Hai tập trường ca đều viết về đề tài người chiến sĩ trong cuộc chiến tranh giải phóng dân tộc, riêng Gió thổi miền ký ức còn thêm phần bảo vệ biên giới Tây Nam và làm nghĩa vụ quốc tế giúp Campuchia.
Trường ca Gió thổi miền ký ức là những thước phim thơ ngược dòng thời gian của anh giải phóng quân ngày ấy, là Cựu chiến binh hôm nay một thời cầm súng làm nên hòa bình: Trận địa cũ còn đâu nguyên vẹn/ Lô cốt xưa thành phố xá tỏ mờ… Và rồi: Tuổi hai mươi găm ở nơi đây/ Kỷ niệm xưa và những gì hiện tại/ Như dòng sông con nước vơi đầy. Chiến tranh là sự tàn ác khốc liệt, mất mát đau thương và bất hạnh trên đất nước ta. Vùng Đồng Tháp Mười cũng là nơi trận địa đau thương. Một thời ra trận, một thời đánh giặc đã được anh giải phóng quân năm nào, nhà thơ Trần Thế Tuyển bây giờ lượng hóa, mở rộng biên độ thi ca bằng trường ca thể hiện nguyên vẹn những ký ức tươi nguyên một thời tuổi trẻ trên mảnh đất Long An trung dũng kiên cường.
Trường ca Gió thổi miền ký ức đã được nhân vật Thạch hóa thân thành Cựu chiến binh một thời đến Long Khốt là những đoàn quân, như những chiếc đinh đóng lên mặt kẻ thù. Anh đã dẫn dắt chúng ta đi qua từng trận đánh: Trận đánh đêm nay đâu phải trận cuối cùng/ Phía trước vẫn cực kỳ khốc liệt/ Thạch khát khao trước khi giã biệt/ Được hôn lên đôi mắt chưa yêu/ Dẫu ra đi về chốn phiêu diêu/ Vẫn khát thèm gò bồng con gái. Thế đấy, người chiến sĩ trước khi vào trận đánh, vẫn khao khát tình yêu bình thường của những con người bình thường, một thời trai trẻ, một thời non tơ không muốn chết khi vẫn là con trai: Đồng đội anh bao người đã đi rồi/ Vẫn con trai khi ngã vào lòng đất/ Thạch cũng thế anh không sợ chết/ Chỉ sợ mình mãi mãi con trai. Vượt qua mưa bom bão đạn trở về, bây giờ đi trên chiến trường xưa vẫn nhớ mãi cái khao khát được hôn, được yêu trước giờ ra trận dẫu có phải hy sinh: Hay ngào ngạt từ hương tràm gợi nhớ/ Đồng Tháp Mười đang mùa sen nở/ Hương từ sen hay từ tóc của em?
Trong khoảnh khắc của chiến tranh trước giờ vào trận sống chết chưa biết thế nào, tình người, tình bạn gái trai nhất là dòng máu trong con tim vẫn háo hức bừng lên lãng mạn của ánh mắt lứa đôi. Đồng đội anh ở lại trên mảnh đất đau thương đang yên giấc vẫn là con trai chưa biết “trái cấm” là gì. Hương sen và hương tràm Đồng Tháp Mười đang ru các anh mãi mãi ngàn thu: Mới hôm qua thôi, bạn anh còn làm thơ/ Bài thơ nói về dòng sông Vàm Cỏ/ Có bóng hình cô gái nào nho nhỏ/ Lái xuồng trong thoang thoảng hương sen/ Bạn anh ước khi kết thúc chiến tranh/ Sẽ trở về giảng đường đại học/ Sẽ trở thành nhà thơ viết về những tháng ngày cực nhọc…
Nhà thơ Trần Thế Tuyển đau xót trước sự hy sinh của đồng đội mình: Chỉ chốc lát chiến tranh chấm dứt/ Chỉ chốc lát hết tháng ngày thao thức/ Cuộc đoàn viên hội ngộ mấy mươi năm. Đau xót lắm chứ, nỗi đau của người cầm súng cùng trên trận tuyến chống quân thù, để có độc lập tự do cho Tổ quốc hôm nay, phải gánh lấy hy sinh cho Tổ quốc hòa bình. Thôi tiếng súng thôi một thời máu lửa/ Cô gái Thủ Thừa không cầm súng nữa/ Áo bà ba tắc ráng lướt Vàm Cỏ Đông/ Để câu hát xa xưa khắc khoải chờ mong/ “Ở tận sông Hồng em có biết/ Quê hương anh cũng có dòng sông”…
Hòa bình chưa bao lâu, biên giới phía Nam, phía Bắc lại rung trời đạn nổ, kẻ thù mới ngang nhiên xuất hiện. Súng lại nổ vang trên bầu trời biên giới, cả nước lại lên đường ra trận và anh giải phóng quân hôm nào áo chưa sạch mùi thuốc súng lại về Long Khốt giúp bạn cứu mình nơi biên giới Tây Nam. Nhà thơ hành quân về nơi chiến trường còn nham nhở hố bom, tanh tưởi mùi thuốc súng, trở lại Campuchia cứu đất nước Angko khỏi thảm họa diệt vong: Thạch tìm về phum Thơ-mây một thuở/ Chẳng thấy ai chỉ thấy tan hoang nhà cửa/ Phun sóc như bãi tha ma. Chúng muốn giết đi nòi giống Khmer, giết đi nền văn minh Angko: Người chết tự bao giờ chẳng biết/ Tiếng quạ kêu nghe đến ghê người/ Mùi tử thi nồng nặc đất trời/ Người còn sống như bộ xương khô đét/ Gặp bộ đội rồi mừng vui khôn xiết/ Đã sống rồi một bà mẹ thốt lên/ Bộ đội Việt Nam như Phật như Tiên/ Cứu dân tộc này thoát họa diệt vong.
Trong thời gian chưa đến mười ngày, với sự giúp đỡ của quân tình nguyện Việt Nam, cả dân tộc Khmer thoát khỏi họa diệt chủng. Tình quân dân của quân đội cách mạng với tinh thần quốc tế cao cả mang lại sự hồi sinh cho dân tộc bạn bè đã được nhà thơ chuyển tải qua trường ca bằng một tình cảm đặc biệt vô tư trong sáng mà đẹp đẽ: Anh ở lại đây trên quê hương Chùa Tháp/ Em sẽ đưa anh thăm đền Ăng Co Vát/ Em sẽ đưa anh thăm Biển Hồ/ Và uống rượu từ trái cây thốt nốt/ Đêm đêm anh sẽ nghe em hát/ Điệu chơ-riêng say đắm hồn người.
Tạm biệt đất nước Chùa Tháp khi họ đã hồi sinh cứng cáp, các anh trở về Tổ quốc truy tìm thời tuổi trẻ: Long Khốt bây giờ là di tích quốc gia/ Đường biên đầy nụ đầy hoa/ Sen ngát thơm “cánh đồng chó ngáp”/ Năm mươi năm đất trời đổi khác/ Trận địa xưa thành phố thành làng/ Thạch đi giữa miền ký ức/ Ngỡ mình đang đón xuân sang. Anh giải phóng quân trẻ trung, anh lính quân tình nguyện Việt Nam trên đất Chùa Tháp lãng mạn và hào hoa, vào sinh ra tử dũng cảm và tự hào dưới đáy ba lô những huy hiệu huân chương một thời đánh giặc, nay là Đại tá Cựu chiến binh với biết bao suy tư, trăn trở trước những hy sinh mất mát của đồng đội. Một người lính - nhà thơ mang nặng ưu tư về đất nước con người với trách nhiệm của người đang sống đồng đội trước lúc hy sinh gửi gắm.
Trường ca là thể loại đặc biệt trong văn chương, có sức truyền tải lớn. Nhà thơ Trần Thế Tuyển đã chọn trường ca để lan tỏa ký ức của mình với bút pháp chân thành, chất chứa nỗi đau mất mát và niềm tự hào của những người từng cầm súng góp sức làm nên hòa bình. Và bây giờ: Vẫn y nguyên một thời ký ức/ Cô gái Vĩnh Hưng khăn rằn có biết/ Có phải em là cô giao liên/ Đã gặp anh đêm đầu tiên điều nghiên lộ Bốn/ Có phải em là cô gái nơi chợ lồng Tân An buổi sớm/ Ba mươi tháng Tư trao ánh mắt gieo hồn/ Có phải em là cô gái Khơ me nơi phun sóc, lối mòn/ Điệu múa Áp sa ra đêm tiễn biệt… Viết như vậy là rất nhân văn, rất thơ, rất Việt Nam.
Trần Thế Tuyển đã cho thế hệ hôm nay và mai sau đọc, nghe thơ để nhìn thấy cha ông một thời gian khổ, một thời hào hùng, bằng những khúc trường ca bi tráng đầy nhân văn và thánh thiện. Những dòng thi ca ấy như là sự khẳng định thế mạnh cảm xúc và tâm huyết của người lính - Nhà thơ Trần Thế Tuyển trên diễn đàn thi ca và trên mọi nẻo đường đất nước hôm nay và mai sau.
