Sự thay đổi này thể hiện rõ nhất trong chính sách mở rộng quan hệ kinh tế của Ấn Độ với Đông Nam Á theo chính sách "Hành động hướng Đông", từ một khẩu hiệu ngoại giao đã trở thành chiến lược thương mại và kết nối.
New Delhi đang tích cực theo đuổi mục tiêu nâng cấp thương mại tự do với các quốc gia thành viên ASEAN, thúc đẩy kết nối cơ sở hạ tầng khu vực thông qua các dự án như Đường cao tốc ba bên Ấn Độ-Myanmar-Thái Lan và xây dựng mối quan hệ quốc phòng và kỹ thuật số chặt chẽ hơn với các quốc gia như Việt Nam, Indonesia và Philippines.
Động lực này vừa mang tính chiến lược vừa mang tính kinh tế. Ấn Độ ngày càng cảnh giác với lập trường ngày càng quyết đoán của Trung Quốc ở dãy Himalaya và Ấn Độ Dương, đặc biệt là với những lời đề nghị của Bắc Kinh đối với Bangladesh, và mong muốn đảm bảo sự hiện diện mạnh mẽ hơn tại các thị trường đang bùng nổ ở Đông Á.
Thương mại giữa Ấn Độ và ASEAN đã vượt quá 130 tỷ đô la vào năm 2023 và cả hai bên đang thúc đẩy mở rộng hơn nữa thông qua đa dạng hóa chuỗi cung ứng, liên doanh và hợp tác kinh tế kỹ thuật số.
Bangladesh cũng đang tăng cường hợp tác với các nền kinh tế Đông Nam Á. Mong muốn thoát khỏi tình trạng quốc gia kém phát triển nhất (LDC) vào năm 2026, Dhaka coi mối quan hệ chặt chẽ hơn với ASEAN là con đường duy trì khả năng cạnh tranh xuất khẩu và thu hút đầu tư ngoài quỹ đạo của Trung Quốc.
Nước này đã nộp đơn xin trở thành đối tác đối thoại theo ngành với ASEAN và đang tích cực tìm kiếm các FTA với các quốc gia như Thái Lan và Malaysia.
Sri Lanka và Nepal cũng đang ngày càng hướng về phía đông. Colombo đã tăng cường quan hệ ngoại giao với Singapore, Thái Lan và Malaysia gần đây trong nỗ lực thúc đẩy du lịch và đa dạng hóa xuất khẩu.
Về phần mình, Nepal đang tìm hiểu các sáng kiến kết nối xuyên biên giới liên kết nước này thông qua Ấn Độ với các thị trường Đông Nam Á.
Động lực chính thúc đẩy đà tăng trưởng này là mong muốn phục hồi chuỗi cung ứng. Đại dịch COVID-19 đã phơi bày những rủi ro khi quá phụ thuộc vào sản xuất của Trung Quốc.
Để ứng phó, các quốc gia Nam Á đang hiệu chỉnh lại dòng chảy thương mại và tìm cách hội nhập sâu hơn vào mạng lưới sản xuất năng động của Đông Nam Á. Các sáng kiến như Sáng kiến phục hồi chuỗi cung ứng (SCRI) — có sự tham gia của Ấn Độ, Nhật Bản và Úc đang tạo thêm cấu trúc cho những tham vọng này.
Đồng thời, Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI) của Trung Quốc tiếp tục ràng buộc nhiều quốc gia Nam và Đông Nam Á với Bắc Kinh thông qua cơ sở hạ tầng được tài trợ bằng nợ.
Nhưng những lo ngại về chủ quyền, sự phụ thuộc quá mức về kinh tế và rủi ro an ninh liên quan đến sự can dự của Trung Quốc vào các vấn đề trong nước nếu các khoản nợ bị vỡ nợ, đang thúc đẩy một số chính phủ phòng ngừa rủi ro.
Tăng cường hợp tác Ấn Độ-ASEAN mang lại một mô hình thay thế khả thi, một mô hình dựa trên sự đa cực và các giá trị dân chủ chung.
Tuy nhiên, vẫn còn nhiều thách thức. Thương mại giữa Nam Á và ASEAN vẫn tụt hậu so với quan hệ Trung Quốc-ASEAN, và các nút thắt về hậu cần, sự không phù hợp về quy định và một số sự cạnh tranh trong lịch sử tiếp tục làm phức tạp các nỗ lực hội nhập.
Nhưng với sự kiên nhẫn chiến lược và chủ nghĩa thực dụng về kinh tế, Nam Á và Đông Nam Á đang đặt nền tảng cho một trật tự khu vực cân bằng hơn.
