Người dân khu phố 24, phường Xuân Hòa (TPHCM) tham gia diễn tập phương án chữa cháy và cứu nạn, cứu hộ trong hẻm nhỏ, ngày 1-11-2025. Ảnh: MẠNH THẮNG
“Vành đai” công nghệ
Ở khu phố Phú Hòa 9, nơi từng được xem là “điểm nóng” về an ninh trật tự của phường Phú Lợi, những thay đổi âm thầm đã tạo nên một diện mạo khác hẳn: ít vụ vi phạm hơn, và cảm giác an toàn đang dần trở lại trong đời sống hàng ngày.
Buổi tối, khi ánh đèn đường phủ xuống các con hẻm nhỏ, người dân tự động kéo cửa, khóa xe cẩn thận. Trên nhóm trò chuyện Zalo của tổ 3, thông báo về an ninh, phòng cháy, chữa cháy xuất hiện đều đặn.
Có ngày, tổ trưởng gửi hình ảnh trích xuất từ camera nhà dân vừa bị mất chiếc xe đạp, nhắc mọi người cảnh giác. Hôm khác, một vài đối tượng lạ xuất hiện trong hẻm, lập tức cư dân lân cận chia sẻ thêm hình ảnh từ camera của mình. Những tin nhắn, những động tác nhỏ ấy kết thành “mạng lưới cảnh giác” chung của cả khu phố.
Dọc tuyến đường Nguyễn Thái Bình, Nguyễn Thị Minh Khai, cảnh rác thải từng bừa bộn nay đã được thay bằng hình ảnh thùng rác được đặt đúng vị trí, không chắn lối đi, không tạo nguy cơ cháy. Sự gọn gàng từ mỗi hộ dân biến cả tuyến đường thành một không gian sạch hơn, an toàn hơn.
Ở khu phố Phú Lợi 4 và 5 (phường Phú Lợi), cảm giác bình yên hiện lên từ những điều rất đời thường: người lớn tuổi tập thể dục khi ánh sáng đầu ngày còn mờ, bọn trẻ chạy nhảy trong công viên vào buổi chiều.
Các tuyến đường Huỳnh Văn Nghệ, Lê Thị Trung, Đoàn Thị Liên khoác lên mình diện mạo khang trang, sáng sủa. Thứ an toàn nhìn thấy được khiến người dân yên tâm hơn khi ra khỏi nhà.
Ông Quách Lắm, Trưởng Ban điều hành khu phố Phú Lợi 4, nói rằng, để giữ được sự yên ổn cho cả khu phố không thể chỉ trông chờ vào lực lượng chức năng. “Về phía khu phố, chúng tôi liên tục cập nhật, cảnh báo trên nhóm Zalo về các phương thức, thủ đoạn phạm tội. Bên cạnh đó, lực lượng dân quân thường xuyên phối hợp với lực lượng bảo vệ an ninh cơ sở tổ chức tuần tra hàng đêm để giữ gìn sự bình yên cho bà con”, ông Lắm chia sẻ.
Nhiều khu phố ở các phường Thủ Dầu Một, Chánh Hiệp, Thuận An… cũng chứng kiến những thay đổi xuất phát từ chính cộng đồng.
Tại các chợ, tiểu thương nhắc nhau kiểm tra dây điện. Trong khu dân cư, hàng xóm khẽ gõ cửa nhắc nhau khóa gas trước khi ngủ, hoặc sẵn sàng hỗ trợ khi có người cần sơ cứu. Tất cả đều tự nguyện, bởi ai cũng hiểu rằng sự an toàn chung bắt đầu từ những hành động nhỏ của từng gia đình.
Ở khu vực trung tâm TPHCM, ý thức an toàn thể hiện rõ nhất qua mạng lưới camera an ninh ngày càng dày đặc. Từ tuyến đường lớn đến những hẻm nhỏ lâu năm, những “mắt thần” âm thầm quan sát 24/7.
Nhiều vụ việc gây bức xúc trong dư luận - từ hành vi xâm hại trẻ em, cướp giật tới những vụ tấn công táo tợn - đều được lần ra manh mối nhờ sự kết hợp giữa camera và tin báo nhanh của người dân. Nhờ đó, người dân an tâm hơn khi di chuyển, đặc biệt vào ban đêm.
Song song với lớp “vành đai” công nghệ ấy, tại các khu nhà trọ, khu chung cư cũ cũng dần hình thành nếp sống an toàn từ những điều nhỏ: chủ nhà trọ trang bị bình chữa cháy, nhắc người thuê kiểm tra dây điện, giữ lối thoát hiểm thông thoáng.
Nhờ vậy, kỹ năng phòng cháy không còn xa lạ mà trở thành một phần quen thuộc trong sinh hoạt của sinh viên, công nhân và các hộ dân cư trú lâu năm.
Bước vào thang máy của một cao ốc hay đi qua các tuyến đường sầm uất, dễ dàng nhìn thấy những khẩu hiệu quen thuộc: “Chủ động phòng cháy, giữ lấy an toàn”, “Không để xảy ra cháy nổ là hạnh phúc của mọi nhà”.
Đằng sau những câu chữ tưởng giản đơn ấy là sự nhắc nhở rằng, an toàn không còn là trách nhiệm riêng của lực lượng chức năng mà bắt đầu từ từng thói quen nhỏ của mỗi người dân. Chính từ những việc nhỏ, lặp đi lặp lại mỗi ngày ấy, một văn hóa an toàn đang được hình thành, góp phần tạo nên một thành phố an toàn hơn, gắn kết và đáng sống hơn.
Hướng đến quản trị hiện đại
Theo TS Nguyễn Quang Giải, Giảng viên Trường Đại học Thủ Dầu Một (TPHCM), văn hóa an toàn, đặc biệt trong môi trường đô thị, không thể được tạo ra bằng vài văn bản hay mệnh lệnh hành chính.
Ông cho rằng, đó là kết quả của một quá trình bồi đắp xã hội lâu dài, nơi Nhà nước giữ vai trò nền tảng bằng quản trị hiệu quả và pháp luật nghiêm minh, nhưng yếu tố bền vững lại nằm ở xã hội hóa ý thức. Gia đình nuôi dưỡng thói quen quan tâm, nhà trường củng cố chuẩn mực hành vi, cộng đồng tạo dựng tinh thần trách nhiệm chung.
Chỉ khi mỗi người dân hành xử không vì sợ chế tài mà vì văn hóa, tự giác và chuẩn mực xã hội, thì một đô thị mới thực sự an toàn. Một đô thị thông minh không chỉ dựa vào công nghệ hay thể chế, mà cốt lõi vẫn là con người - những công dân biết ứng xử có trách nhiệm với cộng đồng.
Từ việc giữ trật tự nơi công cộng đến hỗ trợ người yếu thế, mỗi hành vi nhỏ đều góp phần tạo nên một thành phố văn minh, nhân văn và đáng sống. Khi pháp luật, đạo đức công cộng và ý thức công dân hòa quyện, thì mỗi cá nhân đều đang góp một phần vào bình yên chung - con đường để xây dựng một đô thị an toàn và bền vững.
Ở góc độ xã hội học, ThS Nguyễn Trần Phước, chuyên gia xã hội học, nhận xét, TPHCM (một đô thị hơn 13 triệu dân) không thể coi an toàn chỉ là việc xử lý sự cố. Ông ví TPHCM là một “hệ sinh thái xã hội phức hợp”, nơi mỗi nhóm dân cư mang theo những nguồn lực, hành vi và thói quen khác nhau. Nếu vẫn vận hành theo tư duy “đợi chuyện xảy ra rồi mới giải quyết”, đô thị sẽ mãi ở thế bị động.
An toàn phải trở thành tiêu chí phát triển bền vững, nghĩa là từng cộng đồng phải được trao điều kiện để tham gia bảo vệ chính mình, được thông tin, được bàn bạc, và quan trọng nhất là được nhìn thấy lợi ích trực tiếp trong đời sống hàng ngày. Khi đó, an toàn mới chuyển hóa thành chuẩn mực văn hóa, thành một dạng hành vi tập thể mới của đô thị.
ThS Nguyễn Trần Phước đặc biệt chú ý đến mục tiêu kéo giảm 5% các “rủi ro” mỗi năm mà nghị quyết Đại hội đại biểu Đảng bộ TPHCM lần thứ I, nhiệm kỳ 2025-2030 đề ra, xem đây là dấu hiệu cho thấy TPHCM đang bước vào một tư duy quản trị hiện đại, chủ động và dự báo hơn.
Giảm rủi ro không chỉ là nhiệm vụ của cơ quan công quyền, mà đòi hỏi sự tham gia của cộng đồng, doanh nghiệp và từng hộ dân. Theo ông, mục tiêu này không chỉ là một con số kỹ thuật, mà chính là thông điệp về một cách quản trị mới: đặt văn hóa an toàn làm nền tảng phát triển, và coi người dân là chủ thể của sự an toàn ấy.
Có thể khẳng định rằng, một đô thị đáng sống không chỉ có đường rộng, nhà cao, dịch vụ tiện nghi, mà quan trọng hơn là cảm giác an toàn, đó là được đi - về trong bình yên, được bảo vệ bởi cộng đồng, được hỗ trợ khi gặp sự cố, và được sống trong môi trường tử tế.
Những thay đổi âm thầm ở từng khu phố, từng con hẻm đang tạo ra “hệ miễn dịch xã hội” của TPHCM: phòng ngừa sớm, cảnh giác chung và trách nhiệm cộng đồng.
Khi mỗi hộ dân biết giữ an toàn cho mình, mỗi khu phố trở thành “vành đai” ổn định, mỗi con người sống có trách nhiệm với những người xung quanh, TPHCM không chỉ tiến gần mục tiêu giảm rủi ro mỗi năm, mà còn bước vững chắc trên con đường xây dựng một đô thị nhân văn, văn minh, đáng sống.
Nghị quyết Đại hội đại biểu Đảng bộ TPHCM lần thứ I, nhiệm kỳ 2025-2030, đề ra mục tiêu mạnh mẽ: giảm tối thiểu 5% mỗi năm số vụ phạm tội về trật tự xã hội và tai nạn giao thông; hàng năm phấn đấu kéo giảm 5% tổng số vụ cháy cấp III trở lên; phấn đấu đạt, vượt chỉ tiêu 50% xã, phường, đặc khu không ma túy và 100% xã, phường, đặc khu không phức tạp về ma túy.
Đó là những cam kết chính trị cụ thể, thể hiện yêu cầu chuyển từ “ứng phó” sang “phòng ngừa”, từ xử lý từng sự vụ sang xây dựng văn hóa an toàn trong từng khu dân cư, từng con hẻm. Một đô thị hiện đại không thể chỉ phát triển nhanh, mà phải phát triển an toàn tương xứng.
Trong phát biểu chỉ đạo Đại hội, Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh, TPHCM là thành phố mang tên Bác, nơi giao hòa tinh hoa đất nước, nơi ba cực phát triển năng động cùng hội tụ. TPHCM phải xác định mục tiêu xây dựng một đô thị có môi trường xanh, an toàn, đáng sống, xây dựng xã hội an ninh, an toàn và hạnh phúc cho tất cả người dân.
