Theo báo cáo “Năng lực cạnh tranh và công nghệ ở cấp độ DN” vừa được Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) công bố, nhiều chỉ số về phát triển công nghệ của các DN Việt Nam bị tụt sâu.
không có cơ hội chuyển giao công nghệ
Kết quả điều tra 7.938 DN ở mọi ngành nghề, lĩnh vực, thành phần khác nhau cho thấy, năm nay số DN phải đối mặt với trở ngại khi thực hiện chiến lược nâng cấp công nghệ tăng cao ở mức 97% (so với 81% của năm 2011). Một điểm đáng lưu ý khác là chỉ có 1,43% DN có ký kết các hợp đồng thời hạn 3 năm trở lên với khách hàng so với con số gần 10% của năm ngoái. Có tới 92% số hợp đồng chỉ có thời hạn 1 năm hoặc dưới 1 năm.
Theo chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan, đây là một bước thụt lùi rất đáng lo ngại. Vì với các hợp đồng ngắn hạn, các DN ít có cơ hội được chuyển giao công nghệ. Hợp đồng ngắn hạn cũng khiến các DN luôn ở tình trạng bấp bênh phải thay đổi kế hoạch sản xuất liên tục nên không dám đầu tư sâu để đổi mới công nghệ.
Mặc dù, xuất phát từ mục tiêu rất “sát sườn”, đổi mới công nghệ chủ yếu là nhằm cải tiến chất lượng hàng hóa, dịch vụ. Tuy nhiên, theo kết quả điều tra, chỉ có khoảng 5% DN đang đầu tư vào cải tiến công nghệ và 8% đầu tư vào nghiên cứu đổi mới công nghệ.
Rõ ràng, những bước thụt lùi về phát triển công nghệ của DN Việt Nam đang đặt ra những thách thức lớn, nhất là trong bối cảnh nền kinh tế đang gặp nhiều khó khăn. Theo Luật Thuế thu nhập DN, các DN được phép trích 10% lợi nhuận trước thuế để đầu tư đổi mới công nghệ.
Nhưng theo một khảo sát khác do UNDP và CIEM thực hiện tại Hà Nội và TPHCM, mức đầu tư cho đổi mới thiết bị - công nghệ của nhiều DN chỉ chiếm 3% doanh thu cả năm. Có nhiều nguyên nhân dẫn đến thực trạng này, nhưng trước tiên là do lợi nhuận của DN (nhất là DNNVV) còn thấp khi kinh tế khó khăn, nên hạn chế về năng lực tích tụ vốn dành cho đổi mới công nghệ.
Nguyên nhân thứ hai là do nhiều DN khó tiếp cận chính sách hỗ trợ và các chương trình ưu đãi của Chính phủ. Tỷ lệ DN tham gia chương trình hỗ trợ của Chính phủ còn rất khiêm tốn (dưới 10%), do nguồn lực của bản thân DN hạn chế hoặc do chưa chuẩn bị để tiếp cận các nguồn vốn. Nhiều DNNVV vẫn còn nằm ngoài chuỗi cung ứng và chưa trở thành một thành tố quan trọng trong việc phát triển các ngành công nghiệp hỗ trợ của Việt Nam.
Cần cơ chế, chính sách
Theo Bộ trưởng Khoa học-Công nghệ Nguyễn Quân, do hiện nay “chúng ta chưa có chế tài đủ mạnh để buộc DN phải đầu tư cho nghiên cứu, phát triển và đổi mới công nghệ”, nên tình hình đổi mới công nghệ tại DN diễn ra chậm chạp. Chính vì vậy, cần phải có chế tài đủ mạnh để buộc DN phải trích một phần lợi nhuận cho phát triển khoa học - công nghệ (KH-CN).
 |
Dây chuyền sản xuất điện thoại di động. |
Tuy nhiên, trong bối cảnh hoạt động sản xuất kinh doanh của DN đang rất khó khăn như hiện nay, dùng biện pháp hành chính chưa hẳn là một ý tưởng hay và cũng khó khả thi. Nhiều chuyên gia cho rằng, để thúc đẩy quá trình đổi mới KH-CN trong DN, cần nhiều giải pháp mang tính đồng bộ, từ chính sách, tài chính đến truyền thông.
Mới đây, tại Hội nghị lần thứ 6, Ban Chấp hành Trung ương khóa XI đã ban hành Nghị quyết 20 về phát triển KH-CN phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Theo đó, cần huy động mạnh mẽ nguồn vốn xã hội và các nguồn vốn nước ngoài đầu tư cho phát triển KH-CN. Nâng tổng đầu tư xã hội cho KH-CN đạt 1,5% GDP vào năm 2015, trên 2% GDP vào năm 2020 và khoảng 3% GDP vào năm 2030.
Tăng đầu tư của Nhà nước cho KH-CN bảo đảm tối thiểu 2% tổng chi ngân sách nhà nước hàng năm. Khuyến khích tư nhân thành lập hoặc liên kết với Nhà nước thành lập các quỹ đầu tư đối với hoạt động nghiên cứu phát triển công nghệ mới, công nghệ cao.
Đồng thời, nghiên cứu ban hành quy định về việc DN trong nước lập quỹ phát triển KH-CN; coi đây là yêu cầu bắt buộc đối với DNNN và là hoạt động được khuyến khích đối với các DN khác. Những mục tiêu này cần sớm được cụ thể hóa bằng các cơ chế, chính sách, đồng thời tăng cường phổ biến thông tin để khuyến khích DN gia tăng đầu tư đổi mới KH-CN.
