Họa sĩ Cát Tường và chiếc áo dài đầu tiên

Thế nhưng, ít ai biết rằng, một trong những người đầu tiên góp công phô diễn chiếc áo dài của họa sĩ Nguyễn Cát Tường, chính là vợ ông - bà Nguyễn Thị Nội.

1.Họa sĩ Nguyễn Cát Tường sinh ra và lớn lên ở Sơn Tây (Hà Tây, nay là Hà Nội). Sau khi tốt nghiệp Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương, ông cộng tác với báo Phong Hóa do nhà văn Nhất Linh làm chủ biên. Bằng con mắt thiên tài, nhà văn Nhất Linh nhận ra chàng họa sĩ trẻ ấy ngoài vẽ tranh minh họa còn có khả năng tư vấn làm đẹp cho phái nữ.

Vì vậy, trên báo Phong Hóa số 85 ra ngày 11-2-1934, nhà văn Nhất Linh mở chuyên mục “Vẻ đẹp riêng tặng các bà, các cô”, giao họa sĩ Nguyễn Cát Tường phụ trách. Sau 4 số báo phân tích về trang phục phụ nữ Việt, họa sĩ Nguyễn Cát Tường nhấn mạnh: “Quần áo trước hết phải hợp với khí hậu xứ ta, với thời tiết các mùa, với công việc, với khuôn khổ, với mực thước của thân hình mỗi bạn. Sau nữa, nó phải gọn gàng, giản dị, mạnh mẽ và có vẻ thẩm mỹ lịch sự. Nhưng nó cũng phải có cái tính cách riêng của nước nhà. Vậy áo của các bạn phải có vẻ riêng để người khác khỏi nhầm các bạn với phụ nữ nước ngoài…”. 

Với quan niệm ấy, trên báo Phong Hóa số 90 ra ngày 23-3-1934, họa sĩ Nguyễn Cát Tường công bố bản vẽ chiếc áo dài, đặt tên Lemur. Nhà văn Thạch Lam đã lên tiếng ủng hộ áo dài Lemur rất nồng nhiệt: “Sự cải cách y phục của phụ nữ ta có thể bởi nguyên nhân sau: cái dáng điệu tự nhiên của thân thể mà họa sĩ biết thưởng thức.

Biết sự mềm mại tha thướt của dáng điệu, rồi làm thế nào cho cái ống quần, cái tà áo theo cái mềm mại tha thướt đó, để làm tăng vẻ đẹp của thân hình cô thiếu nữ trẻ trung”. Để chiếc áo dài Lemur bước từ trang báo ra cuộc đời, họa sĩ Nguyễn Cát Tường đã hợp tác với hiệu may Cử Chung ở số 100 phố Hàng Bông và hiệu may Phạm Tá ở số 23 phố Bờ Hồ. Đích thân họa sĩ đi tìm phụ liệu nhằm làm tăng thêm sức hấp dẫn cho chiếc áo dài. 

2.Trong một lần ra ga Hàng Cỏ để gặp ông chủ xưởng dệt ren ở Bắc Ninh lên, họa sĩ Nguyễn Cát Tường đã nhận được món quà nhân duyên lớn nhất đời mình. Khi tàu từ Bắc Ninh vào ga Hàng Cỏ, đang ngó nghiêng kiếm tìm ông chủ xưởng dệt ren, họa sĩ Nguyễn Cát Tường sửng sốt khi phát hiện một cô gái đi ngang. Không trang điểm, trên đầu lại chít khăn xô đại tang, nhưng nhan sắc của cô gái làm chàng họa sĩ trẻ ngơ ngẩn.

Chàng trai liền chạy theo cô gái, song lễ nghi lúc ấy không cho phép trai gái làm quen sỗ sàng. Anh dò la biết được cô gái tên Nội cũng ở Bắc Ninh, là con gái một chủ xưởng dệt ren vừa qua đời. Anh xã giao với người kéo xe của Nội để nhờ đưa thư. Sau mấy lần thư đi thư lại và thưởng không ít bạc cho người kéo xe, họa sĩ Nguyễn Cát Tường được thông báo rằng cô Nội hẹn gặp ở chuyến tàu Bắc Ninh - Hà Nội dịp cuối tuần.

Đúng giờ, họa sĩ Nguyễn Cát Tường chưng diện bảnh bao đứng đợi cô Nội ở ga Hàng Cỏ. Cô Nội xuống tàu với hai chiếc va li to đùng. Anh nhào đến, cúi chào cô rất điệu đàng kiểu quý ông. Cô Nội hơi ngơ ngác nhưng vẫn không tỏ thái độ gì, chỉ nhìn xuống… hai cái va li. Dù không phải người khỏe mạnh, nhưng họa sĩ Nguyễn Cát Tường cũng rất ga-lăng, hai tay nhấc bổng hai cái va li lên.

Cứ thế, nàng nhẹ nhàng đi trước, chàng hổn hển theo sau. Ra khỏi cổng ga, nàng đi thẳng vào… đồn cảnh sát, chàng vào theo và… hồn xiêu phách tán khi nghe nàng tố giác tội phạm: “Ông này lấy cắp hai cái va li của tôi”. Nhân chứng và vật chứng đều có đủ, họa sĩ chỉ còn cách lấy mấy lá thư của cô Nội lúc nào anh cũng mang bên mình để chứng minh cả hai có quan hệ với nhau. Cô Nội khăng khăng “không phải chữ của tôi”, và mượn giấy bút của cảnh sát để biểu diễn chữ viết hoa mỹ gấp trăm lần thứ chữ viết chàng họa sĩ nhận được. 

Cô Nội nhận lại hai cái va li rồi đi ra, còn họa sĩ Nguyễn Cát Tường phải ngồi ở đồn cảnh sát để tường trình sự việc. Cũng may nhà văn Nhất Linh lúc ấy là nhân vật có quyền lực, nên họa sĩ Nguyễn Cát Tường được bảo lãnh. Bấy giờ, anh chàng mới vỡ lẽ bị người kéo xe lừa đảo. Cái gọi là thư của cô Nội, đều do người kéo xe tự viết để mong có mấy đồng tiền thưởng từ họa sĩ.

Oan gia ngõ hẹp, mấy ngày sau họa sĩ nhận được trát của tòa án. Lý do, cô Nội về nhà kể lại cho mẹ nghe những điều đã xảy ra trên Hà Nội. Bà góa chủ xưởng thêu ren ở Bắc Ninh quyết không buông tha kẻ đã bôi nhọ thanh danh con gái cưng của mình bằng sự vu vạ “viết thư cho trai”. Dù thủ phạm là người kéo xe bị vạch mặt, nhưng họa sĩ Nguyễn Cát Tường vẫn thua kiện và phải “bồi thường một đồng danh dự” cho cô Nội.

3.Hình ảnh cô Nội ngỡ đã tan thành mây khói trong giấc mộng của họa sĩ Nguyễn Cát Tường, thì cái câu “hữu duyên thiên lý năng tương ngộ” lại ứng nghiệm. Họa sĩ Nguyễn Cát Tường được mời xuống Bắc Ninh để gặp mặt cho một thương vụ làm ăn. Thật bất ngờ, cô con gái bà chủ xưởng thêu ren rót trà mời khách, không ai khác chính là cô Nội. Càng bất ngờ hơn khi mẹ cô Nội hết sức khen ngợi tài năng của họa sĩ Nguyễn Cát Tường và không giấu giếm ý muốn nhận họa sĩ Nguyễn Cát Tường làm con rể. 

Cuối năm 1936, sau khi mãn tang thân phụ, Nguyễn Thị Nội xuất giá. Đám cưới được tổ chức tưng bừng ở Bắc Ninh. Trong ngày vu quy, cô dâu Nguyễn Thị Nội mặc chiếc áo dài do tân lang Nguyễn Cát Tường thiết kế. Vốn có gien kinh doanh của gia tộc, Nguyễn Thị Nội đã giúp chồng phát triển thương hiệu áo dài Lemur rất thịnh vượng tại Hà Nội.

Hiệu may Lemur với đặc sản áo dài được mở tại số 16 phố Lê Lợi, trở thành địa chỉ nổi tiếng nhất về y phục phụ nữ. Bà chủ Nguyễn Thị Nội không chỉ khéo léo chiều chuộng khách hàng, còn là người mẫu thuyết phục nhất để người ta yêu thích chiếc áo dài. Cũng nhờ người mẫu Nguyễn Thị Nội, họa sĩ Nguyễn Cát Tường có cảm hứng sáng tạo rất nhiều mẫu áo dài, để in thành cuốn sách “50 mẫu y phục phụ nữ Lemur” do Nhà xuất bản Đời Nay ấn hành. 

Năm 1939, hiệu may Lemur chuyển về 14 phố Hàng Da. Tại đây bà Nguyễn Thị Nội đã mở phòng trà Thiên Hương quy tụ những nghệ sĩ lừng lẫy nhất thủ đô hội ngộ hàng đêm. Bà Nguyễn Thị Nội sinh cho họa sĩ Nguyễn Cát Tường cả thảy 5 người con, 3 trai 2 gái. Ngày 17-12-1946, họa sĩ Nguyễn Cát Tường qua đời, hiệu may Lemur cũng đóng cửa. Sau năm 1954, bà Nguyễn Thị Nội đưa gia đình vào Sài Gòn, một mình làm lụng nuôi các con khôn lớn.