Dù biết, nghệ sĩ tồn tại trong lòng khán giả bằng tài năng và nhân cách, nhưng danh hiệu một khi đã được nâng lên đặt xuống ai cũng mong có được sự công bằng và khách quan. Bởi lẽ, khi nhìn vào 487 hồ sơ xét tặng đợt này, đã có nhiều bàn tán xôn xao.
Danh hiệu nghệ sĩ có thể xem là sự ghi nhận đóng góp của cá nhân cho nền nghệ thuật nước nhà. Danh hiệu nghệ sĩ bắt đầu được phong tặng từ năm 1984 đến nay, đã trải qua 9 đợt. Danh hiệu nghệ sĩ đợt phong tặng lần thứ 10, được Bộ Văn hóa - Thể thao - Du lịch đăng tải công khai để lấy ý kiến cộng đồng cho thêm phần khách quan và chính xác. 139 hồ sơ đề nghị xét tặng danh hiệu NSND và 348 hồ sơ đề nghị xét tặng danh hiệu NSƯT, được lấy ý kiến trong vòng 20 ngày, từ ngày 26-7 đến 16-8.
Các hội đồng chuyên môn đã làm xong công việc của họ, nghĩa là căn cứ vào hồ sơ của ứng viên để đối chiếu các tiêu chí và bỏ phiếu bình chọn. Đại đa số ứng viên bị trượt ở các hội đồng chuyên môn vì chưa đủ số lượng huy chương cần thiết. 384 hồ sơ đề nghị xét tặng danh hiệu NSƯT ít ai quan tâm, vì đó chỉ là món quà nghệ thuật khởi đầu.
139 hồ sơ đề nghị xét tặng danh hiệu NSND mới thực sự được giới mộ điệu soi rọi kỹ lưỡng. Người muốn được phong tặng danh hiệu NSND phải có ít nhất 20 năm kinh nghiệm, đã được tặng danh hiệu NSƯT từ 5 năm trở lên, và được ít nhất 2 giải vàng hoặc 1 giải vàng và 2 giải bạc tại các liên hoan, hội diễn nghệ thuật cấp quốc gia, khu vực hoặc quốc tế và các hội văn học nghệ thuật Trung ương từ khi được trao NSƯT.
Nghệ sĩ cải lương Minh Vương từng được đặc cách phong tặng NSND. Lẽ thường, muốn có giải thưởng hoặc muốn có huy chương phải thi thố. Thử hỏi, những nghệ sĩ lớn tuổi chỉ ngồi ghế giám khảo làm sao có huy chương hoặc giải thưởng? Cho nên, buồn cười là người thầy chấm cho người trò ở các cuộc thi, quay qua quay lại bỗng dưng… người thầy đứng dưới người trò về mặt danh hiệu! Đối với các bộ môn nghệ thuật truyền thống, phần lớn đều ủng hộ trao danh hiệu nghệ sĩ một cách cởi mở.
Bởi lẽ, nghệ sĩ theo đuổi nghệ thuật truyền thống đều chấp nhận thiệt thòi về vật chất, chủ yếu làm nghề vì đam mê và cống hiến. Ai cũng vui mừng khi thấy danh sách đề nghị xét tặng danh hiệu có tên các nghệ sĩ lĩnh vực chèo như Xuân Theo, Hoài Thu, Mai Hương, Ngọc Ánh... hoặc các nghệ sĩ tuồng như Tuyết Mai, Bích Tần, An Tư, Minh Hải... Còn ở lĩnh vực hát bội và cải lương cũng có nhiều nghệ sĩ được đề nghị phong tặng danh hiệu một cách xứng đáng.
Danh hiệu nghệ sĩ đôi khi giống như tiếng thơm giữa làng, nhiều người rất khao khát. Có những người thuộc giới sáng tác như nhạc sĩ cũng không mấy tự tin vào tác phẩm của mình, mà cứ háo hức danh hiệu NSND, NSƯT. Có những nghệ sĩ đã ngừng biểu diễn để tham gia công tác quản lý văn hóa, vẫn kiên trì nộp đơn đòi danh hiệu. Vậy danh hiệu nghệ sĩ xác lập từ huy chương hay từ công chúng?
Có những nghệ sĩ thuộc các đơn vị nghệ thuật công lập luôn hăng hái tìm kiếm huy chương, nhưng cũng có những nghệ sĩ tự do rất được công chúng yêu mến đã không màng thi thố chẳng thể lấy đâu ra huy chương. Trước đây, đã có trường hợp phải đặc cách phong tặng NSND như trường hợp nam nghệ sĩ cải lương Minh Vương.
Nghĩ cũng lạ, có những nghệ sĩ đạt đẳng cấp đồng nghiệp đều phải công nhận, song họ không có điều kiện để tham gia hội diễn kịch hoặc tham gia liên hoan phim, làm sao dự phần vào những đợt phong tặng danh hiệu? Sự ngậm ngùi của những cá nhân xuất sắc ấy, cũng chính là sự ngậm ngùi của khán giả. Thật oái oăm, khi quá chú trọng huy chương mà quên đi khả năng chinh phục công chúng của nghệ sĩ, e rằng NSND lại xa lạ với nhân dân.
Một thí dụ khiến nhiều người tiếc nuối cho đợt xét tặng danh hiệu NSND lần này là anh em Quốc Cơ - Quốc Nghiệp. 2 kỷ lục gia này không lọt vào danh sách vì “tuổi nghề chưa đủ”. Những người ủng hộ Quốc Cơ - Quốc Nghiệp thắc mắc, tuổi nào cho sự khổ luyện từ bé, cống hiến suốt cả tuổi vị thành niên cho đến thời tuổi trẻ rực rỡ nhất.
“Sức mạnh đôi tay” không chỉ đến từ cơ bắp, nó là mồ hôi và máu, là hành trình chinh phục để những bước đi vững chải, những cú chồng đầu, chống tay thót tim kia đã làm dội lên hai tiếng Việt Nam ở bên ngoài Tổ quốc. Nó thắp lên bao niềm vui thơ bé, giấc mơ được chinh phục những điều không thể thành có thể. Khi biết tin không được xét tặng danh hiệu NSND, anh em Quốc Cơ - Quốc Nghiệp bày tỏ: “Danh hiệu không phải là mục tiêu chúng tôi cố gắng mọi cách để đạt được”.
Một vị đạo diễn kiên quyết không làm hồ sơ xin xét tặng danh hiệu, ưu tư: “Nghệ sĩ ngộ nhận và ảo tưởng, thậm chí đam mê rồi khát vọng sẽ nhanh chóng trở thành tham vọng đến vĩ cuồng. Nếu người nghệ sĩ lúc nào cũng thấy mình xứng đáng mà không được công nhận, thấy mình rất tài năng lại không may mắn hoặc không gặp được người tri âm sẽ dễ sa vào chán nản, bất mãn.
Từ bất mãn sẽ nhen nhóm ngọn lửa ghen tị, đố kỵ và chủ động gây đơm đặt, thị phi, làm hình ảnh của giới văn nghệ sĩ xấu đi rất nhiều trong con mắt của xã hội. Với nghệ thuật, luôn có sự đào thải khắc nghiệt và sòng phẳng. Những gì là tinh hoa không thể nhan nhản, những gì là độc đáo, đặc sắc cũng không thể lấy theo thành tích đổ đồng mà thành. Điều mình tâm huyết nhất khi sáng tạo là mình bỏ ra bao nhiêu, sẽ nhận lại bấy nhiêu từ công chúng”.
Nền nghệ thuật nước nhà có quyền tự hào về những NSND như Phùng Há, Song Kim, Đào Mộng Long, Nguyễn Đình Nghi, Hồng Sến, Hải Ninh, Đặng Nhật Minh, Trà Giang, Đoàn Dũng, Thế Anh, Trần Tiến, Lê Dung, Thu Hiền, Tường Vy… Thế nhưng, cũng có những nghệ sĩ không may mắn được danh hiệu gì. Dù vậy, vai diễn, giọng hát, điệu múa, nhân cách của họ… vẫn tỏa sáng trong lòng công chúng nhiều thế hệ. Vì vậy, thước đo quan trọng nhất của nghệ sĩ, không phải là danh hiệu được sơn son thếp vàng, mà là sự ngưỡng vọng của người đời, một cách hồn nhiên và trân trọng nhất.
