Báo cáo quý mới nhất của Cơ quan Kiểm soát tiền tệ Hoa Kỳ (OCC) cho biết 4 ngân hàng lớn nhất đang nắm giữ tới 94,4% thị trường phái sinh trị giá 250.000 tỷ USD của nước này, một sự tập trung rủi ro quá lớn khiến giới quan sát lo ngại.
4 ngân hàng này là JPMorgan Chase & Co., với 78.100 tỷ USD tài sản phái sinh, Citigroup Inc. 56.000 tỷ USD, Bank of America Corp. 53.000 tỷ USD và Goldman Sachs Group Inc. 48.000 tỷ USD.
Tổng cộng, 4 ngân hàng này và 1 ngân hàng nữa nắm đến 96% tài sản phái sinh toàn quốc, với tổng giá trị 239.021 tỷ USD. Như vậy, xu hướng tập trung tài sản phái sinh ngày một lớn. Năm 2009, báo cáo của OCC cho biết 5 ngân hàng lớn nhất nước nắm 80% tài sản phái sinh Hoa Kỳ. Mark Mobius, CEO của Templeton Asset Management - nơi đang quản lý hơn 50 tỷ USD, tin rằng “bom phái sinh” sẽ gây ra một cuộc khủng hoảng tài chính mới “không thể tránh khỏi”.
“Chắc chắn sẽ có một cuộc khủng hoảng tài chính khác vì chúng ta chưa giải quyết được bất kỳ điều gì trong những nguyên nhân gây nên cuộc khủng hoảng trước. Thị trường phái sinh đã được quản lý? Không. Nó vẫn đang bành trướng” - Mobius nói.
 |
JPMorgan Chase nắm tới 78.100 tỷ USD tài sản phái sinh. |
Cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu cách đây 3 năm được tin là hậu quả của sự bành trướng các sản phẩm phái sinh liên quan đến các khoản vay nhà ở tại Hoa Kỳ, châm ngòi cho những thua lỗ hàng trăm tỷ USD của các ngân hàng, dẫn đến sự sụp đổ của Lehman Brothers Holdings Inc. vào tháng 9-2008.
Trong quý II-2011, ngành ngân hàng ở Hoa Kỳ tăng tài sản phái sinh lên hơn 11% so với cùng kỳ năm ngoái. Thu nhập từ các khoản giao dịch liên quan đến phái sinh của các ngân hàng thương mại Hoa Kỳ tăng đạt 7,4 tỷ USD từ 6,6 tỷ USD cách nay 1 năm. Theo một bài viết của Washington Post, tổng giá trị tài sản phái sinh trên toàn cầu hiện nay lên đến 600.000 tỷ USD, cao gấp 10 lần tổng GDP 58.070 tỷ USD của thế giới (năm 2009).
Trong khi đó, giá trị thị trường trái phiếu toàn cầu trong năm 2009 chỉ đạt 82.200 tỷ USD. Theo giới quan sát, đó là nguyên nhân khiến các ngân hàng không mặn mà cho vay và khiến các nước PIIGS ở châu Âu (Bồ Đào Nha, Ireland, Italia, Hy Lạp và Tây Ban Nha) lâm cảnh khốn đốn.
Để giảm thiểu những rủi ro từ thị trường phái sinh, các nhà chức trách Hoa Kỳ hiện đang soạn thảo hơn 50 đạo luật liên quan. Tuy nhiên, nhà phân tích Bob Litan của Viện Brookings cho rằng nếu các luật này được thông qua, 5 ngân hàng nắm tài sản phái sinh lớn nhất cũng sẽ có cách để ngăn chặn một sự thay đổi thực sự.
Trong khi đó, các ngân hàng này cho đến nay vẫn khăng khăng những con số khổng lồ về thị trường phái sinh thật ra không quan trọng vì chúng chỉ là những “giá trị ảo” và sẽ chẳng còn bao nhiêu sau khi tính trị giá ròng.
Tuy nhiên, theo chuyên gia tài sản phái sinh Tyler Durden, việc tính giá trị ròng bù trừ song phương (bilateral netting) dựa trên một yếu tố giả rất lớn bằng các hợp đồng phái sinh sẽ được bảo đảm bởi các ngân hàng phát hành trong trường hợp vỡ nợ. Thí dụ rõ nhất cho điều này là việc AIG suýt biến hàng nghìn tỷ USD hợp đồng phái sinh thành giấy lộn nếu không được ứng cứu kịp thời.
Bên cạnh lãi suất phái sinh, các khế ước bảo hiểm vỡ nợ (CDS) cũng chiếm một phần lớn trên thị trường phái sinh. CDS có vai trò quan trọng trong việc đánh sụm Bear Stearns, AIG, WaMu và nhiều định chế tài chính khổng lồ khác. Ước tính của Ngân hàng Thanh toán quốc tế (BIS) cho biết tổng giá trị của CDS tại thị trường Hoa Kỳ trong năm 2009 là 39.000 tỷ USD.
