Lợi thế chuyển đổi giao thông xanh
Côn Đảo – quần đảo du lịch tâm linh, sinh thái nổi tiếng của Việt Nam – đang đứng trước cơ hội trở thành hình mẫu "đảo di sản carbon thấp" khi vừa được TPHCM thông qua đề án chuyển đổi giao thông xanh. Với lợi thế cảnh quan, quy mô dân cư nhỏ và khung chính sách đã sẵn sàng, giao thông xanh được xem là bước khởi đầu để hướng tới phát triển bền vững, gắn bảo tồn với kinh tế.
Theo đề án chuyển đổi giao thông xanh, các phương tiện đang dùng xăng sẽ được giữ nguyên. Xe mới chỉ được đăng ký nếu sử dụng nhiên liệu sạch hoặc điện. Nhà đầu tư nên định hướng sử dụng phương tiện chạy bằng điện và năng lượng tái tạo.
Trung tâm Quản lý Giao thông công cộng thuộc Sở Xây dựng TPHCM cho biết mục tiêu của đề án là phát triển hệ thống giao thông vận tải xanh, thông minh, phù hợp đặc thù sinh thái và dân cư Côn Đảo, tạo ra khu vực không khí sạch, nâng cao sức khỏe cộng đồng, gỡ nút thắt hạ tầng, thúc đẩy du lịch và bảo vệ hệ sinh thái.
Theo đó, đến năm 2030, Côn Đảo đặt mục tiêu 100% phương tiện đạt chuẩn khí thải; 57% xe mô tô, xe gắn máy hai bánh chạy xăng chuyển sang xe điện; Mạng lưới xe buýt phủ kín toàn đảo, 40% nhu cầu đi lại được đáp ứng bằng vận tải công cộng, trong đó toàn bộ phương tiện sử dụng năng lượng xanh; 100% taxi chạy điện hoặc dùng năng lượng tái tạo; Các tuyến đường mới hoặc nâng cấp đều có làn riêng cho xe đạp. Sau năm 2030, tỷ lệ xe hai bánh chạy xăng sẽ giảm về 0, vận tải công cộng đạt 80%.
Trong đề án, Trung tâm Quản lý giao thông công cộng đề xuất 6 tuyến xe buýt xanh kết nối toàn đảo, phục vụ cho nhu cầu đi lại của người dân và khách du lịch đến tham quan. Các tuyến này sẽ kết nối với bốn điểm trung chuyển tại sân bay, cảng tàu khách, cảng Bến Đầm và chợ Côn Đảo. Tại đây sẽ bố trí trạm sạc nhanh 150kW cho taxi và xe buýt, hệ thống đổi pin 24/7 cho xe máy điện.
Ông Lê Thanh Tú, Bí thư Đặc khu Côn Đảo, cho rằng địa hình và cảnh quan tại đây thuận lợi triển khai các phương tiện xanh gắn với trải nghiệm du lịch từ xe điện, xe đạp thậm chí cả xe ngựa. "Các phương tiện xanh không chỉ đóng vai trò giao thông mà còn có thể trở thành một sản phẩm du lịch đặc trưng", ông Tú nói.
Để thực hiện chuyển đổi giao thông xanh tại Côn Đảo, đề án cũng đưa ra các giải pháp quản lý như lộ trình áp dụng chuẩn khí thải, kiểm định xe máy từ năm 2026, thí điểm vùng phát thải thấp từ 2027 – 2030; chỉ cho phép phương tiện đạt chuẩn lưu thông vào khu vực quy định.
Về tài chính, TPHCM dự kiến hỗ trợ 10% lãi suất vay trong năm đầu cho doanh nghiệp đầu tư phương tiện xanh, giảm 50% lệ phí đăng ký cho xe điện, trợ giá vé xe buýt, miễn phí hoặc giảm giá cho các nhóm đối tượng chính sách. Với hộ nghèo và cận nghèo, mức hỗ trợ đổi xe máy xăng sang xe điện lên tới 100% và 80% giá trị xe.
Côn Đảo có quy mô nhỏ, mạng lưới đường giao thông với 40–45 km, điểm kết nối tập trung ở sân bay và cảng, giúp kiểm soát phương tiện dễ dàng. Khung pháp lý và nguồn lực từ Nghị quyết 98 và đề án kinh tế tuần hoàn cũng tạo nền tảng vững chắc. Tuy nhiên, thói quen sử dụng xe xăng của người dân và du khách, cùng chi phí đầu tư hạ tầng ban đầu cao, vẫn là thách thức lớn khi chuyển đổi giao thông xanh.
Tình nguyện viên sử dụng xe máy thu gom rác bên bờ biển Côn Đảo. Ảnh: Vì Côn Đảo Xanh
Hiệu quả kinh tế kỳ vọng
Theo các chuyên gia, việc phát triển giao thông xanh không chỉ giảm phát thải và bảo vệ môi trường mà còn gỡ nút thắt hạ tầng, tăng năng lực phục vụ du khách, định hình khách du lịch chất lượng cao thay vì số lượng.
Ông Vũ Hữu Tâm, chuyên gia từ Đại học VinUni đề xuất mô hình chuyển đổi giao thông xanh kết hợp chuyển đổi số với 5 nhân tố trụ cột là chính sách, hạ tầng công nghệ thông tin, phương tiện xanh, giao thông chia sẻ và vai trò của người dân, doanh nghiệp. Với việc ưu tiên triển khai giao thông xanh, ông cho rằng có thể tính toán được các tín chỉ carbon, bán và tạo quỹ tái đầu tư cho giao thông.
Anh Đan Vi Phương, quản lý điểm tham quan ngắm hoàng hôn Tái Sinh Zone tại Côn Đảo, cũng chuyển đổi làm kinh tế tuần hoàn khoảng hai năm nay, cho rằng kinh tế xanh và thúc đẩy tiêu thụ các sản phẩm tái chế trên đảo và góp phần thu hút nhiều khách, đặc biệt là du khách quốc tế quan tâm đến môi trường. Với giao thông xanh, anh kỳ vọng đây sẽ tiếp tục trở thành đặc trưng của Côn Đảo nếu được làm bài bản, bền vững. "Trước khi có đề án chuyển đổi, xe đạp cũng là phương tiện phổ biến của người dân và du khách vì khoảng cách các điểm trên đảo khá gần", anh Phương nói.
PGS.TS Phan Thị Thục Anh, Phó hiệu trưởng Trường Đại học VinUni nhận định: "Nếu lấy bảo tồn làm động lực kinh tế bền vững, Côn Đảo có thể thu về hàng trăm tỷ đồng mỗi năm. Giao thông xanh sẽ là xương sống để thu hút du lịch và bảo tồn cùng phát triển".
Với định hướng chuyển đổi xanh từ giao thông, Côn Đảo không chỉ cải thiện chất lượng sống cho người dân mà còn tạo dựng thương hiệu "đảo di sản carbon thấp" – một mô hình có thể nhân rộng cho các địa phương ven biển khác trong cả nước.
