Mùa mưa năm nay theo dự báo chỉ tập trung ở Đồng bằng sông Cửu Long trong tháng 9-10 và sẽ kết thúc sớm vào giữa tháng 11.
Do vậy, mùa khô năm 2023-2024, xâm nhập mặn dự báo xuất hiện sớm so với trung bình nhiều năm một tháng (bắt đầu vào giữa hoặc cuối tháng 12).
Trước những dự báo, các địa phương trong vùng sẽ phải tập trung những giải pháp để ứng phó với tình hình xâm nhập mặn sớm và sâu hơn, nhằm đảm bảo đủ lượng nước cho sản xuất lúa vụ Đông Xuân 2023-2024, hạn chế thấp nhất thiệt hại do hạn, mặn gây ra.
Xâm nhập mặn sẽ đến sớm, gay gắt hơn
Theo Viện trưởng Viện Khoa học Thủy lợi miền Nam Trần Bá Hoằng, dự báo tổng lượng mưa năm 2023 khoảng 1.350mm, chỉ cao hơn 1% so với năm 2015 (năm hạn hán khốc liệt) và thiếu hụt khoảng 13% so với trung bình nhiều năm.
Dự báo tình trạng thiếu nước ngọt tại một vùng 66.000 ha thuộc các tỉnh Long An, Tiền Giang, Bến Tre, Trà Vinh và Sóc Trăng.
Ông Trần Bá Hoằng chỉ ra nguy cơ, do mùa mưa năm nay dự báo kết thúc sớm, khả năng xảy ra thiếu nước vùng sản xuất lúa tôm tập trung ở Kiên Giang, Cà Mau với khoảng 38.000ha. Hai địa phương này lưu ý bổ sung giải pháp về nguồn nước để đáp ứng độ mặn cho nuôi thủy sản.
Các chuyên gia khí tượng dự báo, mực nước khu vực hạ lưu sông Mekong, tháng 9-10/2023 phổ biến cao hơn so với trung bình nhiều năm khoảng 5-15%, sang tháng 11/2023 ở mức thấp hơn 10-20% so với trung bình nhiều năm cùng thời kỳ.
Từ tháng 12/2023-2/2024 phổ biến thấp hơn 15-30% so với trung bình nhiều năm, mực nước đầu nguồn sông Cửu Long biến đổi chậm theo triều với xu thế xuống dần.
Vụ lúa Đông Xuân 2023-2024, vùng Đồng bằng sông Cửu Long sẽ xuống giống gần 1,5 triệu ha với sản lượng dự kiến hơn 10 triệu tấn lúa.
Theo nhận định từ Viện Khoa học Thủy lợi miền Nam, trạng thái El Nino khả năng kéo dài đến hết năm 2023 và sang đầu năm 2024, ngoài các địa phương kể trên chịu ảnh hưởng trực tiếp của xâm nhập mặn, khô hạn có khả năng gây ảnh hưởng cho các vùng cách biển từ 30-70km.
Nếu xâm nhập mặn đến sớm và thời gian kéo dài với nồng độ mặn cao, một số vùng cặp theo sông Tiền, sông Hậu thuộc Vĩnh Long, Cần Thơ, Bến Tre và Tiền Giang có thể bị hạn mặn cục bộ cho các trà lúa và vườn cây ăn trái.
Chuyên gia độc lập về hệ sinh thái Đồng bằng sông Cửu Long Nguyễn Hữu Thiện nhận định El Nino đang diễn ra nhưng vẫn chưa rõ cường độ mạnh cỡ nào. Trong trường hợp El Nino năm nay mạnh như năm 2015-2016 và 2019-2020, tình hình hạn mặn đầu năm 2024 có thể sẽ rất gay gắt, mặn sẽ lấn sâu vào vùng ven biển.
Trong trường hợp El Nino cực đoan, các công trình ngăn mặn chỉ phát huy tác dụng vào đầu mùa khô, đến giữa mùa khô từ tháng 2/2024 trở đi, dù có ngăn mặn từ biển vào thì bên trong vẫn thiếu nước ngọt.
Các chuyên gia dự báo, trong các tháng mùa khô 2023-2024, mực nước đầu nguồn sông Cửu Long chịu ảnh hưởng mạnh của thủy triều. Xâm nhập mặn vùng Đồng bằng sông Cửu Long khả năng đến sớm hơn, gay gắt hơn so với trung bình nhiều năm. Đứng trước những thách thức này, người dân cần có kế hoạch ứng phó, chủ động trước xâm nhập mặn “hậu” mùa lũ cạn.
Cần nhiều giải pháp ứng phó
Viện trưởng Viện Khoa học Thủy lợi miền Nam Trần Bá Hoằng khuyến cáo dự báo có 43.300ha cây ăn trái ở một số tỉnh trong vùng Đồng bằng sông Cửu Long bị ảnh hưởng. Các địa phương cần lưu ý tích nước từ đầu mùa khô để sử dụng trong suốt mùa khô.
 |
Cống thủy lợi Cái Lớn, Kiên Giang, chủ động điều tiết nguồn nước phục vụ sản xuất nông nghiệp. (Ảnh: Lê Huy Hải/TTXVN)
Vụ Đông Xuân 2023-2024 cần xuống giống sớm, hết năm 2023 phải cơ bản xong. Khu vực bán đảo Cà Mau cần thực hiện đắp đập tạm, nạo vét kênh mương trước khi mùa mưa kết thúc.
Để né hạn mặn, ngoài việc bố trí lịch thời vụ hợp lý, người dân cũng có thể sử dụng các giống lúa ngắn ngày, thay vì sử dụng giống 110 ngày thì có thể sử dụng giống 95 ngày hoặc 100 ngày. Đồng thời, trước dự báo xâm nhập mặn sớm và vào sâu, các địa phương cần có kế hoạch dự trữ nước và thường xuyên theo dõi bản tin thời tiết nông vụ để chủ động ứng phó.
Bên cạnh đó, việc việc xuống giống sớm cũng có lợi thế nhất định khi giá lúa, giá gạo xuất khẩu đang ở mức cao và một quốc gia tăng cường thu mua dự trữ sẽ là điều kiện thuận lợi cho cả người dân, doanh nghiệp trong bối cảnh hiện nay.
Theo Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Tiền Giang Trần Hoàng Nhật Nam, trước tình trạng xâm nhập mặn dự kiến xảy ra trong mùa khô năm 2023-2024, ngành nông nghiệp địa phương sẽ theo dõi và kiểm tra chặt chẽ diễn biến chất lượng nguồn nước, mực nước, độ mặn trên kênh và nội đồng, thông tin thường xuyên đến người dân để ứng phó kịp thời.
Đối với vùng cây ăn trái, hiện tại, tỉnh Tiền Giang đã thi công 6 cống cặp sông Tiền để đảm bảo ngăn mặn. Đối với vùng phía Đông, vùng ngọt hóa Gò Công, tỉnh chủ trương theo hướng mặn tới đâu sẽ ngăn mặn tới đó, như mọi năm lấy gạn hoặc bơm chuyền vào bổ túc nước.
Tại tỉnh Đồng Tháp, trước những dự báo về khả năng thiếu hụt nguồn nước ngọt trong mùa khô, tỉnh sẽ tập trung triển khai các mô hình canh tác lúa tiết kiệm nước nhằm chia sẻ nguồn tài nguyên này với các tỉnh ở dưới hạ nguồn. Hiện Đồng Tháp có khoảng 100 mô hình nông nghiệp xanh trên toàn tỉnh, nên xác định sản xuất tiết kiệm nước để giúp cho người trồng lúa có thu nhập.
Các chuyên gia cho rằng để vượt qua thách thức El Nino đang đến gần, một giải pháp không thể thiếu việc nâng cao nhận thức của người dân về nguy cơ, diễn biến, ảnh hưởng tác động của xâm nhập mặn. Bởi khi nhận thức được nâng cao, người dân sẽ chủ động đúc rút kinh nghiệm, đưa ra nhiều sáng kiến, có phương án ứng phó và tuân thủ theo khuyến cáo của các cơ quan chuyên môn để “sống chung” với giai đoạn hạn, mặn một cách nhẹ nhàng.
Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn tỉnh Bến Tre Bùi Văn Thắm cho biết tỉnh đã linh hoạt phối hợp với các huyện, thành phố tuyên truyền, tập huấn nhằm tăng cường, nâng cao năng lực cho cán bộ và nhận thức của người dân trong công tác phòng, chống thiên tai.
Các thông tin về diễn biến tình hình thiên tai, chỉ đạo phòng tránh, ứng phó được chuyển tiếp trên các phương tiện thông tin đại chúng, kịp thời chuyển tải đến người dân để chủ động ứng phó trong sản xuất.
