Xung quanh vụ án “Gà lôi trắng”, ngày 12-8-2025, Chánh án Tòa án nhân dân tỉnh Hưng Yên Đỗ Mạnh Tăng đã có văn bản kiến nghị Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân tỉnh Hưng Yên kháng nghị bản án hình sự sơ thẩm vụ án hình sự sơ thẩm “Vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý hiếm” và ra quyết định thay đổi biện pháp ngăn chặn đối với bị cáo Thái Khắc Thành từ Tạm giam sang Cấm đi khỏi nơi cư trú.
Tìm hiểu kỹ
Những ngày qua, thông tin bị cáo Thái Khắc Thành (SN 1980, xã Đô Lương, tỉnh Nghệ An) bị TAND nhân dân Khu vực 5 tỉnh Hưng Yên tuyên án 6 năm tù về tội “Vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm” đã gây xôn xao dư luận.
Về việc áp dụng pháp luật trong vụ án này, các cơ quan tố tụng đang giải quyết. Theo ông Nguyễn Hữu Thiện, Phó Cục trưởng Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), việc người dân hợp tác với cơ quan chức năng, đặc biệt là kiểm lâm địa phương để nuôi động vật trong danh mục là cần thiết, để được hỗ trợ kịp thời và tránh vi phạm pháp luật. Hiện nay, hệ thống luật pháp về quản lý động vật rừng nguy cấp đã được xây dựng chặt chẽ với những mức xử phạt đủ răn đe.
Ví dụ, gà lôi trắng mặc dù vừa được phân loại thuộc nhóm IIB (động vật rừng thông thường), nhưng trước ngày 1-7-2025 vẫn nằm trong nhóm IB (loài quý hiếm, nghiêm cấm khai thác và sử dụng mẫu vật vì mục đích thương mại). Bên cạnh nhóm IB thì một số loài trong nhóm IIB hiện đã được phép nhân nuôi vì mục đích thương mại.
Cụ thể, theo Thông tư 27/2025/TT-BNNMT của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, các loài ở nhóm IIB nếu nhân nuôi phải tuân thủ quy định về nguồn gốc hợp pháp, cơ sở nuôi đạt tiêu chuẩn, có giấy phép, được phép nuôi sinh sản, sinh trưởng để phục vụ thương mại.
Gà lôi trắng nuôi ở Trung tâm Cứu hộ, Bảo tồn và Phát triển sinh vật thuộc Vườn quốc gia Bạch Mã
Phó Cục trưởng Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm lưu ý, nếu người dân muốn nuôi động vật hoang dã thì phải tuân thủ nghiêm các quy định của Thông tư 27 đã có hiệu lực từ ngày 1-7. Các cơ sở nuôi phải đảm bảo diện tích, chuồng trại phù hợp với đặc điểm sinh học của loài, đảm bảo tiêu chuẩn vệ sinh môi trường và thú y, có khu vực cách ly để phòng chống dịch bệnh và đáp ứng các tiêu chí an toàn cho người và vật nuôi.
Với các loài thú lớn, cần bố trí khu vực phục hồi tập tính hoang dã nếu nuôi với mục đích bảo tồn. Việc nuôi phải có nguồn gốc hợp pháp, tuân thủ quy định về quản lý, truy xuất nguồn gốc lâm sản cũng như các quy định về môi trường và thú y, đồng thời không được đặt cơ sở nuôi tại các khu vực bị cấm theo luật chăn nuôi.
Bảo tồn và sinh kế
Theo luật gia Khổng Thùy Dung (Văn phòng Luật sư Interla), gà lôi trắng cũng như nhiều loài động vật hoang dã trong nhóm IB và IIB được ưu tiên bảo vệ. Một số loài đã được pháp luật cho phép nhân nuôi nhưng phải tuân thủ đầy đủ các điều kiện nghiêm ngặt; nếu không đáp ứng yêu cầu, hành vi nuôi sẽ bị xem là vi phạm pháp luật và bị xử lý hình sự.
Trường hợp anh Thái Khắc Thành là lời cảnh báo cho cộng đồng về việc tuân thủ quy định khi tiếp xúc với các loài nguy cấp. Đây không chỉ là câu chuyện pháp lý, mà còn đặt ra những vấn đề sâu xa hơn về cách thức quản lý, bảo tồn và phát triển kinh tế từ nguồn tài nguyên sinh học.
Thực tế, trong khi có người phải chịu án tù vì nuôi gà lôi trắng, thì cũng đã có nông dân được trao huân chương vì thành tích xuất sắc trong nhân giống, phát triển loài này, góp phần làm phong phú nguồn gene quý. Sự đối lập ấy cho thấy rõ khoảng trống trong chính sách và pháp luật, đó là chưa phân định rạch ròi giữa hành vi nuôi sinh sản từ nguồn hợp pháp và hành vi khai thác trái phép từ tự nhiên; chưa có cơ chế linh hoạt điều chỉnh khi thực tiễn đã thay đổi.
Từ câu chuyện gà lôi trắng, cần nhìn rộng hơn tới những loài động vật hoang dã quý hiếm khác như hổ, gấu, tê tê… Ở nhiều quốc gia, việc nuôi sinh sản có kiểm soát đã trở thành công cụ bảo tồn hiệu quả, đồng thời mang lại lợi ích kinh tế.
Ví dụ, các trang trại nuôi hổ ở Nam Phi và Thái Lan vừa giúp duy trì quần thể trong điều kiện nuôi nhốt, vừa thu hút du lịch sinh thái; mô hình nuôi gấu lấy sữa (không khai thác mật) phục vụ giáo dục bảo tồn ở Hàn Quốc hay Trung Quốc cũng được nghiên cứu áp dụng. Với tê tê - loài cực kỳ nguy cấp - một số cơ sở ở Trung Quốc đã bước đầu nhân giống thành công, giảm áp lực săn bắt trong tự nhiên.
Vấn đề là nếu luật pháp không nhanh chóng cập nhật để phân loại, quản lý phù hợp giữa “bảo tồn ngoài tự nhiên” và “nuôi sinh sản thương mại”, chúng ta sẽ vừa bỏ lỡ cơ hội kinh tế, vừa hạn chế hiệu quả bảo tồn. Khi một loài đã có thể nhân giống dễ dàng, việc cấm tuyệt đối nuôi sinh sản là không còn phù hợp; thay vào đó, cần cho phép nuôi có điều kiện, gắn với đăng ký, cấp mã số quản lý và kiểm soát nguồn gốc giống.
Ngày 13-8, ông Nguyễn Vũ Linh, Giám đốc Vườn quốc gia Bạch Mã (TP Huế) cho biết, gà lôi trắng (Lophura nycthemera) thường xuất hiện ở vườn từng đàn 3-5 con. Số lượng ngoài tự nhiên có tăng nhưng rất chậm do bị chồn, cầy vòi hương, khỉ mặt đỏ tấn công.
Để tăng nguồn gene, Vườn quốc gia Cúc Phương đã chuyển một số cá thể cho Vườn quốc gia Bạch Mã nhân giống, thả về tự nhiên. Thời gian tới, Vườn quốc gia Bạch Mã sẽ phối hợp Thảo Cầm Viên TPHCM trao đổi giống nhằm tránh cận huyết, tạo quần thể khỏe mạnh trước khi thả về tự nhiên.
