Đưa vào tầm ngắm kinh tế ngầm, bất hợp pháp

Nhiều chuyên gia kinh tế cho rằng, muốn thống kê được khu vực kinh tế ngầm, trước mắt cần hoàn thiện thể chế để từng bước quản lý khu vực này.

Không dễ thống kê 

Việc thống kê khu vực kinh tế ngầm sẽ được tiến hành thử nghiệm trong năm 2019, sau đó sẽ tiến hành đo lường chính thức hàng năm, cập nhật kết quả biên soạn tổng sản phẩm trong nước, tổng sản phẩm trên địa bàn tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương.

Theo đề án vừa được Thủ tướng phê duyệt, việc khảo sát, đánh giá cụ thể, chi tiết và toàn diện thực trạng các hoạt động kinh tế chưa được quan sát sẽ tiến hành theo 5 nhóm hoạt động của 3 khu vực kinh tế nông, lâm nghiệp và thủy sản; khu vực công nghiệp và xây dựng; khu vực dịch vụ.

Ông Nguyễn Bích Lâm, Tổng cục trưởng Tổng cục Thống kê nói, việc thống kê kinh tế chưa quan sát giúp Chính phủ tính toán đầy đủ phạm vi, quy mô GDP của nền kinh tế, nhưng việc thống kê đầy đủ này không đơn giản, gồm 5 nhóm: kinh tế ngầm, kinh tế bất hợp pháp, kinh tế phi chính thức, tự sản tự tiêu hộ gia đình, và hoạt động kinh tế bị bỏ sót trong thu thập dữ liệu thống kê.

Cũng theo ông Lâm, chỉ có kinh tế ngầm và kinh tế bất hợp pháp chưa được Tổng cục Thống kê tính toán vào quy mô GDP hàng năm, 3 nhóm còn lại đã được thống kê những năm qua. 

Hiện nay, Tổng cục Thống kê đang tính toán quy mô khu vực kinh tế ngầm, kinh tế bất hợp pháp và sẽ công bố quy mô kinh tế ngầm, kinh tế bất hợp pháp đang chiếm bao nhiêu % GDP trong thời gian tới. Ông Nguyễn Bích Lâm khẳng định: “Việc các trường đại học tính toán ra quy mô kinh tế ngầm chiếm khoảng 25-30% GDP là nghiên cứu riêng của họ, đó là số liệu để tham khảo”.

Khó với nền kinh tế tiền mặt

Giải thích về quy mô kinh tế ngầm, kinh tế bất hợp pháp còn lớn, chuyên gia kinh tế Đinh Tuấn Minh, Giám đốc nghiên cứu Công ty Viet Analytics, cho rằng đa phần hoạt động kinh tế ngầm, kinh tế bất hợp pháp hiện không thống kê được, nguyên nhân chính do nền kinh tế sử dụng tiền mặt nhiều. Hơn nữa, hoạt động kinh tế ngầm, kinh tế bất hợp pháp gồm cả hoạt động buôn lậu, kinh doanh phi pháp, mại dâm, xã hội đen…

Muốn thống kê được trước hết phải hợp pháp hóa hoạt động đó, việc hợp pháp hóa các hoạt động kinh tế ngầm cũng sẽ làm giảm quy mô khu vực này, và số còn lại không thống kê được. Nhiều nước cũng chỉ ước tính quy mô khu vực kinh tế ngầm chứ không thống kê chính xác, vì ngay cả DN có đăng ký đôi khi vẫn kinh doanh ngoài sổ sách.

Ông Tuấn nhấn mạnh, việc lập đề án thống kê kinh tế không quan sát, hướng tới thu hẹp khu vực này đang đi đúng hướng, nhưng cần giải pháp mạnh mẽ hơn, thúc đẩy việc giao dịch, mua bán không dùng tiền mặt, hợp pháp hóa một số hoạt động kinh tế ngầm và cải thiện công tác thống kê.

1 trong 6 giải pháp của đề án thống kê kinh tế chưa quan sát cũng nhấn mạnh đến thu hẹp phạm vi, quy mô khu vực kinh tế ngầm, bất hợp pháp thông qua việc ban hành văn bản pháp lý quy định đăng ký sản xuất kinh doanh, nghĩa vụ đóng góp ngân sách nhà nước, quy định sử dụng lao động, cung cấp tín dụng, mức đóng và hưởng bảo hiểm xã hội, quy định xử phạt hành chính và truy cứu trách nhiệm hình sự đối với các hoạt động kinh tế ngầm, chưa quan sát.

Theo ông Phan Đức Hiếu, Phó Viện trưởng CIEM, việc thực hiện đề án thống kê khu vực kinh tế không quan sát sẽ hình thành dữ liệu đầy đủ về hoạt động kinh tế ngầm, kinh tế phi pháp, hoạt động kinh doanh không đăng ký như bán hàng trên Facebook, đặt phòng trên mạng… Qua đó, sẽ tạo ra một môi trường kinh doanh công bằng hơn, hạn chế bất cập cùng một hoạt động kinh doanh nhưng có người nộp thuế, người không, tăng nguồn thu ngân sách, giúp Nhà nước hoạch định chính sách phát triển kinh tế tốt hơn.

Theo Bộ Kế hoạch và Đầu tư, có 4 khó khăn trong xác định quy mô kinh tế ngầm: hoạt động kinh tế ngầm phức tạp và che giấu; hoạt động kinh tế bất hợp pháp bị pháp luật cấm, vẫn tồn tại và ảnh hưởng đến nền kinh tế; sự phối hợp giữa bộ với địa phương trong nhận dạng, thực hiện thống kê; hệ thống pháp luật chưa đầy đủ khó nhận diện hoạt động kinh tế ngầm, bất hợp pháp.