 |
Giữa tháng 11-2012, Chính phủ ban hành Nghị định 99 về phân công, phân cấp thực hiện các quyền, trách nhiệm, nghĩa vụ của chủ sở hữu nhà nước đối với doanh nghiệp nhà nước (DNNN) và vốn nhà nước đầu tư vào doanh nghiệp (DN).
Nghị định nhằm đáp ứng yêu cầu quản lý, giám sát đối với DNNN, đặc biệt các tập đoàn, tổng công ty nhà nước (TĐ, TCT). Đây là quy định pháp lý quan trọng, được kỳ vọng sẽ khắc phục nghịch lý tồn tại lâu nay khi các TĐ, TCT làm ăn kém hiệu quả, thất thoát, nhưng về mặt quản lý nhà nước, bộ quản lý ngành dường như… vô can.
Tại cuộc hội thảo vừa tổ chức ở Hà Nội, nhóm nghiên cứu của Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) nhận định quản lý DNNN và chức năng chủ sở hữu vốn nhà nước tại DN theo Nghị định 99 chưa phải là mô hình hiệu quả lâu dài, nhiều vấn đề còn lặp lại theo mô hình cũ.
Kể từ khi có Luật DNNN từ năm 1995 đến nay, phần vốn nhà nước tại DN và chức năng chủ sở hữu của Nhà nước được thực hiện qua 4 lần thay đổi với 4 mô hình khác nhau, nhưng tình trạng DNNN hoạt động không hiệu quả vẫn tiếp diễn.
Quản lý DNNN vẫn in đậm dấu ấn quyền lực của bộ máy quản lý hành chính với việc phân công, phân cấp cho nhiều cơ quan hành chính thuộc nhiều ngành, nhiều cấp (Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, các bộ, UBND cấp tỉnh) cùng thực hiện, chưa tách bạch chức năng chủ sở hữu nhà nước với quản lý nhà nước, nên hiệu quả, hiệu lực của 2 chức năng này chưa đáp ứng được yêu cầu trong quản lý DNNN.
Đây là nguyên nhân quan trọng khiến việc quản lý DNNN lẫn lộn, phân tán, chồng chéo, dẫn đến nhiều sai phạm, tiêu cực.
Nhóm nghiên cứu của CIEM đề xuất 4 mô hình tổ chức thực hiện chức năng chủ sở hữu đối với DNNN và vốn nhà nước tại DN.
Mô hình 1: Thành lập Ủy ban Quản lý, giám sát DNNN để bảo đảm thẩm quyền quản lý, giám sát toàn diện và hiệu quả các TĐ, TCT quy mô lớn. Ủy ban này không thực hiện chức năng quản lý nhà nước như các cơ quan hành chính khác (bộ, ngành, UBND cấp tỉnh).
Mô hình 2: Các bộ, ngành thành lập mới một cục/vụ hoặc chuyển đổi ban đổi mới và phát triển DN thuộc bộ thành cơ quan thuộc bộ để thực hiện quyền, nghĩa vụ chủ sở hữu đối với các công ty TNHH một thành viên và phần vốn nhà nước tại DN là công ty mẹ trong TĐ, TCT có ngành nghề kinh doanh chính thuộc ngành do bộ được giao quản lý.
Mô hình 3: Chính phủ thống nhất thực hiện quyền, nghĩa vụ chủ sở hữu nhà nước đối với DNNN thông qua TCT Đầu tư kinh doanh vốn nhà nước (SCIC).
Mô hình 4: Chính phủ thống nhất thực hiện quyền, nghĩa vụ chủ sở hữu nhà nước và phân công, phân cấp cho Thủ tướng, bộ, UBND cấp tỉnh thực hiện quyền, nghĩa vụ chủ sở hữu nhà nước tại từng loại DNNN.
Trong 4 mô hình trên, mỗi mô hình đều có ưu điểm và nhược điểm, nhưng phân tích kỹ về lý thuyết và tình hình thực tế thời gian qua, có thể thấy mô hình 1 mang tính toàn diện và đột phá hơn cả.
Ở mô hình 2 và 4 chưa triệt để tách bạch chức năng chủ sở hữu với chức năng quản lý nhà nước, vẫn còn nhiều cơ quan (bộ/UBND tỉnh) thực hiện chức năng này. Với mô hình thứ 3, nhiều chuyên gia e ngại SCIC không đủ sức và chưa có nhiều kinh nghiệm để thực hiện. Theo mô hình này, SCIC sẽ quản trên 2.000 DN.
Theo số liệu của Tổng cục Thống kê, đến cuối năm 2011 tổng vốn kinh doanh của DNNN là 3,49 triệu tỷ đồng, chiếm 32,66% tổng vốn kinh doanh của DN cả nước. Số vốn kinh doanh này chưa phản ánh đầy đủ toàn bộ nguồn lực các DNNN sử dụng, như tài sản đất đai, trụ sở, nhà xưởng, hầm mỏ…
So với quy mô và những cơ chế ưu đãi, nguồn vốn nhà nước tại DN chưa được sử dụng hiệu quả; thất thoát, lãng phí, tham nhũng còn nhiều. Những rối rắm trong luật pháp và cơ chế hiện hành cho thấy việc đổi mới tổ chức thực hiện quyền chủ sở hữu nhà nước đối với DNNN trong thời gian tới sẽ không dễ dàng. Trong 4 mô hình CIEM đưa ra, mô hình 1 có giá trị gợi ý thực tiễn cao.
Tuy nhiên, từ hoạt động của các ủy ban quốc gia thời gian qua, cho thấy sự liên kết kiểu liên bộ, liên ngành, kiêm nhiệm thường kém hiệu quả. Vì thế, với một vấn đề phức tạp, dính đến những lợi ích lớn và khả năng xung đột lợi ích cao, cần mổ xẻ thật sâu, thật cụ thể nguyên tắc vận hành, cấu trúc tổ chức và các điều kiện bảo đảm của thể chế này.
