương trình di dời nhà trên và ven kênh rạch.
“Gối đầu” chỉ tiêu
Theo các chuyên gia trong lĩnh vực quy hoạch đô thị, di dời hơn 20.000 căn nhà trên và ven kênh rạch là việc làm khó, không thể giải quyết trong “một sớm một chiều,” thậm chí giai đoạn 5 năm là quãng thời gian ngắn ngủi. Vì thế, việc “gối đầu” chỉ tiêu giai đoạn 2016-2020 cho giai đoạn tiếp theo là điều đương nhiên.
Lãnh đạo thành phố xác định, giai đoạn 2021-2025, thành phố phấn đấu di dời 10.000 căn nhà trên và ven kênh rạch, tập trung vào các dự án, địa bàn trọng điểm như quận Bình Thạnh (rạch Xuyên Tâm, Văn Thánh), Quận 4, 7, 8 (kênh Đôi) và quận Bình Tân.
Đối với nhóm dự án sử dụng ngân sách, thành phố phấn đấu hoàn thành việc bồi thường di dời 3.250 căn thuộc 14 dự án đã có chủ trương đầu tư công, đã được phê duyệt; hoàn tất các thủ tục chuẩn bị đầu tư đối với 6 dự án xã hội hoá trọng tâm là triển khai dự án bờ Nam kênh Đôi, Quận 8.
Thực hiện giải pháp quy hoạch, thành phố đang lập quy hoạch tổng thể bờ sông, kênh rạch nhằm đảm bảo thống nhất tổ chức quản lý không gian cảnh quan toàn bộ tuyến sông, kênh rạch làm cơ sở để triệt để chấm dứt tình trạng lấn chiếm sông rạch.
Qua đó, thành phố sẽ tăng quỹ đất để thu hút nhà đầu tư bằng việc khai thác quỹ 20% đất dọc hành lang sông kênh rạch để làm công trình dịch vụ thương mại hoặc công viên chuyên đề…
Theo lãnh đạo Ủy ban Nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh, từ thành công dự án Vệ sinh môi trường thành phố; trong đó có cải tạo kênh Nhiêu Lộc-Thị Nghè, Tân Hóa-Lò Gốm, cùng với thực tiến thực hiện chương trình di dời nhà trên và ven kênh rạch, lãnh đạo thành phố đã rút ra nhiều bài học quý giá. Trong đó cần tập trung vào từng dự án trọng tâm, địa bàn trọng tâm, tránh đầu tư dàn trải, đồng thời có đánh giá từng tiêu chí phù hợp về nguồn lực tài chính và con người. Hoàn thiện các chính sách, cơ chế đặc thù khuyến khích xã hội hội hoá nguồn vốn.
Thành phố cũng sẽ tăng cường tiếp cận các nguồn vốn vay của tổ chức tín dụng, các định chế tài chính quốc tế như vốn ODA, Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB), Hiệp hội Phát triển quốc tế (IDA)… chuẩn bị trước quỹ nhà, đất phục vụ tái định cư; trong đó nhất thiết phải thực hiện phương thức tái định cư tại chỗ trên cùng địa bàn hoặc trong dự án. Thành phố quyết tâm rút ngắn các quy trình, thủ tục đầu tư, bồi thường giải phóng mặt bằng.
Vừa qua, Thủ tướng Chính phủ đã cho phép thành phố áp dụng thí điểm cơ chế, quy trình đặc thù để rút ngắn thời gian thực hiện bồi thường, hỗ trợ, tái định cư và bàn giao mặt bằng dự án có thu hồi đất trên địa bàn. Điều này được kỳ vọng tạo bước đột phá tháo gỡ điểm nghẽn trong quá trình đền bù, giải phóng mặt bằng khiến nhiều dự án trễ tiến độ. Hiện nay các sở, ban ngành thành phố đang gấp rút xây dựng, hoàn thiện quy trình trước khi trình ủy ban nhân dân thành phố thông qua.
