Theo phương án tài chính của CTCP Sắt Thạch Khê (TIC), việc khai thác mỏ sắt này sẽ mang lại cho doanh nghiệp (DN) khoảng lợi nhuận nhiều tỷ USD. Và đến nay đã có hàng loạt ngân hàng cam kết vốn vay thực hiện dự án, nhiều ông lớn trong ngành thép cũng mong muốn sử dụng quặng Thạch Khê để luyện thép trong những năm tới.
Trì hoãn bởi nhiều lý do
Dự án khai thác và tuyển quặng mỏ sắt Thạch Khê được phê duyệt từ năm 2008, nhưng đã bị trì hoãn suốt thời gian qua do nhiều mối quan ngại. Chẳng hạn, ngày 22-12-2016, Tỉnh ủy Hà Tĩnh đã phát đi bản thông báo kết luận của Ban thường vụ Tỉnh ủy về dự án này.
Theo đó, mặc dù mỏ sắt Thạch Khê đã được Chính phủ, bộ ngành trung ương, cán bộ và nhân dân Hà Tĩnh tạo mọi điều kiện thuận lợi, nhưng từ sau khi khởi công (tháng 9-2009) dự án triển khai có quá nhiều yếu kém, bất cập chưa được giải quyết: Quy mô dự án lớn, thời gian khai thác mỏ dài, năng lực chủ đầu tư quá yếu kém, không huy động đủ vốn cần thiết để triển khai dự án như cam kết; vị trí khai thác mỏ sát biển, bảo vệ môi trường (tụt mực sa mạc hóa, phòng chống bão, siêu bão, lũ, đổ thải lấn biển, bãi thải trên bờ, xử lý nước thải, chất thải, cải tạo phục hồi môi trường sau khai thác) còn quá sơ sài, đơn giản...
Trước những tồn tại đó, đặc biệt sự cố môi trường Formosa đã gây thiệt hại lớn cho Hà Tĩnh, Ban thường vụ Tỉnh ủy Hà Tĩnh đã kiến nghị Trung ương chưa cho khởi động lại dự án mỏ sắt Thạch Khê khi chưa giải quyết được các tồn tại đã nêu. Ngoài ra, tỉnh cũng lo ngại xảy ra tình trạng dư thừa quặng sắt khi nhu cầu trong nước hạn chế. Ngay như Bộ Công Thương thừa nhận rằng TIC không còn tiền đầu tư, trong khi nhu cầu kinh phí trong năm 2016 và các năm tiếp theo rất lớn.
Trước những tồn tại đó, đặc biệt sự cố môi trường Formosa đã gây thiệt hại lớn cho Hà Tĩnh, Ban thường vụ Tỉnh ủy Hà Tĩnh đã kiến nghị Trung ương chưa cho khởi động lại dự án mỏ sắt Thạch Khê khi chưa giải quyết được các tồn tại đã nêu. Ngoài ra, tỉnh cũng lo ngại xảy ra tình trạng dư thừa quặng sắt khi nhu cầu trong nước hạn chế. Ngay như Bộ Công Thương thừa nhận rằng TIC không còn tiền đầu tư, trong khi nhu cầu kinh phí trong năm 2016 và các năm tiếp theo rất lớn.
Chẳng hạn ngoài chi phí đầu tư, sản xuất còn phải nộp tiền cấp quyền khai thác khoáng sản 114 tỷ đồng/năm. Việc giải phóng mặt bằng, tái định cư cũng cần bổ sung thêm 1.000 tỷ đồng, Do vậy trong khi TIC chỉ có nguồn tài chính duy nhất thu được từ khai thác mỏ sắt, việc huy động vốn từ các tổ chức tín dụng để thực hiện công tác giải phóng mặt bằng, tái định cư là khó khăn, tính khả thi không cao.
Dự án khai thác và tuyển quặng mỏ sắt Thạch Khê được phê duyệt từ năm 2008, nhưng đã bị trì hoãn suốt thời gian qua do nhiều mối quan ngại.
Đã giải quyết các vướng mắc?
Tuy nhiên, chỉ vài tháng sau (tháng 3-2017), TIC có văn bản gửi đến các bộ, ngành và UBND tỉnh Hà Tĩnh đề xuất tiếp tục triển khai dự án. Theo TIC, công ty đã được Bộ Công Thương cho tái cơ cấu nên đã giải quyết được nút thắt về vốn.
Chẳng hạn Tập đoàn Than và khoáng sản Việt Nam(TKV) hiện là cổ đông lớn nhất của TIC, đóng góp 59,5% vốn vào TIC. TKV đang đề xuất tăng vốn góp vào TIC khi các cổ đông Mitraco, Vnsteel và Bitexco chưa thực hiện nghĩa vụ góp vốn. Bên cạnh TKV, cổ đông Công ty Thăng Long góp 13,45% vốn vào TIC. Số vốn các cổ đông đã góp đến thời điểm hiện tại đạt 1.809 tỷ đồng, còn lại 224 tỷ đồng chưa được góp vốn.
TIC dự tính nếu dự án được phê duyệt trong thời gian tới, công ty sẽ huy động 30% vốn đầu tư dự án từ các cổ đông, 70% vốn thực hiện dự án sẽ được huy động thông qua nguồn vay thương mại và các nguồn khác.
TIC dự tính nếu dự án được phê duyệt trong thời gian tới, công ty sẽ huy động 30% vốn đầu tư dự án từ các cổ đông, 70% vốn thực hiện dự án sẽ được huy động thông qua nguồn vay thương mại và các nguồn khác.
Đến nay, BIDV Hà Tĩnh đã cam kết thu xếp vốn cho giai đoạn I dự án đầu tư khai thác và tuyển quặng mỏ Thạch Khê. Bên cạnh đó, các ngân hàng SHB, Tienphong Bank, Mizuho, May Bank đã phối hợp với đơn vị tư vấn huy động vốn BSC làm việc với TIC để nghiên cứu, thẩm định nhằm sớm đạt được thỏa thuận tài trợ vốn cho dự án.
Cũng theo TIC, ngay trong quá trình đầu tư xây dựng mỏ, nhà đầu tư này cũng có thể thu hồi được 4,4 triệu tấn quặng, tương ứng với doanh thu khoảng 3.700 tỷ đồng, và nếu trừ các chi phí trực tiếp sản xuất, còn lại sẽ bổ sung vốn cho dự án khoảng 1.200 tỷ đồng. Ngoài ra, TIC sẽ huy động các nguồn vốn xã hội hóa trong các khâu bốc xúc, vận chuyển, khoan nổ mìn… từ các DN trong nước.
Liên quan đến nỗi lo thừa quặng của Hà Tĩnh, báo cáo Bộ KH-ĐT và TIC cho rằng: Hiện có một số DN trong nước đăng ký với TIC để tiêu thụ quặng sắt từ mỏ Thạch Khê (CTCP Hòa Phát, CTCP Thái Hưng với tổng nhu cầu 5.700 ngàn tấn, đủ khả năng tiêu thụ sản phẩm của giai đoạn 1 công suất 5.000 tấn/năm). Cả Bộ Công Thương lẫn TIC đều khẳng định dự án có hiệu quả hơn thời điểm phê duyệt dự án gần 10 năm về trước và cho rằng “việc tiếp tục tái khởi động lại dự án là có cơ sở”.
Giải quyết ô nhiễm bằng… đổ thải lấn biển
Cách đây 1 năm, Bộ Công Thương đã có thông báo kết quả thẩm định thiết kế kỹ thuật dự án mỏ sắt Thạch Khê. Tại thông báo này, Bộ Công Thương thừa nhận đây là dự án khai thác mỏ lộ thiên có quy mô lớn nhất từ trước đến nay ở Việt Nam, khai thác ở độ sâu lớn, có bán kính vùng ảnh hưởng rộng nên các tác động môi trường là điều khó tránh khỏi. Đây cũng chính là điều UBND tỉnh Hà Tĩnh quan ngại trong văn bản gửi Thủ tướng Chính phủ hồi cuối năm 2016.
Cụ thể, theo Bộ Công Thương, dự án chiếm dụng đến 4.821ha đất, ảnh hưởng tới nguồn sống của hơn 5.000 hộ dân với hơn 20.000 dân của 6 xã Thạch Khê, Thạch Hải, Thạch Đỉnh, Thạch Bàn, Thạch Trị và Thạch Lạc; mất đi một lượng nước ngọt rất lớn trong quá trình khai thác, gây ảnh hưởng tới tưới tiêu nông nghiệp và sinh hoạt của người dân xung quanh, bị xâm thực nước biển gây nhiễm mặn và sa mạc hóa; suy giảm mực nước ngầm... TIC cho rằng các biện pháp bảo vệ môi trường trong các giai đoạn của dự án đã được đề xuất “phù hợp và hợp lý để bảo vệ môi trường”.
Để chống cát bay, cát chảy, TIC và Bộ Công Thương đưa ra giải pháp là đổ thải lấn biển thay vì đổ thải trên đất liền. Theo đó, dự án bổ sung phương án đổ thải lấn biển (khoảng 171 triệu m3) với diện tích 923ha, độ cao 25m, chuyển toàn bộ cát trong tầng đất phủ ra bãi thải lấn biển. Bộ Công Thương liệt kê hàng loạt lợi ích của việc đổ thải lấn biển, như giảm dung tích và cốt cao đổ thải trong đất liền để đảm bảo các yếu tố an toàn, vệ sinh môi trường (chống cát bay); giảm nguy cơ rủi ro trong quá trình khai thác mỏ... Liệu điều này có đảm bảo hiệu quả bảo vệ môi trường, sinh thái? Hay cứ làm rồi tính sau hệ lụy như các dự án nhãn tiền.
