Ngoại lực quan trọng, nội lực then chốt
Theo Bộ trưởng Bộ Công Thương Trần Tuấn Anh, thu hút vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) tính từ năm 2007 đến tháng 11-2017, cả nước có hơn 18.000 dự án được cấp phép mới, tương đương 2,2 lần số dự án trong cả giai đoạn 1988-2006. Tổng vốn đăng ký mới và tăng thêm giai đoạn 2007-2017 đạt 296,4 tỷ USD, bằng 3,8 lần so với giai đoạn trước khi gia nhập WTO. FDI năm 2017 có thể tăng 5% so với 2016, cho thấy đầu tư nước ngoài quan trọng nhưng đóng góp cho Việt Nam thế nào quan trọng hơn.
Khảo sát tại một số DN FDI cho thấy trong chuỗi giá trị của Intel, mạng lưới của Samsung, DN Việt Nam cơ bản không trở thành nhà cung ứng. Chẳng hạn, tại Samsung có 6 nhà cung ứng cấp 2 đều là DN Hàn Quốc, các dịch vụ chất thải, suất ăn công nghiệp cũng là DN Hàn Quốc. Giá trị gia tăng của Việt Nam chỉ được vài phần trăm trong giá trị của Intel, Samsung.
Khuyến cáo về vấn đề này, TS. Vũ Thành Tự Anh, Trường Chính sách công và Quản lý Fullbright, cho rằng hội nhập là quan trọng, song phương thức hội nhập còn quan trọng hơn. Trong đó, đối sách của Việt Nam phải tận dụng hiệu quả các cơ hội từ hội nhập kinh tế quốc tế thông qua việc thu hút đầu tư nước ngoài có chọn lọc với tầm nhìn dài hạn; tìm mọi cách gia nhập mạng lưới cung ứng của các tập đoàn đa quốc gia; tận dụng các hiệp định thương mại tự do (FTA) thế hệ mới để mở rộng thị trường xuất khẩu. Ngoại lực là quan trọng nhưng nội lực là then chốt khi xu hướng bảo hộ đang diễn ra trên thế giới.
Theo Th.S Nguyễn Thành Long, Phòng Hội nhập kinh tế quốc tế trong nước, thương mại quốc tế đang chứng kiến một số hiện tượng bảo hộ, như Anh rút khỏi Liên minh châu Âu (EU), Hoa Kỳ rút khỏi Hiệp định đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP), các nước tăng cường sử dụng các biện pháp hạn chế thương mại. Thiệt hại rõ nhất bảo hộ gây ra cho tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế của Việt Nam là 2 hiệp định TPP và FTA Việt Nam - EU (EVFTA) đang ở thế bế tắc.
Một TPP không có Hoa Kỳ là kịch bản Việt Nam không mong muốn vì đây là đối tác mang lại thặng dư lớn nhất cho Việt Nam trong thời gian qua. Về phía EU, dù đã kết thúc quá trình đàm phán EVFTA và đã dự kiến có hiệu lực vào đầu năm 2018, nhưng đến thời điểm này vẫn chưa có động thái.
Theo TS. Nguyễn Đình Cung, Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương, tăng trưởng xuất khẩu của Việt Nam chủ yếu từ khu vực FDI. Vậy phải chăng khu vực FDI tận dụng được cơ hội từ hội nhập và các FTA? Thâm hụt thương mại của nền kinh tế chủ yếu do thâm hụt từ khu vực kinh tế trong nước. Vậy phải chăng khó khăn, vướng mắc chủ yếu đến từ DN trong nước?
Theo ông Cung, các biện pháp phi thuế quan trên thế giới rất đa dạng và phức tạp. Trong khi đó, việc vượt qua các rào cản phi thuế quan là thách thức không nhỏ đối với DN Việt Nam vì các lý do như hiểu và áp dụng; phải đầu tư không nhỏ; có thể thay đổi quy trình sản xuất; thay đổi quản trị và quản lý…
Kiên trì hội nhập
Theo ông Trương Đình Tuyển, nguyên Bộ trưởng Bộ Thương mại, việc Hoa Kỳ rút khỏi TPP làm lợi ích kinh tế của Việt Nam giảm đi rõ rệt. Do Việt Nam xuất siêu vào Hoa Kỳ với kim ngạch lớn (hơn 30 tỷ USD trong 40 tỷ USD tổng kim ngạch xuất nhập khẩu) nên Hoa Kỳ luôn đe dọa áp dụng các biện pháp trừng phạt, như đánh thuế biên giới, sử dụng các công cụ để bảo hộ thương mại trá hình nhưng như chống bán phá giá, chống trợ cấp.
Do đó, Việt Nam cần có phương án đối phó. Theo đó, Việt Nam cần chủ động và tích cực hội nhập quốc tế. Tiêu chí cơ bản cho việc lựa chọn là lấy lợi ích quốc gia là tối thượng; chủ động cải cách thể chế, cải thiện môi trường kinh doanh, phát huy nội lực, coi nội lực là quyết định, ngoại lực là quan trọng, phải làm cho doanh nghiệp dân tộc mạnh lên… Vào thời điểm thích hợp có thể đặt vấn đề đám phán FTA song phương với Hoa Kỳ.
Phát biểu tại diễn đàn, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc, khẳng định Chính phủ kiên trì chủ trương hội nhập toàn diện với trọng tâm là hội nhập kinh tế quốc tế. Trong bối cảnh cảnh tình hình khu vực và thế giới có những diễn biến phức tạp, khó lường, tư tưởng bảo hộ thương mại đang xuất hiện ở một số nước, Việt Nam vẫn quyết tâm hội nhập kinh tế quốc tế. Chính phủ coi hội nhập kinh tế quốc tế là động lực để cải cách kinh tế, thúc đẩy tăng trưởng và phát triển kinh tế.
Chính phủ sẽ phát huy vai trò “Chính phủ kiến tạo phát triển”, từng bước hoàn thiện thể chế pháp luật, tạo lập môi trường kinh doanh thực sự minh bạch, bình đẳng và cạnh tranh lành mạnh cho DN trong nước và các nhà đầu tư quốc tế; xóa bỏ các giấy phép con, rào cản, cắt giảm thủ tục,… giảm chi phí cho DN, người dân.
Thủ tướng đề nghị Ban chỉ đạo liên ngành kinh tế phát huy và tăng cường hơn nữa kết nối, điều phối các bộ, ngành, địa phương tổ chức triển khai hiệu quả hội nhập kinh tế quốc tế. Đặc biệt, rà soát các thỏa thuận hội nhập kinh tế quốc tế, nhất là cam kết trong các FTA; đôn đốc các bộ, ngành và địa phương thực thi nghiêm túc các cam kết quốc tế; định kỳ báo cáo Chính phủ kết quả thực hiện.
Cũng theo Thủ tướng, Chính phủ luôn xác định DN là lực lượng nòng cốt, trong đó khu vực DN tư nhân có vai trò quan trọng và tạo mọi điều kiện để DN phát triển. Chính phủ luôn đồng hành và lắng nghe ý kiến và phản hồi của DN về các vấn đề chính sách để cùng tháo gỡ những khó khăn.
Tuy nhiên, các DN cần chủ động hơn nữa trong việc tìm hiểu các FTA để xây dựng phương án kinh doanh, sáng tạo vượt qua thách thức và tận dụng tối đa các cơ hội từ hội nhập kinh tế quốc tế… Trong thực thi các hiệp định FTA, Chính phủ sẽ có những biện pháp hỗ trợ, nâng đỡ phù hợp với những lĩnh vực còn tạm thời khó khăn của nền kinh tế để từng bước vươn lên.
