Môi trường kinh doanh: Cải thiện chưa nhiều, nỗi lo không ít

Phát biểu khai mạc diễn đàn, Bộ trưởng Bộ KH-ĐT Nguyễn Chí Dũng đánh giá cao sự đóng góp của khu vực DN có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI).

Cần nỗ lực từ cả 3 phía

Cho đến nay đã có 128 quốc gia và vùng lãnh thổ đầu tư tại Việt Nam với khoảng 26.000 dự án FDI, tổng số vốn đăng ký trên 326 tỷ USD, tổng vốn thực hiện đạt trên 180 tỷ USD. Khu vực FDI ngày càng khẳng định vai trò quan trọng trong nền kinh tế Việt Nam, đóng góp khoảng 25% tổng vốn đầu tư toàn xã hội và khoảng 20% GDP, trong đó 58% vốn FDI tập trung lĩnh vực công nghiệp chế biến, chế tạo và tạo ra 50% giá trị sản xuất công nghiệp, đóng góp 72,6% tổng kim ngạch xuất khẩu, tạo công ăn việc làm cho 3,6 triệu lao động trực tiếp và cho 5-6 triệu lao động gián tiếp.

Khu vực FDI đã có những hiệu ứng lan tỏa đối với hầu hết lĩnh vực của nền kinh tế, thông qua việc tiếp cận công nghệ tiên tiến và chuẩn mực quốc tế trong quản trị DN, phát triển kỹ năng của lực lượng lao động…

Tuy nhiên, sự liên kết giữa khu vực FDI với khu vực DN trong nước cùng tham gia chuỗi giá trị chưa đạt như kỳ vọng, phát triển ngành công nghiệp hỗ trợ và hoạt động chuyển giao công nghệ còn ở mức thấp.

“Để tăng cường sự liên kết đó, cả 3 bên cần chung nỗ lực. DN FDI cần chủ động tạo điều kiện cho DN Việt Nam có cơ hội từng bước tham gia vào chuỗi giá trị. DN trong nước phải nỗ lực đổi mới tư duy quản lý theo hướng hiện đại, tiếp cận công nghệ tiên tiến, nâng cao kỹ năng và trình độ lao động, tăng năng lực sản xuất, chất lượng sản phẩm và năng lực cạnh tranh. Đồng hành cùng với DN, Chính phủ cần có các biện pháp thiết thực nhằm tạo điều kiện và hỗ trợ sự liên kết giữa DN trong nước và DN FDI một cách hiệu quả và dễ tiếp cận” - Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng nhấn mạnh.

Chậm cắt giảm điều kiện kinh doanh
Phát biểu tại diễn đàn, ông Vũ Tiến Lộc, Chủ tịch Phòng Thương mại - Công nghiệp Việt Nam (VCCI), nhận định hàng loạt động thái cải cách của Chính phủ, đặc biệt liên quan tới xuất nhập khẩu và đầu tư (điều kiện kinh doanh, kiểm tra chuyên ngành…) đang mang lại những kết quả bước đầu tích cực, góp phần giúp DN giữ vững và gia tăng xuất khẩu trong bối cảnh quốc tế phức tạp. Tác động cộng hưởng của những nỗ lực cải cách và mở cửa mang lại niềm tin mới cho cộng đồng DN và diện mạo mới cho môi trường đầu tư kinh doanh ở Việt Nam.

Tuy nhiên, trên bình diện chung, những căng thẳng thương mại có thể tiếp tục gia tăng, đặc biệt khi các tuyên bố bảo hộ hay trả đũa của các nền kinh tế lớn được hiện thực hóa sẽ gây ra những chuyển động bất thường, khó nắm bắt cho kinh tế thế giới nói chung và Việt Nam nói riêng. Bối cảnh thế giới nhiều bất ổn khi các đe dọa bảo hộ, trừng phạt và sau đó là trả đũa từ các nền kinh tế lớn đang dần hiện thực hóa. Thực tế đã xuất hiện những quan ngại nhất định như tăng trưởng xuất khẩu giảm dần qua các tháng, đầu tư nước ngoài (vốn đăng ký mới và vốn đăng ký bổ sung) giảm… 

“Cộng đồng DN đề xuất Chính phủ chỉ đạo các cơ quan liên quan tích cực thông tin sát sao tình hình, phát hiện, nhận diện các nguy cơ cũng như cơ hội, báo cáo Chính phủ; chỉ đạo các cơ quan liên quan tổng hợp các thông tin, phân tích nguy cơ, cơ hội đối với nền kinh tế và các ngành, thông tin kịp thời cho cộng đồng DN thông qua các hiệp hội. Từ các thông tin này của Chính phủ, DN sẽ chủ động hơn trong điều chỉnh sản xuất, tìm kiếm thị trường, đối tác hay cân nhắc sử dụng hoặc đối phó với các biện pháp phòng vệ thương mại ở trong nước và nước ngoài” - ông Lộc nói.

Về việc cải cách thủ tục hành chính, cải thiện môi trường kinh doanh, ông Lộc cho rằng dù Chính phủ đã có những biện pháp quyết liệt nhưng trên thực tế không phải tất cả bộ ngành, địa phương đều có hành động cụ thể và thực chất. Cụ thể, sau 4 năm đưa vào thực hiện,

Cơ chế một cửa quốc gia (NSW), cơ chế nền tảng để hiện đại hóa và cải cách thủ tục hành chính trong hoạt động xuất nhập khẩu, mới triển khai được 47/245 thủ tục (chiếm 19% tổng số thủ tục xuất nhập khẩu). Trong số 47 thủ tục đã được thực hiện, không ít trường hợp chưa điện tử hóa đồng bộ, thậm chí còn gây khó khăn hơn cho DN.

Bên cạnh đó, dù tất cả bộ ngành đã được yêu cầu phải cắt giảm, đơn giản hóa 50% số điều kiện kinh doanh, song đến thời điểm này mới có Bộ Công Thương đã soạn thảo và trình Chính phủ nghị định theo yêu cầu; 4 bộ khác (Nông nghiệp - Phát triển nông thôn, Xây dựng, Tài chính, Y tế) đã soạn thảo nghị định, gửi VCCI lấy ý kiến DN; các bộ còn lại dường như không có động thái gì.

Chia sẻ điều này, ông Tomaso Andreatta, đồng Chủ tịch VBF, một mặt ghi nhận 2018 là năm tốt đẹp cho nền kinh tế Việt Nam, mặt khác khuyến cáo còn nhiều yếu tố tiềm ẩn rủi ro, như khả năng vỡ bong bóng bất động sản hay xu hướng bảo hộ ngày càng tăng của nhiều quốc gia và khu vực kinh tế có thể tác động bất lợi thương mại của Việt Nam. Trong bối cảnh đó, lựa chọn đúng đắn không phải là bảo vệ thị trường nội địa mà Việt Nam cần tiếp tục phê chuẩn các hiệp định đã ký và cải cách hệ thống luật pháp để tuân thủ các hiệp định này. 

Chính sách đừng “giật cục”
Chủ tịch Phòng Thương mại Hàn Quốc, ông Kim Heung Soo,  chia sẻ: “Tập đoàn thép Posco đã thành lập liên doanh với các DN Việt Nam năm 1994 và đang có nhiều hợp tác thành công, bao gồm chuyển giao công nghệ. Tháng 1-2019, tập đoàn cần gia hạn thời hạn của liên doanh, nhưng trước đó, tháng 6-2017 dù chưa hết thời hạn liên doanh, Chính phủ Việt Nam đã cấp mới quyền sử dụng đất cho 1 DN Việt Nam ở Hải Phòng (cũng thuộc liên doanh), khiến liên doanh của Posco phải kết thúc trước hạn”.

Tương tự, DN Vina Pioneer ở tỉnh Hưng Yên vẫn còn thời hạn ưu đãi được bảo đảm trong Luật Đầu tư, cũng bất ngờ nhận được thông báo về việc bị chấm dứt ưu đãi. Mặc dù DN này đã được Bộ KH-ĐT xác nhận nằm trong khu vực được hưởng ưu đãi về pháp luật nhưng vẫn nhận được thông báo từ Tổng cục Thuế cho rằng DN không thuộc đối tượng được ưu đãi. “Những trường hợp này không phải là vấn đề của riêng DN nào. Các DN Hàn Quốc xem đây là vấn đề nghiêm trọng, làm thu hẹp hoạt động của DN nước ngoài ở Việt Nam và ảnh hưởng đến ý định hợp tác với DN địa phương” - Chủ tịch KoCham thẳng thắn. 

Còn theo ông Nicolas Audier, đồng Chủ tịch EuroCham, chúng tôi khuyến nghị có những thay đổi tích cực trong việc thực thi và bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ, cũng như luật về chuyển giao công nghệ được hướng dẫn thi hành một cách rõ ràng và cụ thể.  Đặc biệt, chính sách thuế cần cải thiện để mời gọi đầu tư nước ngoài và hợp tác quốc tế hơn nữa.

Thí dụ, việc cải cách trong cách tính thuế tiêu thụ đặc biệt trong ngành ô tô có thể giúp các đại lý phân phối duy trì kinh doanh hiệu quả. Việc rà soát các quy định và áp dụng mức thuế tiêu thụ đặc biệt cao hơn đối với các sản phẩm rượu vang và rượu mạnh nhập khẩu cũng cần cân nhắc, vì có thể làm gia tăng tiêu thụ các sản phẩm bia, rượu bất hợp pháp, không được kiểm soát chất lượng, gây tổn hại tới sức khỏe người tiêu dùng.

Cho rằng tăng cường quan hệ giữa DN FDI và DN Việt Nam là yêu cầu hết sức quan trọng để Việt Nam vươn lên nắm giữ những vai trò hàng đầu trong chuỗi cung ứng toàn cầu, ông Koji Ito Chủ tịch Phòng Thương mại - Công nghiệp Nhật Bản tại Việt Nam (JCCI), nêu quan điểm, một trong những trách nhiệm của Chính phủ là đề ra những quy định để tạo điều kiện cho DN có môi trường hoạt động thông thoáng đến mức tối đa, trong khi vẫn bảo đảm kỷ cương chặt chẽ. Phải làm thế nào để DN Việt Nam với tinh thần khởi nghiệp mạnh mẽ và DN FDI với nguồn vốn, kinh nghiệm làm ăn, tăng cường tiếp cận được với các nguồn lực như con người, sản phẩm, vốn. 
JCCI muốn đưa đề xuất 3 nội dung cụ thể: cải cách thủ tục hành chính, vấn đề nợ công, vấn đề môi trường.

Riêng về cải cách thủ tục hành chính, theo ông Koji Ito, năm 2017, JCCI đã đưa ra 2 khuyến nghị thành lập một ủy ban mới có đầy đủ quyền hạn tiếp nhận, xử lý mọi vấn đề phát sinh, đứng đầu là Thủ tướng Chính phủ; có quy định thống nhất về việc sử dụng các công văn hướng dẫn thực thi luật. Năm 2018, ngoài 2 nội dung trên, JCCI đề xuất thêm việc “thí điểm dự án đẩy nhanh cải cách thủ tục hành chính”. Cụ thể, chọn Tổng cục Hải quan để tổ chức thí điểm, phối hợp với hiệp hội DN các nước thực hiện các hoạt động đẩy nhanh tiến trình minh bạch hóa và tiến độ xử lý thủ tục hải quan.