Nâng cao nhận thức vị trí, vai trò văn hóa, xây dựng con người trong đổi mới và phát triển bền vững

Sau 35 năm đổi mới đất nước, vai trò và vị trí của văn hóa chưa được nhận thức đầy đủ

Sau 35 năm đổi mới đất nước, việc xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đạt được những kết quả quan trọng. Nội dung, phương thức lãnh đạo của Đảng đối với công tác văn hóa tiếp tục được đổi mới, cơ bản đáp ứng yêu cầu thực tiễn; Hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước về văn hóa từng bước được nâng cao; Xây dựng môi trường văn hóa đạt được một số kết quả tích cực.

Việc xây dựng văn hóa trong chính trị được triển khai gắn với việc đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh; Xây dựng văn hóa trong kinh tế bước đầu có chuyển biến về nhận thức và hành động; Bản sắc, giá trị văn hóa, con người Việt Nam tiếp tục được kế thừa, phát huy cao độ khi đất nước gặp khó khăn, thử thách do thiên tai, dịch bệnh, nhất là đại dịch Covid-19 từ cuối năm 2019 đến nay; Tích cực, chủ động hội nhập quốc tế, tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại.

Mặc dù đạt được rất nhiều kết quả quan trọng, nhưng qua 35 năm đổi mới, việc xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam còn không ít hạn chế, yếu kém, chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu phát triển bền vững đất nước. Quan điểm xây dựng văn hóa, trọng tâm là chăm lo xây dựng con người có nhân cách, lối sống tốt đẹp chưa được triển khai mạnh mẽ, chưa thật sự thấm sâu trong các tầng lớp xã hội.

Những năm qua (khi chưa có đại dịch Covid-19 bùng phát tại Việt Nam), kinh tế liên tục tăng trưởng cao, đời sống vật chất nâng lên nhưng đời sống văn hóa tinh thần chưa phát triển tương xứng, một số mặt yếu kém, tiêu cực chưa được ngăn chặn, đẩy lùi, thậm chí gia tăng.

Việc quán triệt và thực hiện đường lối, quan điểm, nghị quyết của Đảng về văn hóa có lúc, có nơi chưa đạt yêu cầu đề ra; Việc thể chế hóa đường lối, quan điểm, nghị quyết của Đảng về xây dựng, phát triển văn hóa, con người chưa theo kịp yêu cầu.

Nhiều nội dung trong các nghị quyết, chỉ thị, kết luận của Đảng về xây dựng, phát triển văn hóa, con người Việt Nam chậm được thể chế hóa, thiếu tính đồng bộ. Đầu tư của Nhà nước cho lĩnh vực văn hóa, văn nghệ còn thấp, chưa tương xứng với đầu tư cho phát triển kinh tế - xã hội.

Nguyên nhân được chỉ ra: Nhiều cấp ủy, chính quyền, đoàn thể, tổ chức xã hội và một bộ phận nhân dân nhận thức chưa đầy đủ, sâu sắc vai trò, vị trí của văn hóa, con người đối với phát triển bền vững đất nước nên trong lãnh đạo, chỉ đạo, tổ chức thực hiện các chủ trương, đường lối, quan điểm, nghị quyết, chỉ thị, kết luận của Đảng về văn hóa chưa quyết liệt, chưa đề xuất được giải pháp đúng đắn, đồng bộ để xây dựng văn hóa, con người.

Phương thức và năng lực lãnh đạo của Đảng về văn hóa chưa đổi mới mạnh mẽ, kịp thời khi đất nước bước vào cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư (4.0). Việc lãnh đạo, chỉ đạo xây dựng và thực hiện chiến lược, kế hoạch, đề án nhằm thể chế hóa các nghị quyết của Đảng về văn hóa còn nhiều hạn chế, bất cập. Công tác quy hoạch, đào tạo, đánh giá, bố trí, sử dụng đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý ở lĩnh vực văn hóa, văn nghệ còn thiếu tính lâu dài, có chiều sâu.

Việc thực hiện trách nhiệm nêu gương về đạo đức, lối sống của một số cán bộ, đảng viên, kể cả cán bộ cấp cao còn hình thức, chưa đi vào thực chất, chưa tạo được sự chuyển biến tích cực. Công tác nghiên cứu lý luận, tổng kết thực tiễn để xây dựng hệ giá trị quốc gia, hệ giá trị văn hóa Việt Nam, con người Việt Nam, gia đình Việt Nam thời kỳ mới còn chậm, thiếu tính hệ thống.

Hiệu lực, hiệu quả quản lý của Nhà nước về văn hóa chưa tương xứng với yêu cầu ngày càng cao. Việc thể chế hóa quan điểm, chủ trương nêu trong Nghị quyết còn chậm, chưa theo kịp thực tiễn xây dựng văn hóa, phát triển con người. Thị trường sản phẩm văn hóa, công nghiệp văn hóa, quản lý Internet, mạng xã hội, văn hóa giới trẻ, văn hóa tâm linh, xã hội hóa văn hóa tuy có bước phát triển nhưng chưa chủ động nắm bắt tình hình, nhận rõ mặt trái để khắc phục.

Chưa phát huy mạnh mẽ sức mạnh tổng hợp, sự gắn kết chặt chẽ, đồng bộ của các chủ thể văn hóa; chưa coi trọng đúng mức văn hóa đỉnh cao, văn hóa quần chúng, các giá trị văn hóa dòng họ, văn hóa gia đình; chưa khích lệ, động viên đầy đủ tính tích cực xã hội của nhân dân, nhất là đội ngũ trí thức, văn nghệ sĩ trong tổ chức thực hiện các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước về văn hóa.

Bộ máy quản lý văn hóa các cấp còn cồng kềnh, có khâu chồng chéo chức năng, nhiệm vụ. Năng lực tham mưu, tính chuyên nghiệp, thạo việc của cán bộ văn hóa còn nhiều hạn chế; nội dung, phương thức, trình độ quản lý hoạt động văn hóa chậm đổi mới.

Nguyên nhân khách quan chỉ ra là do sự biến đổi toàn diện, sâu sắc xã hội trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa, đô thị hóa, hội nhập quốc tế tạo ra sự đan xen giữa các yếu tố tích cực và tiêu cực trong xây dựng và phát triển văn hóa, con người. Bên cạnh những chuẩn mực đạo đức mới đang hình thành, là sự xuất hiện, tác động của hành vi, sản phẩm văn hóa lệch chuẩn, loạn chuẩn, thậm chí độc hại; ảnh hưởng từ các tiêu cực, tệ nạn xã hội; sự phân hóa giàu nghèo trong xã hội…

Những điều đó đã và đang tác động nhiều mặt, nhiều chiều, tạo áp lực đến công tác lãnh đạo, quản lý xây dựng và phát triển văn hóa, con người. Tuy kinh tế đất nước tăng trưởng khá nhanh nhưng mặt trái của nền kinh tế thị trường chưa được kiểm soát, xử lý hiệu quả; nội hàm “định hướng xã hội chủ nghĩa” trong kinh tế chưa được nhận thức đúng đắn, đầy đủ cũng tác động không thuận đến lĩnh vực văn hóa, con người.

Quá trình hội nhập quốc tế của nước ta ngày càng mạnh mẽ, sâu rộng; sự phát triển nhanh chóng của khoa học, kỹ thuật, công nghệ, nhất là công nghệ thông tin, các phương tiện truyền thông mới, quá trình số hóa mọi mặt đời sống xã hội (xã hội số, kinh tế số, văn hóa số, truyền thông số…) đem lại những cơ hội to lớn, đồng thời cũng tạo ra thách thức không nhỏ khi nhận thức, trình độ, năng lực của cán bộ lãnh đạo, quản lý văn hóa còn hạn chế, bất cập, một bộ phận yếu kém, tụt hậu.

Các thế lực thù địch, phản động thực hiện âm mưu, hoạt động “diễn biến hòa bình” trên mặt trận tư tưởng, văn hóa tác động nhiều chiều đến văn hóa, tư tưởng, văn nghệ của nước ta.

Toàn cảnh Hội nghị Văn hóa toàn quốc 2021, sáng 24-11. Ảnh: VIẾT CHUNG

9 nhóm giải pháp trọng tâm để văn hóa thực sự trở thành sức mạnh nội sinh, động lực phát triển đất nước