Chồng chéo và xung đột pháp luật
Sự phối hợp hiện nay của các bộ, ngành, trong quy trình ban hành pháp luật còn nhiều hạn chế, khi mỗi bộ, ngành chủ trì một ngành luật riêng, đã làm phát sinh tình trạng chồng chéo, xung đột pháp luật.
Chẳng hạn, một dự án đầu tư kinh doanh chịu sự điều chỉnh của các luật Đầu tư, Đất đai, Xây dựng, Bảo vệ Môi trường, Quy hoạch Đô thị, Phòng cháy chữa cháy… Các luật này có các nghị định, thông tư hướng dẫn cùng các quy trình thủ tục hành chính.
Các quy định và quy trình này xung đột, chưa thống nhất, tạo ra nhiều khó khăn cho nhà đầu tư và các cơ quan hành chính cấp cơ sở. Việc xung đột, chồng chéo này tác động lớn đến các dự án đầu tư, không rõ các trình tự để thực hiện các thủ tục, cũng như không rõ quan hệ của các đạo luật (con gà hay quả trứng có trước).
Điều này gây ra nhiều hệ quả lớn, làm mất thời gian, lỡ cơ hội đầu tư, làm tăng chi phí và rủi ro đối với hoạt động kinh doanh. Khi làm thủ tục, doanh nghiệp phải thực hiện nhiều thủ tục hành chính trùng lặp, đi lại mất nhiều thời gian, nộp nhiều loại hồ sơ giống nhau cho các cơ quan nhà nước khác nhau, chi phí giao dịch rất tốn kém.
Sự chồng chéo, xung đột giữa các quy định pháp luật khiến các cơ quan thực thi chính sách lúng túng, bị động khi phải giải quyết công việc cho doanh nghiệp, dẫn đến tâm lý sợ rủi ro, sợ sai rất phổ biến trong bộ máy nhà nước.
Về nguyên tắc, luật ban hành sau được ưu tiên so với luật ban hành trước, nhưng trên thực tế bộ, ngành nào khi giải quyết công việc cũng viện dẫn luật của bộ ngành mình. Việc xử lý của cơ quan thanh, kiểm tra cũng thiếu nhất quán, nên hiện tượng né tránh, sợ sai, lo an toàn cho mình và đẩy khó khăn về người dân và doanh nghiệp vẫn phổ biến.
Nguyên nhân của thực trạng này chủ yếu do pháp luật Việt Nam đang trong tình trạng bị phân mảng, chưa phải là hệ thống đồng bộ, minh bạch, hay còn gọi là hiện tượng “pháp luật cục bộ”.
Dù tất cả đạo luật đều do Quốc hội ban hành và hầu hết do Chính phủ trình Quốc hội thông qua, nhưng người ta vẫn quen gọi luật của bộ này, nghị định của bộ kia là có lý do.
Bởi trong quá trình soạn thảo luật, các bộ chuyên ngành được giao chủ trì soạn thảo đều cố gắng mở rộng tối đa phạm vi điều chỉnh của đạo luật, bao quát các vấn đề của đạo luật, ít chú ý đến sự chồng chéo, xung đột với các quy định pháp luật đã có. Thậm chí, có trường hợp cố tình co kéo thêm quyền cấp phép, quyền thanh, kiểm tra về cho cơ quan, bộ ngành mình.
Cần vai trò nhạc trưởng
Việc giải quyết xung đột, chồng chéo chủ yếu phụ thuộc vào tranh luận và thỏa hiệp giữa các bộ, ngành trong quá trình soạn thảo.
Song một số cán bộ tham gia xây dựng pháp luật không quan tâm đến những công việc nếu không ảnh hưởng đến bộ, ngành mình, hoặc “dĩ hòa vi quý” không muốn gây căng thẳng với bộ, ngành khác, nên vẫn chấp nhận tình trạng những nội dung, điểm chồng chéo, xung đột được đưa vào văn bản pháp luật.
Trong quy trình xây dựng pháp luật hiện nay thiếu góc nhìn lợi ích chung của Nhà nước. Mỗi bộ, ngành đều từ góc nhìn quản lý của mình, chưa có cơ quan chủ trì đánh giá so sánh chi phí lợi ích chung của cả nền kinh tế.
Chính vì vậy những chính sách được ra đời nhiều lúc chưa có góc nhìn toàn diện cho cả nền kinh tế, mà bó hẹp trong lợi ích của từng ngành riêng lẻ. Quy trình xây dựng VBQPPL hiện nay cơ quan chủ trì soạn thảo (thường là một bộ, ngành) đóng vai trò chính. Các thành viên khác dù có thể đại diện nhiều nơi, nhiều tổ chức nhưng chưa có vai trò quan trọng.
Rõ ràng, việc ban hành VBQPPL vẫn còn nhiều vấn đề phải thay đổi. Giải pháp thời gian tới là tăng tính chuyên nghiệp trong quá trình xây dựng VBQPPL. Chính vì vậy cần thay đổi việc xây dựng chính sách theo hướng giảm quyền xin cho; tạo thuận lợi cho doanh nghiệp và người dân; tăng tính minh bạch và trách nhiệm của cơ quan quản lý mới thúc đẩy kinh tế phát triển mạnh mẽ.
