Theo báo cáo Triển vọng Dân số Thế giới 2019, Liên Hợp Quốc dự đoán, trong 9 năm tới, khu vực ASEAN sẽ có hơn 109 triệu người ở độ tuổi từ 60 trở lên, chiếm hơn 15% tổng dân số. Đến năm 2050, con số này được dự báo sẽ tăng lên hơn 176 triệu, chiếm hơn 22% tổng dân số của khối ASEAN.
Chính việc giảm tỷ lệ sinh sản là một trong những yếu tố góp phần gia tăng xu hướng này. Đồng thời, tỷ lệ dân số cao tuổi của từng quốc gia được dự báo sẽ thay đổi đáng kể trong tương lai.
Trong đó, Brunei và Singapore đã nhận được kết quả tích cực từ những nỗ lực đảm bảo phúc lợi xã hội cho người cao tuổi. Đây là 2 quốc gia có mức thu nhập bình quân đầu người cao hơn so với các quốc gia khác trong khu vực ASEAN.
Ngược lại, 8 quốc gia trong khu vực là Campuchia, Indonesia, Lào, Malaysia, Myanmar, Thái Lan, Việt Nam và Philippines lại đang phải đối mặt với vấn đề già trước khi giàu.
Đa phần các nước ASEAN đều có các quỹ hưu trí hoặc các quỹ trợ cấp xã hội nhưng mức chi trả của các khoản này lại vô cùng thấp và không phải ai cũng đủ điều kiện để nhận hỗ trợ của chính phủ.
Báo cáo của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) công bố năm 2020 cho thấy, trong khu vực ASEAN, chỉ có khoảng 1/3 số người từ 60 tuổi trở lên được nhận lương hưu thường xuyên hoặc một lần. Còn ở các nước đang phát triển trong khu vực Đông Nam Á, mức trợ cấp tiền mặt tối thiểu hàng tháng trong nhiều trường hợp thường thấp hơn mức lương tối thiểu.
Ở Việt Nam, những người trên 60 tuổi được hưởng trợ cấp xã hội với mức hỗ trợ tối thiểu 270.000 đồng/tháng (11,70 USD), thấp hơn 16 lần so với mức lương tối thiểu hàng tháng của quốc gia là 4,42 triệu đồng.
Việt Nam nằm trong 10 nước già hóa dân số nhanh nhất thế giới. Ảnh: Sức Khỏe và Đời Sống Tổ chức này kiến nghị Việt Nam nên đưa ra một hệ thống hưu trí đa bậc, nhằm đảm bảo mức thu nhập tối thiểu cho những người lao động về hưu thông qua các khoản lương hưu được hỗ trợ thuế, bảo hiểm xã hội bắt buộc và lương hưu bổ sung.
ILO cho hay, khoảng 3/4 người lao động ở Việt Nam là lao động phi chính thức và hầu hết những người lao động thuộc nhóm này không được hưởng lương hưu hay tiếp cận với các quyền lợi bảo hiểm xã hội.
Theo thống kê của các cơ quan chức năng, tính đến hết năm 2017, Việt Nam có 11 triệu người cao tuổi, chiếm khoảng 11,95% dân số, trong đó có khoảng gần 2 triệu người từ 80 tuổi trở lên. Dự báo, Việt Nam sẽ bước vào thời kỳ dân số già vào năm 2035, khi tỷ lệ này tăng lên tới 20% với khoảng 21 triệu người cao tuổi.
Việt Nam cũng nằm trong số 10 nước có tốc độ già hóa nhanh nhất trên thế giới, sẽ chỉ mất 20 năm, tỷ lệ người từ 65 tuổi trở lên tăng từ 7% lên 14%.
Trong khi đó, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cho hay, phụ nữ sống lâu hơn nam giới trung bình từ 6 đến 8 năm, đóng góp của họ vào hệ thống lương hưu quốc gia nói chung thấp hơn so với nam giới. Những người có ít hoặc không có con sẽ phải tự trang trải cuộc sống nếu họ không nhận được sự hỗ trợ đầy đủ của chính phủ.
Ngân hàng Thế giới (WB) nhận định, dù nhiều quốc gia ASEAN đang phát triển vẫn có số dân tham gia hoạt động kinh tế lớn, với hơn 73% người từ 15 đến 64 tuổi đang tham gia lực lượng lao động nhưng quy mô gia đình đang có xu hướng ngày càng thu hẹp.
Theo số liệu của Liên hợp quốc, những năm 1950, phụ nữ ở các nước ASEAN thường sinh từ 5,5-7,5 con. Ngày nay, số con thường dao động từ 1-3 do khả năng tiếp cận giáo dục và các cơ hội kinh tế dành cho phụ nữ ngày càng được cải thiện.
Bà Bussarawan Puk Teerawichitchainan, Phó Giáo sư tại Đại học Quốc gia Singapore, người có nhiều năm nghiên cứu về các vấn đề dân số và gia đình ở Đông Nam Á nhận định, những thay đổi trong cấu trúc gia đình đòi hỏi các chính phủ trong khu vực ASEAN cần có kế hoạch tốt hơn để hỗ trợ người cao tuổi.
"Truyền thống châu Á thường có quan niệm con cái sẽ phụng dưỡng cha mẹ lúc tuổi già. Nhưng quy mô gia đình bị thu hẹp đồng nghĩa với việc một số người cao tuổi có thể sẽ không thể nương tựa vào con cái khi bước vào tuổi xế chiều. Điều này đòi hỏi chính phủ phải có giải pháp”, bà Bussarawan Puk Teerawichitchainan cho hay.
"Đơn cử như Việt Nam, một vài địa phương đã thành lập các câu lạc bộ Liên thế hệ tự giúp nhau để thúc đẩy quá trình già hóa khỏe mạnh và hiệu quả ở người cao tuổi, đặc biệt là những người sống bên ngoài các thành phố lớn", Phó giáo sư Bussarawan Puk Teerawichitchainan chia sẻ.
Còn bà Usa Khiewrord, Cố vấn chương trình khu vực của tổ chức HelpAge International, cho hay, người cao tuổi hoàn toàn có thể đóng góp tích cực cho xã hội nếu được tạo cơ hội và nhận được sự hỗ trợ phù hợp. Để làm được điều này, trước tiên xã hội cần thay đổi quan niệm về người cao tuổi.
Các nghiên cứu ở các quốc gia có thu nhập thấp và trung bình ở châu Á cho thấy, lương hưu xã hội phổ cập có thể giúp người dân có một cuộc sống ổn hơn khi về già.
