Theo kế hoạch, đến năm 2030, vùng ĐBSCL sẽ có 1 triệu hécta chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh. Tương đương với 1 triệu hécta lúa này, các nhà khoa học ước tính sẽ có khoảng 14 triệu tấn rơm/năm cần được xử lý theo quy trình tuần hoàn nhằm giữ cho đất màu mỡ, giảm phát thải CO2, bảo tồn đa dạng sinh học và mang lại giá trị gia tăng cho nông dân từ phụ phẩm rơm rạ.
Tuy nhiên, trong quá trình triển khai thí điểm Đề án 1 triệu hécta chuyên canh lúa phát thải thấp (Đề án), đến nay việc xử lý quy trình tuần hoàn rơm, rạ sau thu hoạch vẫn gặp nhiều khó khăn.
Lão nông Huỳnh Văn Chính (xã Long Phú, TP Cần Thơ) tham gia sản xuất thí điểm 3 vụ lúa phát thải thấp, cho biết: “Vào mùa khô của vụ đông xuân thì có khi rơm trên ruộng được thương lái tự cho máy vào cuộn, rồi thu mua hơn 100.000 đồng/công. Thế nhưng, vào mùa mưa như vụ hè thu năm nay thì bó tay, vì rơm ướt kèm theo máy cuộn rơm không hoạt động hiệu quả nên không có thương lái đến thu mua. Do vậy, tôi buộc phải banh rơm ra để xới vùi xuống đất, vừa tốn nhiều công sức mà không có thêm thu nhập”.
Ông Lê Chí Thiện, Phó Giám đốc Sở NN-MT tỉnh Đồng Tháp, thẳng thắn nhìn nhận: “Mặc dù Đồng Tháp đã triển khai nhiều mô hình như trồng nấm rơm, ủ phân hữu cơ…, thế nhưng mức độ tiêu thụ rơm còn quá nhỏ so với tổng trữ lượng rơm hiện có. Để giải quyết vấn đề này, tỉnh đang đẩy mạnh kêu gọi đầu tư các nhà máy sản xuất các sản phẩm từ rơm, với mục tiêu tăng tỷ lệ tiêu thụ và đầu ra cho rơm rạ”.
Theo Thứ trưởng Bộ NN-MT Trần Thanh Nam, đầu ra cho rơm rạ hiện mới chỉ giải quyết được một phần nhỏ, chưa đủ tạo động lực để nông dân chủ động thu gom và xử lý triệt để rơm trên đồng. Do đó, việc tìm đầu ra, tạo ra giá trị gia tăng cho rơm rạ rất cần sự chủ động, quyết liệt chung tay từ các địa phương để kêu gọi đầu tư từ các doanh nghiệp vào lĩnh vực sử dụng rơm rạ.
Một cuộc điều tra của Viện Nghiên cứu lúa gạo quốc tế (IRRI) vào vụ lúa hè thu năm 2024 tại ĐBSCL cho thấy, tỷ lệ nông dân đốt rơm chiếm khoảng 41%, gần 34% rơm bị vùi vào ruộng và chỉ 25% được thu gom xử lý.
Trong khi đó, theo lộ trình của đề án chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp, đến năm 2025 có ít nhất 70% lượng rơm ở các vùng chuyên canh phải được thu gom và tái sử dụng; đến năm 2030 là 100% rơm được thu gom khỏi đồng ruộng phải xử lý theo quy trình quản lý rơm rạ tuần hoàn, không còn bị bỏ phí. Để đạt được mục tiêu của đề án, việc giải quyết “vấn đề rơm rạ” hay để rơm rạ hóa “vàng xanh” là một thách thức không nhỏ đang được đặt ra đối với các địa phương vùng ĐBSCL.
