Di sản quốc gia nặng tình biển cả
Việt Nam là quốc gia ven biển với đường bờ biển dài hơn 3.200km. Nghề muối có lịch sử phát triển hàng trăm năm, gắn bó mật thiết với đời sống của hàng vạn diêm dân. Nghề muối Bạc Liêu đã hình thành và phát triển hơn một thế kỷ, từng là vùng sản xuất muối lớn nhất cả nước thời Pháp thuộc.
Trước năm 1975, diện tích ruộng muối nơi đây đạt khoảng 6.440ha, sản lượng hàng năm lên đến 35.000 tấn, không chỉ cung cấp cho thị trường trong nước mà còn xuất khẩu sang Trung Quốc, Nhật Bản, Lào, Campuchia. Những năm 1980, muối có giá cao hơn lúa, giúp diêm dân có cuộc sống khấm khá, xây dựng nhà tường, nhà đúc kiên cố.
Hiện nay, nghề muối vẫn còn ở 8 xã ven biển như Hiệp Thành, Vĩnh Hậu, Long Điền Đông… thuộc huyện Đông Hải và thành phố Bạc Liêu, nhưng rất bấp bênh. Trong khi muối làm ra khó tiêu thụ, giá thấp, nhiều diêm dân rời bỏ nghề, diện tích làm muối giảm, thì nước ta phải chi hàng tỷ USD/năm để nhập khẩu hơn 1/3 nhu cầu dùng muối.
Để tạo ra không gian phát triển mới cho ngành muối, đòi hỏi những chính sách hỗ trợ phù hợp, khuyến khích đầu tư vào chế biến sâu, mở rộng ứng dụng của muối trong thực phẩm, dược phẩm, mỹ phẩm và dịch vụ du lịch.
Thực trạng này có nhiều nguyên nhân. Thứ nhất, sản xuất muối chủ yếu vẫn theo cách thức truyền thống, phụ thuộc vào điều kiện tự nhiên, năng suất và chất lượng thấp.
Thứ hai, chuỗi cung ứng muối chưa hoàn thiện, thiếu các kênh tiêu thụ bền vững, giá trị gia tăng thấp. Thứ ba, việc ứng dụng khoa học công nghệ vào ngành muối còn hạn chế. Diêm dân phải tự bơi một mình, chưa được gắn kết chặt chẽ với thương mại, du lịch, dịch vụ, y tế, ẩm thực, nhà hàng để gia tăng giá trị.
Festival nghề muối Bạc Liêu là cơ hội để nhìn nhận lại thực trạng và đề xuất những giải pháp chiến lược. Bởi nghề làm muối ở Bạc Liêu với lịch sử hơn trăm năm, đã được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia. Tỉnh cũng đang kiến nghị Bộ Nông nghiệp và Môi trường hỗ trợ nghiên cứu và hoàn thiện quy trình sản xuất muối theo hướng cơ giới hóa, hiện đại hóa, đồng bộ từ khâu cung cấp nước biển đến thu hoạch, bảo quản.
Và khi đã được vinh danh là di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia, không chỉ ghi nhận những đóng góp to lớn của diêm dân Bạc Liêu trong việc duy trì và phát triển nghề truyền thống, mà còn mở ra cơ hội để bảo tồn, phát huy giá trị của nghề muối.
Di sản này không chỉ phản ánh nét văn hóa lao động đặc trưng của cư dân ven biển miền Tây, mà còn thể hiện sự gắn bó chặt chẽ giữa con người và thiên nhiên trong quá trình khai thác tài nguyên biển.
Không gian phát triển nghề muối
Hiện nay, nhiều quốc gia đã phát triển ngành muối theo mô hình tích hợp đa giá trị. Ở Nhật Bản, muối không chỉ là nguyên liệu chế biến thực phẩm, mà còn được sử dụng rộng rãi trong ngành công nghiệp mỹ phẩm và spa.
Ở Pháp, các vùng sản xuất muối biển như Camargue trở thành điểm du lịch nổi tiếng, thu hút hàng triệu du khách mỗi năm. Việt Nam hoàn toàn có thể học hỏi mô hình này để phát triển kinh tế muối theo hướng đa ngành.
Festival nghề muối Bạc Liêu 2025 không chỉ là sự kiện quảng bá, mà còn là diễn đàn để các chuyên gia, nhà quản lý, doanh nghiệp và diêm dân cùng nhau tìm giải pháp nâng cao giá trị muối Việt Nam. Cần phát triển chuỗi giá trị ngành muối, nâng cao vai trò của các doanh nghiệp chế biến và thương mại trong việc đưa muối Việt Nam vào các thị trường tiềm năng.
Cần phát triển tích hợp nghề muối với du lịch trải nghiệm, văn hóa, xây dựng các chuỗi spa sử dụng muối biển kết hợp với du lịch sức khỏe, nghỉ dưỡng, biến các làng muối thành điểm đến du lịch hấp dẫn, góp phần gia tăng thu nhập cho diêm dân.
Không gian phát triển ngành muối cần được mở rộng thông qua sự kết hợp giữa tri thức bản địa và khoa học công nghệ hiện đại. Việc ứng dụng công nghệ tiên tiến vào sản xuất muối không chỉ giúp nâng cao năng suất mà còn cải thiện chất lượng sản phẩm, đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế. Cùng với đó, các chính sách hỗ trợ về tài chính, thị trường và đào tạo nghề cho diêm dân cần được triển khai đồng bộ nhằm tạo động lực phát triển bền vững.
Việc xây dựng thương hiệu muối Việt Nam cần được chú trọng để nâng cao vị thế trên thị trường quốc tế. Hiện nay, các loại muối đặc sản như muối hầm, muối thảo dược hay muối biển tinh chế có tiềm năng rất lớn để trở thành sản phẩm xuất khẩu chủ lực. Cần có chiến lược bài bản để xây dựng chỉ dẫn địa lý, đăng ký nhãn hiệu và đẩy mạnh hoạt động xúc tiến thương mại cho muối Việt Nam.
Trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế, ngành muối Việt Nam không chỉ phát huy giá trị truyền thống mà còn phải đổi mới, sáng tạo để thích ứng với những thay đổi của thị trường.
“Không gian phát triển nghề muối” là con đường từ sản xuất muối truyền thống sang nền kinh tế muối, từ đơn ngành sang hệ sinh thái đa ngành kết nối thương mại, du lịch và công nghiệp văn hóa. Việt Nam hoàn toàn có thể biến ngành muối thành ngành kinh tế quan trọng, giúp diêm dân sống tốt với nghề và đưa thương hiệu muối Việt vươn xa.
Festival nghề muối Bạc Liêu 2025 chính là bước khởi đầu quan trọng cho quá trình nâng tầm giá trị hạt muối Việt Nam, để muối không chỉ là một sản phẩm thông thường mà còn trở thành biểu tượng của bản sắc văn hóa, kinh tế và niềm tự hào của người Việt.
