Truyền thông xã hội (TTXH) cũng làm thay đổi cách các nhà báo và người dân tương tác với sự kiện và tin tức. Vì thế, các tổ chức truyền thông và báo chí phải chấp nhận TTXH như cách để phân phối tin tức và kết nối với công chúng.
Thay đổi về không gian hoạt động và hệ sinh thái
Báo chí đã từng phát triển như một nền tảng văn hóa chuyên nghiệp tương đối khép kín để tạo ra kiến thức, dựa trên hệ thống kiểm soát và biên tập. Trong khi đó, TTXH mang đặc trưng của tính chất kết nối và cộng tác. Không gian truyền thông kỹ thuật số cho phép các mối quan hệ mới phá vỡ các cấu trúc có thẩm quyền.
Do đó, nhà báo chuyên nghiệp cần có khả năng học và hiểu cách tin tức và thông tin hoạt động trong hệ sinh thái TTXH, thay vì chỉ áp dụng các quy tắc và thông lệ đã được thiết lập có thể không còn hiệu quả trong giao tiếp. TTXH đặt ra một số vấn đề khái niệm và thực tiễn cho các nhà báo. Nó làm thay đổi quan hệ giữa nhà sản xuất và người tiêu thụ tin tức, đặt câu hỏi về quyền lực thể chế của nhà báo với tư cách là người quyết định điều gì được đăng tải và điều gì được xem đáng tin cậy.
Thách thức lớn nhất của báo chí chính thống và TTXH trong thời đại kỹ thuật số là lòng tin của độc giả, khán giả và công chúng.
Một số nhà nghiên cứu còn gọi những hệ thống TTXH như Twitter và Facebook là “báo chí xung quanh”. Trong đó, báo chí có mặt khắp nơi, được xây dựng bởi cả nhà báo và “khán giả”.
Theo định nghĩa của GS.TS Alfred Hermida, học giả nổi tiếng người Canada về truyền thông kỹ thuật số, nhà tiên phong về tin tức trực tuyến, “báo chí xung quanh” là hệ thống truyền thông rộng rãi, không đồng bộ, gọn nhẹ, tạo ra các loại tương tác mới xung quanh tin tức, cho phép người dân duy trì mô hình tinh thần về tin tức, sự kiện xung quanh họ.
Nền tảng TTXH cung cấp không gian để người dùng chia sẻ nội dung như cập nhật trạng thái, liên kết, hình ảnh và video. Trong môi trường hoạt động này có sự tham gia của cả người không chuyên nghiệp - thường được gọi là “nhà báo công dân” - vào việc “'giao tiếp”' và “đối thoại” các sự kiện tin tức và truyền thông.
Vai trò, kỹ năng của nhà báo chuyên nghiệp
Trong tranh luận học thuật, các “nhà báo phụ” hoặc “nhà báo công dân” được đánh giá tự chủ hơn đối với các nhà báo bị phụ thuộc vào các nguồn chính thức. Nghề báo, vốn không chỉ dựa vào các nguồn tin chính thống, mà còn có một loạt phương pháp thực hành để cung cấp thông tin cho công chúng.
Do đó, theo các nhà nghiên cứu, việc xem xét thực tiễn của nghề báo chuyên nghiệp sẽ giúp làm sáng tỏ hơn về cách “báo chí xung quanh” có thể định hình mô hình tinh thần của các “nhà báo phụ”, “nhà báo công dân”, đồng thời đưa ra những phân tích chặt chẽ hơn về tin tức và các sự kiện tương tự.
 |
Thực tế, báo chí chuyên nghiệp có một số khía cạnh cốt lõi các nhà báo không chuyên có thể bỏ sót. Nền tảng của báo chí với tư cách là nghề nghiệp nghiêm túc, bao gồm các hướng dẫn và chuẩn mực định hướng cho nhà báo về thông tin, và điều đó bao gồm cả đạo đức của người hành nghề.
Có những kỹ năng có thể học được, có thể truyền đạt để đánh giá, sàng lọc, lựa chọn và chắt lọc những hiểu biết cần thiết theo ngữ cảnh. Nền tảng và kỹ năng dựa trên nghề nghiệp này cung cấp thông tin và cấu trúc sự chứng kiến nhận thức của nhà báo về một sự kiện, trực tiếp hoặc thông qua các nguồn được trau dồi, xây dựng lại. Nhà báo xuất bản bài viết, bản tin của mình thông qua tổ chức truyền thông hoặc nền tảng trực tuyến được công nhận, xác nhận và kiểm chứng.
Tay nghề và kỹ năng tạo nên sự khác biệt của nhà báo chuyên nghiệp so với “nhà báo phụ”. Trên thực tế, nhiều tổ chức truyền thông thuê các nhà báo có vốn sống và tay nghề đa dạng. Chẳng hạn, nữ nhà báo Bethany McLean, người “phá án” vụ bê bối Enron, đã từng là chủ ngân hàng đầu tư. Hay nhà báo người Australia Neil Chenoweth đã sử dụng các kỹ thuật “kế toán pháp y” để điều tra 2 trùm truyền thông Rupert Murdoch và Kerry Packer.
Những kỹ năng chuyên môn như vậy cho phép nhà báo chuyên nghiệp sàng lọc thông tin, làm trung gian cho bất kỳ ảnh hưởng nào từ môi trường bên ngoài, nhằm phát triển quan điểm cá nhân hóa. Các nhà báo phụ và nền tảng mạng xã hội không thể thay thế chuyên môn này.
Thách thức muôn thuở
Nhưng cho dù báo chí chính thống có những thế mạnh nền tảng, nhà báo chuyên nghiệp có đẳng cấp tay nghề kỹ năng có cao siêu như thế nào đi chăng nữa, chúng ta không thể phủ nhận thực tế mọi người đã chuyển sang sử dụng internet thuận tiện hơn, không còn phụ thuộc vào các mạng lưới truyền thống.
Giờ đây, con người sống trong thế giới của thông tin. Nhiều nhà báo chuyên nghiệp như Glenn Greenwald, người từng đoạt giải Pulitzer, đã rời bỏ báo chí chính thống và lập các trang tin tức, blog và bản tin của riêng mình, đồng thời sử dụng thành công các nền tảng trực tuyến như Substack, một dịch vụ dựa trên đăng ký.
Trong khi đó, báo chí truyền thống đã, đang và sẽ tiếp tục khó khăn. Trên khắp thế giới, hàng trăm tờ báo, tạp chí và tòa soạn địa phương đã đóng cửa. Các mạng lớn thuộc sở hữu của một số tập đoàn và xung đột lợi ích là mối quan tâm chính, cũng như tính đồng nhất của các câu chuyện tin tức.
Các mạng tin tức truyền hình cáp chỉ thích khai thác tin tức giật gân, ngân sách cho báo chí điều tra đã bị cắt giảm và phân tích chuyên sâu đang biến mất. Đặc biệt, Báo cáo phong vũ biểu niềm tin Edelman, cho thấy niềm tin vào báo chí tin tức truyền thống ở mức thấp nhất mọi thời đại. Trong một khảo sát tại Mỹ năm 2022, chỉ 39% người Mỹ nói rằng họ tin tưởng vào giới truyền thông, giảm 6 điểm so với năm 2021.
Tóm lại, báo chí thời kỹ thuật có thể cung cấp thông tin với tốc độ chóng mặt, nhưng việc đảm bảo thông tin chính xác trở nên khó khăn hơn. Không còn sự lựa chọn nào khác, nhà báo chính thống và cả nhà báo công dân vẫn phải nhận thức được hạn chế này và tuân thủ những nguyên tắc đạo đức nghề nghiệp trong tác nghiệp để xây dựng, duy trì và củng cố niềm tin của độc giả hay khán giả.
