Mới đây, tại Hội nghị lần thứ 6 Hội đồng điều phối vùng Đông Nam bộ và Phiên họp thứ 4 Ban chỉ đạo thực hiện Nghị quyết số 98/2023 của Quốc hội về thí điểm một số cơ chế chính sách đặc thù phát triển TPHCM, Thủ tướng Phạm Minh Chính yêu cầu các bộ ngành và địa phương vùng Đông Nam bộ chủ động, khẩn trương rà soát lại quy hoạch sau khi sắp xếp các đơn vị hành chính.
Thủ tướng Phạm Minh Chính tại Hội nghị lần thứ 6 Hội đồng điều phối vùng Đông Nam bộ (ảnh Hà Khánh)
Trong đó, TPHCM không còn là không gian phát triển đơn lẻ mà cần tính đến kết nối với các địa phương trong khu vực. Việc tích hợp quy hoạch cần khẩn trương, phù hợp với tầm nhìn phát triển mới.
Kỳ vọng liên kết vùng ngay từ quy hoạch chung
Tốc độ tăng trưởng kinh tế và năng suất lao động của vùng những năm gần đây có xu hướng chậm lại. Một trong những nguyên nhân cơ bản là việc liên kết phát triển vùng, xây dựng không gian kinh tế chưa hiệu quả, nguồn lực bị phân tán; lợi ích của từng địa phương bó buộc theo địa giới hành chính, thậm chí còn cạnh tranh, làm triệt tiêu lợi thế chung của toàn vùng.
Cả 3 địa phương cũ đều có quy hoạch. Sau hợp nhất, TPHCM hiện có hơn 600 đồ án quy hoạch phân khu được phê duyệt. Do đó yêu cầu hiện nay là phải lập, điều chỉnh, ráp nối các quy hoạch này là một nhiệm vụ quan trọng.
Theo TSKH-KTS Ngô Viết Nam Sơn, từ khi có Luật Quy hoạch 2017 thì cách làm là tích hợp hàng trăm quy hoạch về một mối. Nên mới đặt ra bài toán tất cả tỉnh, thành phải làm lại, tích hợp nhiều quy hoạch vào một quy hoạch chung
Và khi sáp nhập 3 tỉnh thành lại thì câu hỏi là quy hoạch làm bài toán cộng được không?
“Theo tôi cộng lại cũng không phải không được, nhưng chỉ bài toán cộng thì sẽ bỏ lỡ rất nhiều cơ hội. Do đó chúng ta nên làm lại quy hoạch, không chỉ tích hợp mà còn mở thêm định hướng mới mà 3 quy hoạch của 3 địa phương trước sáp nhập chưa đưa ra.
Ví dụ trước mới tỉnh phát triển độc lập, giờ là Bình Dương của TPHCM, giờ đô thị toàn cầu, còn là đô thị công nghiệp, đô thị biển. Do đó quy hoạch phải thể hiện tầm nhìn đó, trong đó có trục động lực chiến lược nối 3 tỉnh thành với nhau”, KTS Ngô Viết Nam Sơn nhìn nhận.
Cũng theo KTS Ngô Viết Nam Sơn, trong 3 cực, trung tâm TPHCM đóng vai trò Trung tâm kinh tế tài chính, kinh tế số, công nghệ cao, sáng tạo khởi nghiệp…nơi cung cấp tài chính, nhân lực, tri thức cho TPHCM và vùng Nam Bộ.
Cực thứ 2 là phía Bình Dương là đô thị công nghiệp gắn với trung tâm đô thị công nghiệp và trung tâm logistic đường sắt. Liên kết vùng như các khu công nghiệp Bình Dương phải nối với cụm cảng Cái Mép – Thị Vải và Cảng trung chuyển quốc tế Cần Giờ. Trung tâm đường sắt phải nối tất cả trung tâm lân cận. Tức là nối với Cảng Cần Giờ, sân bay Long Thành, trung tâm TPHCM, Biên Hòa, Long An, Tây Ninh…
Cực thứ 3 là đô thị biển Bà rịa-Vũng Tàu, 2 cụm quan trọng là kinh tế đô thị cảng biển Cái Mép – Thị Vải – Cần Giờ, Gành Rái…Đô thị cảng tầm châu Á. Đây là chuỗi đô thị du lịch biển Cần Giờ - Vũng Tàu – Long Hải- Hồ Tràm…
Sở Xây dựng TPHCM đã có văn bản tham mưu UBND TP về quy hoạch, trong đó đồng ý với các khuyến nghị của nhiều chuyên gia.
Theo Giám đốc Sở Xây dựng TPHCM Võ Hoàng Ngân, từ ngày 1-7, TP đã mở rộng quy mô đáng kể sau khi hợp nhất với tỉnh Bình Dương và tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu. TPHCM mới có tầm nhìn chiến lược định hướng phát triển trung tâm tăng trưởng đa cực gồm Kết nối hạt nhân công nghệ cao (TPHCM), cụm công nghiệp trọng điểm (Bình Dương) và trung tâm năng lượng - cảng biển (Bà Rịa - Vũng Tàu ); đầu tàu về khoa học - công nghệ với 3 trụ cột là Trí tuệ nhân tạo (TPHCM), Công nghiệp 4.0 (Bình Dương), và Chuyển đổi số (Bà Rịa-Vũng Tàu).
Ông Võ Hoàng Ngân nhìn nhận, cùng với quy mô mở rộng, thành phố cũng đối mặt với những thách thức lớn hơn trong lĩnh vực giao thông đô thị, bao gồm ùn tắc giao thông, tính bền vững môi trường và nhu cầu hiện đại hóa hạ tầng trên một địa bàn rộng lớn hơn.
“Đây là một cơ hội rất lớn cho sự phát triển của miền Đông Nam bộ và Việt Nam. Và để vận hành quản lý một đô thị lớn như TPHCM mới thì đòi hỏi phải đối mặt rất nhiều thách thức sắp tới về vấn đề về đô thị, trong đó có giao thông đô thị, vấn đề về trật tự đô thị, vấn đề về môi trường đô thị và các ảnh hưởng khác của đô thị ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống của người dân cũng như là doanh nghiệp. Những thách thức đó thì ngoài những công cụ quản lý truyền thống thì chúng ta cần phải có hệ thống quản lý thông minh hơn, hiện đại hơn…”, ông Võ Hoàng Ngân nói.
Siêu đô thị đa trung tâm là hạt nhân của vùng
TPHCM mở rộng là siêu đô thị toàn cầu và phát triển đa trung tâm. Về quy hoạch, TPHCM có thể gồm 1 đô thị hiện hữu, 3 đô thị vệ tinh và 8 đô thị hỗ trợ. Giúp phát huy được thế mạnh từng vùng trong TPHCM mới nhưng vẫn đảm bảo sự kết nối.
Khu vực Bình Dương cũ được định hướng phát triển công nghiệp (ảnh: Thiên Lý)
Có một số nguyên tắc cần được nhấn mạnh trong giai đoạn tới như "không tạo ra khoảng trống pháp lý" (các quy hoạch đã được Thủ tướng phê duyệt vẫn giữ nguyên hiệu lực cho đến khi được điều chỉnh) hay "địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm" (TPHCM cần được phân cấp, ủy quyền lập và phê duyệt điều chỉnh các quy hoạch).
Quy hoạch điều chỉnh sẽ bám sát các định hướng chiến lược đã có, nhưng tái cấu trúc theo không gian đô thị tích hợp, lấy phát triển bền vững, kết nối liên vùng và thúc đẩy động lực tăng trưởng mới làm tiêu chí xuyên suốt.
Trước đó, Chủ tịch UBND TPHCM Nguyễn Văn Được “đặt hàng” Viện Nghiên cứu phát triển TP nhiều nhiệm vụ trọng tâm để góp phần xây dựng, phát triển TPHCM, trong đó có nhiệm vụ quy hoạch không gian phát triển.
“TPHCM vừa sáp nhập với Bình Dương và Bà Rịa- Vũng Tàu. Dựa trên thế mạnh của 3 địa phương, chính quyền thành phố sẽ xây dựng một không gian 3 thủ phủ. TPHCM sẽ là thủ phủ của tài chính, công nghệ cao và dịch vụ. Bà Rịa- Vũng Tàu sẽ trở thành thủ phủ của kinh tế biển và Bình Dương là thủ phủ của công nghiệp công nghệ cao”, ông Nguyễn Văn Được khẳng định.
Khi hợp nhất TPHCM, Bình Dương và Bà Rịa- Vũng Tàu sẽ hình thành một siêu đô thị “TPHCM mới” cùng với cơ hội để cải thiện hạ tầng và phát triển bền vững.
Trong đó, hệ thống hạ tầng kỹ thuật đô thị không chỉ là sự mở rộng quy mô, mà còn là sự tích hợp và điều phối đồng bộ, đảm bảo hiệu quả vận hành trên toàn bộ vùng đô thị liên thông mới. Do đó, việc đánh giá lại toàn diện các đồ án quy hoạch hiện hành, nhận diện các điểm nghẽn trong kết nối hạ tầng và đề xuất định hướng điều chỉnh phù hợp với mô hình “TPHCM mới” là một yêu cầu cấp bách.
TS.KTS. Lê Quốc Hùng- Phó Viện trưởng Viện Quy hoạch Đô thị và Nông thôn Quốc gia (Bộ Xây dựng) cho rằng, để phát triển bền vững và cạnh tranh quốc tế, TPHCM mới phải có những dự án kết nối:
“Sự hợp nhất tạo ra một siêu đô thị TPHCM. TP đồng thời phải thực hiện 2 nhiệm vụ cùng lúc là khắc phục những bất cập cũ, đồng thời phải có những dự án để liên kết, kết nối 3 địa phương. Và bài toán đặt ra là cân đối nguồn lực, tài chính để xây dựng”, KTS Lê Quốc Hùng nói.
Nếu làm được như kỳ vọng, một siêu đô thị đa trung tâm được quy hoạch bài bản thì các địa phương trong Đông Nam bộ trước đây giờ không còn chồng chéo, giẫm chân lên nhau trong phát huy thế mạnh.
Theo các chuyên gia, để TPHCM mới và Vùng Đông Nam bộ phát triển bền vững, không thể tiếp tục phát triển theo chiều rộng mà phải tái cấu trúc và phân vai rõ ràng giữa các địa phương để tối ưu hóa chuỗi giá trị.
Để điều phối mô hình này một cách hiệu quả, các chuyên gia đề xuất cần có một "chủ xị" liên kết vùng, một cơ quan đủ thẩm quyền để điều phối chính sách, quy hoạch không gian và đầu tư hạ tầng liên tỉnh.
“Thành phố cần quy hoạch là một trụ cột cốt lõi từ thiết kế, R&D đến sản xuất, logistics và xuất khẩu với các tỉnh Đông Nam bộ. Từ đó, sự phát triển sẽ lan tỏa ra các tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long, hành lang biên giới phía Tây và các tỉnh phía Bắc. Chính quyền thành phố phải giữ vai trò dẫn dắt, điều phối vùng và xây dựng bản đồ chuỗi giá trị vùng. Chính quyền các tỉnh cần chuyên biệt hóa theo bản đồ đó, phối hợp quy hoạch và áp dụng các quy chuẩn chung", Tiến sĩ Huỳnh Thanh Điền, giảng viên Trường Đại học Nguyễn Tất Thành nêu ý kiến.
Không gian phát triển xứng tầm
TPHCM (mới) gắn kết với Đồng Nai tạo thành một vùng động lực của cả nước. Điều mà TPHCM cũng như vùng cần hiện nay là một quy hoạch tốt và bố trí lại không gian phát triển phù hợp, có cơ chế huy động nguồn lực, đồng thời tháo gỡ những điểm nghẽn về thể chế.
TPHCM sau sáp nhập không đơn thuần là mở rộng địa giới hành chính, mà đặt nền móng cho một mô hình phát triển mới, đa trung tâm, tích hợp và bền vững, tạo tiền đề vươn lên thành một đô thị phát triển hàng đầu khu vực.
Tại Hội nghị lần thứ 6 Hội đồng điều phối Vùng Đông Nam bộ và Phiên họp thứ 4 Ban Chỉ đạo thực hiện Nghị quyết số 98 của Quốc hội khóa 15 về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù phát triển TPHCM diễn ra sáng 2-8, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính biểu dương thành phố đã triển khai áp dụng 36/44 cơ chế, chính sách đặc thù, bước đầu mang lại kết quả tích cực, Thủ tướng cũng đề nghị TPHCM phải đi đầu trong chuyển đổi số, thu hút đầu tư, phát triển các ngành tài chính, phát triển nhân lực chất lượng cao, chuyên gia hàng đầu trong các lĩnh vực trọng tâm và các chính sách xã hội, an sinh xã hội.
Thủ tướng Phạm Minh Chính đề nghị Hội đồng điều phối vùng Đông Nam Bộ nói chung, TPHCM nói riêng phải rà soát lại thể chế, trên cơ sở đó hoàn thiện cho cả vùng, TPHCM. Thủ tướng giao Bộ Tài chính rà soát lại quy hoạch vùng, tỉnh.
Tinh thần tích hợp quy hoạch nhưng dựa trên cơ sở khoa học, thực tiễn và kiến tạo sự phát triển mới hiệu quả, phù hợp với sự phát triển chung của đất nước. Đồng thời đề nghị huy động các nguồn lực, hợp tác công tư, với sự tham gia các thành phần kinh tế; lấy nguồn lực nhà nước dẫn dắt, kích hoạt nguồn lực xã hội...
“Chúng ta có không gian phát triển mới, có điều kiện phát triển mới, có tầm nhìn mới hơn, rộng hơn, xa hơn. Tôi hay nói là chúng ta nhìn xa trông rộng, nghĩ sâu, làm lớn. Rõ ràng là lớn hơn, không gian phát triển mới rồi. Vì vậy cho nên chúng ta phải đào tạo nguồn nhân lực tương xứng với sự phát triển mới này. Phải quản trị thông minh, phối hợp giữa các địa phương với nhau và phối hợp nhịp nhàng hiệu quả với các bộ, các ngành để thúc đẩy vùng Đông Nam Bộ phát triển nhanh và bền vững, góp phần đưa đất nước vào kỉ nguyên mới, kỉ nguyên vươn mình, giàu mạnh, văn minh và thịnh vượng”, Thủ tướng Phạm Minh Chính khẳng định.
Tiềm lực phát triển và vai trò của TPHCM mới lớn hơn, bao trùm hơn, liên kết vùng cũng chặt chẽ hơn
Rõ ràng, việc mở rộng không gian phát triển sau sáp nhập, kết hợp với hạ tầng liên vùng, từ metro, cao tốc, đường vành đai đến giao thông thủy - đang tạo thế và lực mới không chỉ cho TPHCM mà cho cả vùng Đông Nam bộ. TP cũng đang chuẩn bị các định chế chiến lược như trung tâm tài chính quốc tế, trung tâm dữ liệu lớn, đô thị vệ tinh, năng lượng tái tạo, kinh tế biển và các khu phức hợp du lịch xứng tầm, để trở thành đô thị phát triển hàng đầu khu vực.
