Các cơ chế vượt trội này được kỳ vọng tháo gỡ các rào cản, giúp TPHCM chuyển hóa lợi thế cảng biển, giao thông đa phương thức và quy mô đô thị thành động lực tăng trưởng mới.
Doanh nghiệp chủ động nhập cuộc
Nhiều doanh nghiệp lớn tại TPHCM bày tỏ sẵn sàng đón nhận FTZ, xem đây là một cơ hội lớn nhằm tái cấu trúc hoạt động. Trong đó, Saigontourist Group (hiện sở hữu Khu du lịch sinh thái Sài Gòn - Cần Giờ và Vàm Sát, vùng lõi Khu dự trữ sinh quyển thế giới) đang thực hiện nâng cấp dịch vụ theo chuẩn quốc tế để sẵn sàng phục vụ các dòng khách mới khi FTZ vận hành.
Với vai trò đơn vị dẫn đầu phục vụ khách tàu biển, Saigontourist Group kỳ vọng khi cảng trung chuyển quốc tế Cần Giờ và hệ thống bến cảng mới hoàn thành, lượng khách tàu biển sẽ tăng mạnh, tạo thêm nguồn thu lớn cho TPHCM.
Hàng hóa xuất nhập khẩu bằng container được bốc dỡ tại cảng Cát Lái, TPHCM. Ảnh: Hoàng Hùng
Ông Nguyễn Quốc Kỳ, Chủ tịch HĐQT Vietravel, đánh giá, FTZ không chỉ là động lực tăng trưởng kinh tế mà còn mở ra không gian phát triển du lịch mới. Kinh nghiệm từ Singapore, Busan (Hàn Quốc) cho thấy, FTZ thường là “hạt nhân” hình thành các tổ hợp giải trí, mua sắm miễn thuế, bến du thuyền quốc tế, lưu trú cao cấp, tạo chuỗi giá trị gia tăng vượt trội. TPHCM có đủ tiềm lực gia nhập “sân chơi thượng tầng” này nếu phát triển FTZ theo hướng “mở”, gắn kết giao thương quốc tế với trải nghiệm du lịch đặc trưng.
TPHCM đề xuất 4 FTZ chiến lược. Lớn nhất là FTZ Cái Mép Hạ (hơn 3.764ha) gồm hệ thống 3 khu chức năng, 8 phân khu gắn cảng nước sâu và trung tâm logistics - công nghiệp - đô thị - dịch vụ, cùng vùng dự trữ xanh và tín chỉ carbon. FTZ Cần Giờ (2.000ha) kết nối cảng trung chuyển quốc tế Cần Giờ và vịnh Gành Rái. FTZ Bàu Bàng (400ha) phát triển theo mô hình “đô thị - công nghiệp - logistics đường sắt” dựa trên ga Dĩ An và tuyến đường sắt liên vùng. FTZ An Bình (100ha) gắn với đường sắt đô thị và logistics, kết nối trực tiếp tuyến An Bình - Sóng Thần.
Cần Giờ, với lợi thế biển và hệ sinh thái rừng ngập mặn, có thể trở thành điểm đến du thuyền quốc tế, nơi du khách trải nghiệm không gian sinh thái cao cấp, văn hóa làng nghề và ẩm thực biển. Trong khi đó, Cái Mép Hạ, nếu gắn FTZ với cảng nước sâu, có thể hình thành “cảng - thành phố dịch vụ” gồm trung tâm mua sắm miễn thuế, khu giải trí, sự kiện quốc tế, tour hậu cảng và dịch vụ MICE quy mô lớn.
Vietravel khẳng định có thể triển khai nhanh các sản phẩm đặc thù như tour FTZ trong ngày, tour du thuyền kết hợp mua sắm miễn thuế, tour logistics - công nghiệp cho khách thương mại, hay gói nghỉ dưỡng - hội nghị - sự kiện ngay trong FTZ. Để làm được điều này, các cơ chế, chính sách đặc thù cần cho phép hình thành FTZ với hệ sinh thái trải nghiệm liên hoàn, kinh tế đêm mở rộng và ưu đãi thuế phí dành cho khách tàu biển.
Dữ liệu thống kê từ Sở Công thương TPHCM cho thấy, tổng mức bán lẻ 11 tháng năm 2025 đạt hơn 902.000 tỷ đồng, tăng 15,3% so với cùng kỳ. Năm nay, ngành du lịch ước đạt 8,5 triệu lượt khách quốc tế, 45 triệu lượt khách nội địa với doanh thu cả năm khoảng 260.000 tỷ đồng, tăng 36% so với năm ngoái.
Đây là nền tảng thị trường đủ lớn để FTZ trở thành điểm nhấn mới trong chiến lược phát triển của TPHCM nói riêng, Việt Nam nói chung.
Trao quyền mạnh và ưu đãi minh bạch, ổn định
Theo bà Trần Hà My, Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp trẻ Việt Nam tại châu Âu (VYBE), Cái Mép Hạ là FTZ có tiềm năng vượt trội nếu được định vị đúng. Mục tiêu trọng tâm là nâng tỷ lệ tàu cập cảng trực tiếp từ mức 13%-15% hiện nay lên 50%-60% trong 5-7 năm.
Khi đó, khu vực này có thể phát triển hệ sinh thái gồm kho ngoại quan, lắp ráp nhẹ, đóng gói, logistics, và đặc biệt là dịch vụ tài chính chuỗi cung ứng. Một khi hệ sinh thái đạt “độ chín”, dòng hàng đang phân tán sẽ tự dồn về, qua đó giảm chi phí vận chuyển nội địa và tăng sức cạnh tranh cho hàng xuất khẩu.
Bà Trần Hà My phân tích, một FTZ chuẩn quốc tế không chỉ là cụm kho ngoại quan mà phải là nút kết nối giữa cảng - sân bay - tài chính - chuỗi cung ứng công nghiệp. Bài học từ Dubai và Singapore cho thấy “vũ khí” tạo nên sức hút nằm ở quản trị vượt trội, trao quyền tự chủ mạnh và ưu đãi minh bạch, ổn định.
JAFZA (Dubai) là ví dụ điển hình về việc gắn cảng biển, quản trị tập trung, cho phép 100% sở hữu nước ngoài, miễn thuế, thủ tục siêu tốc, nhờ đó đạt khoảng 190 tỷ USD thương mại/năm và thu hút hơn 11.000 doanh nghiệp.
Bà Trần Hà My cho rằng, TPHCM muốn cạnh tranh phải có cơ chế tương tự: quyền tự chủ đất đai - ngân sách trong FTZ, ưu đãi thuế phí có thời hạn và cơ chế chia sẻ doanh thu để thu hút tập đoàn lớn, FDI chất lượng cao.
- PGS-TS VÕ THỊ NGỌC THÚY,Thành viên Hội đồng khoa học Trường Tài năng (Đại học Kinh tế TPHCM):
Hình thành chuỗi logistics liên vùng
Hiện 60%-70% hàng trung chuyển của toàn khu vực Đông Nam Á đi qua Singapore. Lợi thế của Singapore không chỉ ở vị trí địa lý mà nằm ở cơ chế thông quan siêu nhanh, bộ ưu đãi thông minh và hệ sinh thái dịch vụ cảng - logistics - tài chính đẳng cấp cao. Nếu TPHCM không sớm hình thành các FTZ gắn trực tiếp với cảng nước sâu, chúng ta sẽ tiếp tục làm dịch vụ bốc dỡ và vận chuyển thụ động.
Kinh nghiệm từ các mô hình FTZ thành công như Thâm Quyến, Chu Hải hay Hạ Môn (Trung Quốc) cho thấy không chỉ nằm ở ưu đãi thuế, mà ở kết cấu hạ tầng logistics được tổ chức như một “mạng lưới liền mạch”, tạo điều kiện cho dòng hàng hóa dịch chuyển nhanh, chi phí thấp và kiểm soát minh bạch. Các đô thị cảng lớn trên thế giới đều phát triển hệ thống đường sắt hậu phương gắn với cảng và FTZ để đảm bảo năng lực gom, rút hàng quy mô lớn.
Vì vậy, các cơ chế, chính sách bổ sung Nghị quyết 98 cần tạo điều kiện thuận lợi để TPHCM xây dựng hệ thống Port Community System tích hợp đường sắt, mở rộng mạng lưới ICD/cảng cạn, đồng thời đầu tư nguồn nhân lực logistics trình độ cao. Trong đó, việc đầu tư tuyến đường sắt Bàu Bàng - Cái Mép không chỉ nhằm giảm tải đường bộ, mà còn là điều kiện tiên quyết hình thành chuỗi logistics kết nối xuyên vùng, đưa hàng từ khu sản xuất đến FTZ và cảng biển với tốc độ ổn định, giảm đáng kể chi phí vận chuyển.
- ThS NGUYỄN TUẤN ANH, Tổng Công ty Công nghiệp Sài Gòn:
Mở đường cho cải cách thể chế quốc gia
Việc sửa đổi, bổ sung Nghị quyết 98 sẽ giúp tạo ra một khuôn khổ thể chế mới để TPHCM có thêm cơ hội bứt phá mạnh mẽ trong không gian phát triển mới. Những đề xuất mới như hoàn thiện cơ chế đất đai liên thông, mở rộng phân cấp, phân quyền, tăng quyền chủ động trong tài chính - ngân sách, thành lập FTZ và đẩy mạnh phát triển các trung tâm logistics, tài chính, đổi mới sáng tạo… là bước đi phù hợp với tầm vóc của một siêu đô thị mang tính động lực phát triển quốc gia.
Khi được trao quyền mạnh hơn và gắn với trách nhiệm giải trình rõ ràng, TPHCM sẽ có điều kiện tháo gỡ điểm nghẽn kéo dài, huy động tốt hơn các nguồn lực xã hội, đẩy nhanh tiến độ các dự án chiến lược, logistics liên vùng, chỉnh trang đô thị, phát triển không gian ven sông, ven biển. Qua đó, TPHCM không chỉ phát triển nhanh, bền vững hơn mà còn đóng góp nhiều hơn cho ngân sách, tạo động lực lan tỏa để kinh tế cả nước tăng tốc.
- Ông NGUYỄN MINH MẪN, chuyên gia du lịch:
Gắn cảng, sân bay với quản trị số hóa
Kinh nghiệm quốc tế cho thấy FTZ chỉ thật sự phát huy sức mạnh khi được xây dựng như một hệ sinh thái tích hợp giữa cảng biển, sân bay, logistics, tài chính và dịch vụ giá trị gia tăng, vận hành trên nền quản trị số hóa tinh gọn và minh bạch. Điểm chung của các FTZ thành công không nằm ở diện tích hay số lượng khu, mà ở năng lực kết nối và tốc độ xử lý thủ tục.
Singapore là ví dụ tiêu biểu. Quốc gia này không phát triển nhiều FTZ mà tập trung xây dựng một mô hình tích hợp cao giữa PSA (cơ quan quản lý cảng biển), sân bay Changi và mạng lưới trung tâm logistics. Toàn bộ quy trình từ thông quan, kiểm tra hàng hóa, cấp phép đầu tư đến vận hành kho bãi đều được xử lý trên nền tảng một cửa điện tử, giúp doanh nghiệp tiết kiệm thời gian, giảm chi phí và tăng khả năng dự báo.
