Xóa sổ cổ đông lớn thao túng ngân hàng?

Theo nội dung dự thảo lần 3 hướng dẫn xử lý việc sở hữu cổ phần vượt tỷ lệ quy định, hạn chót vào đầu tháng 3-2015 NHNN sẽ xóa sổ tình trạng cổ đông lớn và người có liên quan vi phạm quy định về sở hữu cổ phần dẫn đến thao túng, chi phối ngân hàng, phục vụ lợi ích riêng. Nhưng liệu tình trạng này có được chấm dứt khi thực tế Luật Các tổ chức tín dụng (TCTD) có hiệu lực từ hơn 3 năm nay, nhưng nhiều cổ đông vẫn chi phối vượt tỷ lệ cho phép.

Có luật vẫn xé rào

Theo quy định của Luật Các TCTD, tỷ lệ góp vốn của cổ đông cá nhân giới hạn từ mức 10% xuống còn 5%, còn cổ đông là tổ chức từ 20% xuống còn 10%. Tuy nhiên, một thực tế vẫn tồn tại đó là có khá nhiều NHTM nhiều cổ đông là cá nhân và tổ chức nắm tỷ lệ vượt quy định trên và có khả năng thao túng, chi phối quản trị của các ngân hàng này.

Điển hình là trường hợp của cá nhân ông Trầm Bê và người thân trong gia đình. Đến nay, phương án sáp nhập Southern Bank vào Sacombank vẫn chưa được vén màn và lợi ích cổ đông cũng đang được 2 bên cân nhắc trước khi trình cổ đông thông qua. Tuy nhiên, cái được trước mắt mà không ít người đánh giá rằng, sau thương vụ sáp nhập này cá nhân ông Trầm Bê cùng các thành viên trong gia đình ông sẽ xóa được dấu tích về việc sở hữu chéo giữa 2 ngân hàng Southern Bank và Sacombank.

Ông Trầm Bê từng là Phó Chủ tịch HĐQT Southern Bank, mặc dù hiện đã thôi nhưng vẫn là cổ đông lớn với tỷ lệ cổ phần nắm giữ chiếm tới 8,36% vốn điều lệ. Nếu chiếu theo quy định tại Luật Các TCTD năm 2010 rõ ràng ông Trầm Bê đã vi phạm luật, vượt trần sở hữu cho phép đối với một cá nhân là 5% tại một TCTD.

Đồng thời, nếu cộng lại tổng tỷ lệ sở hữu của gia đình ông Trầm Bê tại Southern Bank thì vượt 20%, vượt trần sở hữu cho phép của một tổ chức là 10%. Cụ thể, con trai ông Bê là ông Trầm Trọng Ngân nắm tỷ lệ cổ phần 4,42% tại Southern Bank; con gái Trầm Thuyết Kiều nắm 7,36% và con rể Lê Trọng Trí (chồng bà Trầm Thuyết Kiều) nắm 0,67%.

Không riêng gì ông Trầm Bê, một số cổ đông lớn của các NHTM khác cũng đang nắm tỷ lệ vượt trần cho phép 5%. Một trong số đó là bà Thái Hương, Phó Chủ tịch HĐQT kiêm Tổng Giám đốc BacA Bank, nắm 7% cổ phần của nhà băng này và cho biết sẽ giảm dần tỷ lệ sở hữu về dưới 5% vào cuối 2015. Chủ tịch HĐQT BacA Bank là bà Trần Thị Thoảng cũng nắm giữ 5,2% cổ phần của BacA Bank.

Việc sở hữu cổ phần “vượt trần” được chính các ngân hàng lý giải là yếu tố lịch sử để lại, bởi tỷ lệ sở hữu của hầu hết các cá nhân đều bắt nguồn từ trước thời điểm Luật Các TCTD năm 2010 có hiệu lực (ngày 1-1-2011). Tuy nhiên, kể từ đó đến nay, sau hơn 3 năm Luật Các TCTD đi vào thực tiễn, các đại gia vượt rào cổ phần vẫn tiếp tục chi phối và thao túng ngân hàng một cách công khai mà đáng ra họ phải có trách nhiệm giảm tỷ lệ sở hữu ngay sau khi luật có hiệu lực thi hành kể từ đầu năm 2011.

Thực tế, các vụ án gần đây cũng đã lộ rõ những mảng tối của ngân hàng khi nhóm cổ đông lớn nắm quyền chi phối, lợi dụng kẽ hở luật pháp để vượt rào cho vay công ty “sân sau”, trong khi quản trị, kiểm soát yếu kém dẫn đến các khoản vay trở thành gánh nặng nợ xấu.

Xóa sở hữu chéo

Trước việc nhiều cổ đông lớn đang chi phối ngân hàng, cơ quan quản lý yêu cầu xử lý dứt điểm nạn sở hữu cổ phần vượt trần và cấm ngân hàng cho vay với các đối tượng này. NHNN đang lấy ý kiến dự thảo Thông tư hướng dẫn xử lý việc sở hữu cổ phần vượt giới hạn tại Luật Các TCTD năm 2010. Được biết hiện còn 5 NHTM có cá nhân sở hữu cổ phần vượt tỷ lệ 5% vốn điều lệ, 5 NHTM có tổ chức nắm quá tỷ lệ 15% vốn và 8 NHTM có nhóm cổ đông và người có liên quan sở hữu vượt tỷ lệ 20%.

Kết quả thanh tra của NHNN cũng cho thấy, ở không ít ngân hàng cổ đông lớn và người có liên quan vi phạm quy định về sở hữu dẫn đến thao túng, chi phối ngân hàng, phục vụ cho lợi ích, đẩy ngân hàng đến tình trạng hoạt động thiếu minh bạch, điều hành không tuân thủ nguyên tắc và các quy định của pháp luật.

Hiện NHNN yêu cầu các ngân hàng xử lý dứt điểm tình trạng này, chậm nhất trước 31-3-2015 (trừ ngân hàng thực hiện theo phương án tái cơ cấu đã được Thủ tướng, NHNN duyệt). Nếu quá thời hạn, cổ đông cá nhân, tổ chức và người có liên quan buộc phải chuyển nhượng cổ phần cho NHNN và sẽ mất quyền biểu quyết cũng như không được ứng cử làm thành viên HĐQT, ban kiểm soát.

Ngoài ra, dự thảo này cũng đề xuất cấm TCTD được cấp tín dụng mới cho cổ đông và người có liên quan sở hữu cổ phần vượt trần và nếu đang có dư nợ ngân hàng phải thu hồi sớm toàn bộ khoản tín dụng.

Ảnh minh họa: LONG THANH

Một lãnh đạo cấp cao trong ngành ngân hàng cho rằng việc có nhiều ngân hàng hoạt động hiện nay xuất phát từ lý do trước đây NHNN đã cấp nhiều giấy phép, cộng với áp lực tăng vốn tại Nghị định 141 đã tạo ra sở hữu chéo giữa các ngân hàng bằng vốn ảo và không loại trừ một số cổ đông đã góp vốn ảo để đáp ứng được nhu cầu, kéo theo khó khăn cho hệ thống ngân hàng hôm nay, nợ xấu tăng.

Vị lãnh đạo này cho rằng muốn ổn định và lành mạnh được hệ thống cũng như ổn định được thanh khoản phải đẩy mạnh tái cơ cấu, chấm dứt tình trạng sở hữu chéo. Do đó, xu hướng trong thời gian tới chắc chắn các ngân hàng nhỏ yếu kém phải sáp nhập.