Trong bối cảnh hội nhập sâu rộng, các địa phương vùng Đông Nam Bộ đang đứng trước thời cơ vàng để hình thành và phát triển các khu thương mại tự do (Free Trade Zone - FTZ) thế hệ mới. Đây không chỉ là "đòn bẩy" giúp thu hút vốn đầu tư, nâng cấp hạ tầng logistics mà còn mở rộng cánh cửa hội nhập quốc tế, khẳng định vị thế đầu tàu kinh tế của khu vực.
Trung tâm logistics vươn tầm quốc tế
Theo Tổng thư ký Hiệp hội Doanh nghiệp Dịch vụ Logistics Việt Nam (VLA) Trần Chí Dũng, Thành phố Hồ Chí Minh vốn dĩ đã là điểm kết nối hàng hóa lớn trong khu vực, dù chưa chính thức có FTZ. Việc hình thành FTZ sẽ giúp thành phố khai thác hiệu quả lợi thế trung tâm logistics của cả nước, mở rộng khả năng tiếp cận các chuỗi cung ứng toàn cầu.
Hiện, doanh nghiệp logistics Việt Nam đủ năng lực thích ứng nhanh với biến động thương mại quốc tế, không chỉ đảm nhận vận hành mà còn có thể tham gia từ khâu lập đề án, thiết kế quy hoạch cho đến tổ chức hệ thống logistics hiện đại.
Từ góc nhìn doanh nghiệp, Tổng giám đốc Vina Logis Phạm Hùng Quốc Kha nhận định, FTZ ở những địa bàn chiến lược sẽ tạo cú hích mạnh cho công nghiệp phụ trợ. Để tận dụng cơ hội, doanh nghiệp cần tái cấu trúc mô hình kinh doanh, thúc đẩy số hóa và quản lý chuỗi cung ứng thông minh, đồng thời tăng cường liên kết vùng.
Đồng quan điểm, Giám đốc Super Cargo Service Nguyễn Trần Khánh Hoàng nhấn mạnh, quá trình hình thành FTZ đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ trong cấp phép, kiểm tra và vận tải; cùng với đó là quy hoạch hạ tầng ưu tiên cho logistics và chính sách hỗ trợ doanh nghiệp nâng cao năng lực cạnh tranh.
Ở tầm chiến lược, ông Trần Chí Dũng đề xuất ba hướng bứt phá: hoàn thiện cơ chế thông thoáng, phát triển hạ tầng kết nối liền mạch và nâng cao năng lực quản trị thông minh; trong đó, quản trị công cần chú trọng quản lý phương tiện, hàng hóa, thu thập dữ liệu doanh nghiệp để vừa kiểm soát, vừa hỗ trợ hiệu quả. Về phía tư nhân, doanh nghiệp cần nâng cao điều hành chuỗi cung ứng để đủ sức cạnh tranh quốc tế.
Một yếu tố quan trọng được ông Dũng nhấn mạnh là tích hợp tiêu chí ESG (Môi trường, Xã hội, Quản trị) ngay từ giai đoạn đầu. Theo đó, FTZ của TPHCM nên ưu tiên phát triển logistics xanh, hướng tới sản xuất thông minh và mạng cung ứng số. Điều này không chỉ giúp giảm chi phí mà còn tăng năng lực cạnh tranh toàn cầu.
Phó Chủ tịch Hiệp hội Logistics TPHCM (HLA) Trương Tấn Lộc cho rằng, thành phố nên đặt mục tiêu hình thành một FTZ tầm cỡ như Hong Kong (Trung Quốc) hay Singapore, kết nối thuận lợi các cảng Cái Mép - Thị Vải, Cát Lái, Hiệp Phước và hệ thống cảng cạn ICD. Để đạt mục tiêu, thành phố cần nhanh chóng rà soát chính sách đất đai, thuế và tận dụng cơ chế đặc thù.
Phà Cát Lái. (Ảnh: Tiến Lực/TTXVN)
Ở góc độ nhân lực, CEO REAL Logistics Nguyễn Vũ nhấn mạnh, phát triển FTZ phải song hành với đào tạo và thu hút nguồn nhân lực chất lượng cao, đặc biệt trong khoa học - công nghệ và R&D. Doanh nghiệp tiên phong cần mạnh dạn đầu tư ESG dù chi phí lớn để dẫn dắt thị trường.
Với lợi thế về vị trí, hạ tầng và hệ sinh thái doanh nghiệp, TPHCM đang có cơ hội vàng để trở thành trung tâm FTZ thế hệ mới của cả nước. Thách thức đặt ra là phải biến lợi thế thành sức bật thông qua chính sách linh hoạt, hạ tầng kết nối và nhân lực chất lượng cao, từ đó định vị mình như một mắt xích chiến lược trong chuỗi cung ứng toàn cầu.
Khát vọng bứt phá từ thương mại biên giới đến FTZ phức hợp
Nếu TPHCM được xem là trung tâm logistics quốc tế, thì Tây Ninh và Đồng Nai lại nổi lên như những cực tăng trưởng mới nhờ lợi thế biên giới, cảng biển và sân bay.
Tây Ninh trong năm 2025 ghi nhận kim ngạch xuất nhập khẩu đạt 20,8 tỷ USD, tăng gần 20%, trong đó xuất khẩu đạt 11,53 tỷ USD. Lĩnh vực thương mại điện tử cũng bùng nổ với doanh thu hơn 1.043 tỷ đồng, tăng 133%. Những con số này khẳng định vai trò chiến lược của tỉnh trong chuỗi thương mại khu vực. Tuy nhiên, chi phí logistics cao (20-25% giá thành sản phẩm) vẫn là điểm nghẽn lớn.
Để tháo gỡ, Tây Ninh chú trọng đầu tư hạ tầng logistics. Cảng Quốc tế Long An theo mô hình "Cảng biển-Công nghiệp-Logistics-Đô thị" được xem là lời giải chiến lược, giúp kết nối Đông-Tây Nam Bộ, giảm chi phí vận chuyển cho doanh nghiệp. Song song đó, tỉnh đẩy mạnh phát triển thương mại biên giới, khai thác lợi thế hơn 368 km đường biên giới với Campuchia cùng 21 cửa khẩu. Năm 2025, kim ngạch xuất nhập khẩu qua Campuchia đạt hơn 2 tỷ USD, tăng 17% so với cùng kỳ.
Tây Ninh đã quy hoạch 14 trung tâm logistics với tổng diện tích 1.288 ha, đồng thời triển khai các dự án lớn như Khu kinh tế cửa khẩu Mộc Bài, Xa Mát. Mục tiêu đến năm 2030, tỉnh trở thành trung tâm trung chuyển hàng hóa xuất nhập khẩu của Vùng kinh tế trọng điểm phía Nam, kết nối Campuchia, Lào, Thái Lan và ASEAN.
Trong khi đó, Đồng Nai - một trong những địa phương có nhiều khu công nghiệp nhất cả nước - đang định hình chiến lược phát triển FTZ phức hợp gắn với Sân bay quốc tế Long Thành và Cảng Phước An. Đề án Khu thương mại tự do hơn 8.200 ha đang được nghiên cứu, hướng tới mô hình tích hợp logistics, công nghệ, thương mại và đổi mới sáng tạo.
Theo Tiến sỹ, kiến trúc sư Ngô Viết Nam Sơn, Đồng Nai có lợi thế lớn về quỹ đất, vị trí gắn kết trực tiếp với sân bay và các cụm cảng biển. Địa phương cần gắn FTZ với các hạ tầng trọng điểm, đô thị vệ tinh và trung tâm kinh tế-tài chính để hình thành hệ sinh thái toàn diện.
Ông Trần Du Lịch, Ủy viên Hội đồng Tư vấn chính sách tiền tệ quốc gia cho rằng, phát triển FTZ ở Đồng Nai cần đi đôi với liên kết vùng và cơ chế phù hợp để thu hút đầu tư trong lĩnh vực tài chính, đổi mới sáng tạo. Hệ thống hạ tầng giao thông kết nối trực tiếp từ FTZ đến sân bay, cảng biển sẽ hình thành mô hình vận tải hàng hóa đa phương thức, tận dụng tối đa lợi thế cạnh tranh chiến lược.
Bên cạnh đó, việc hợp nhất giữa tỉnh Bình Phước (cũ) và Đồng Nai (cũ) đã mở rộng không gian phát triển, tạo động lực để địa phương thu hút đầu tư bất động sản, thương mại, dịch vụ và du lịch. Đồng Nai hiện đang được các nhà đầu tư bất động sản lớn quan tâm, mở ra nhiều cơ hội cho phát triển đô thị vệ tinh, logistics và công nghiệp phụ trợ.
