Làng Cựu, xã Vân Từ, huyện Phú Xuyên nằm cách trung tâm Hà Nội khoảng 40km đã có tuổi đời trên 500 năm.
Ngôi làng cổ này nổi danh với những ngôi biệt thự cổ pha lẫn kiến trúc Việt và Pháp được xây dựng từ những năm đầu thế kỷ XX. Trong khoảng thời gian từ 1920-1945, hàng chục “ngôi biệt thự” làng Cựu được xây dựng với kiểu kiến trúc vòm cuốn, mái chảy, gỗ lim,... Các chi tiết nhỏ trong nhà thường được trạm trổ cầu kì hoa lá, hạc, phượng.
Nhiều người gọi làng Cựu là "làng Tây" bởi chính sự pha trộn giữa nét văn hoá Á Đông và phương Tây đã đem đến cho làng Cựu sự độc đáo so với những ngôi làng cổ khác ở Hà Nội.
Làng Cựu nổi bật với kiến trúc giao thoa Á-Âu với những ngôi nhà được xây dựng theo phong cách châu Âu nhưng vẫn giữ được nét truyền thống kiến trúc Việt Nam. Trong làng vẫn còn lưu giữ đậm đặc cấu trúc của làng quê với dãy nhà cổ trầm mặc, giếng làng trong mát, cổng làng, chùa làng cổ kính…
Kiến trúc những ngôi nhà cổ nơi đây trải qua bao thăng trầm thời gian vẫn giữ cho mình nét cổ kính, sang trọng ẩn hiện sau những mái ngói âm dương, màu đỏ kết hợp với những chạm trổ, cửa vòm tinh xảo.
Trải qua bao thăng trầm của lịch sử, nơi đây vẫn giữ được dấu ấn truyền thống đặc trưng, vừa là một bảo tàng văn hóa, lịch sử, nghệ thuật quý giá vừa có tiềm năng về du lịch.
Đi dọc các con ngõ, không khó để bắt gặp những ngôi nhà cổ với mái nhà, cột vòm kiểu Gothic theo lối kiến trúc Phục Hưng phương Tây, nhưng bên cạnh lại là hai hàng câu đối chữ Hán-Nôm quen thuộc trên tấm đại tự vòm cổng hoặc chạm trổ hình con nghê truyền thống của người Việt.
Những ngôi nhà ba gian hai chái với sân vườn, nổi bật với hoa văn được chạm trổ tinh xảo trên mái nhà, trên các cột trụ gỗ lim, hình hoa sen, hình đắp nổi tinh tế cùng những hoa văn Pháp trên cửa sắt, cửa sổ hoà hợp với nhau thành một tổng thể đẹp mắt.
Đến đây, du khách như được đắm mình trong một không gian yên bình, tĩnh mịch với sân vườn, hàng cau, những bức tường đã bong tróc lộ cả những lớp gạch đỏ lồi lõm. Tất cả như đưa bạn ngược dòng thời gian trở về những năm tháng xa xưa khi nền kinh tế thị trường chưa tác động đến ngôi làng.
Nhằm phát huy giá trị cho làng cổ hơn 500 năm tuổi này, mới đây, tọa đàm “Sức sống mới của làng cổ - làng Cựu trong cuộc sống đương đại” đã được Trường Đại học Xây dựng Hà Nội phối hợp cùng Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội tổ chức ngày 25/11.
Tọa đàm là cuộc thảo luận đa chiều giữa lãnh đạo và người dân địa phương, nhà khoa học, doanh nghiệp đầu tư về tiềm năng phát triển, phương thức lưu giữ và phát huy di sản này trong cuộc sống đương đại.
Các chuyên gia về quy hoạch phát triển và bảo tồn di sản đã mang tới một góc nhìn sâu sắc về giá trị, vai trò của làng Cựu trong dòng chảy văn hóa, mô hình phát triển du lịch làng nghề và làng du lịch di sản tại Vùng Đồng bằng sông Hồng.
Tiến sỹ Lê Quỳnh Chi, Thạc sĩ Dương Quỳnh Nga, Khoa Kiến trúc và Quy hoạch thuộc Trường Đại học Xây dựng Hà Nội cho biết làng Cựu chứa đựng nhiều giá trị, tiềm năng phát triển thành không gian sáng tạob ởi làng chứa đựng hạ tầng văn hóa sáng tạo, trên cả vật thể và phi vật thể, là nền tảng phát triển hoạt động sáng tạo.
Lịch sử làng Cựu là lịch sử của sự hồi sinh và sự sáng tạo trong chuyển đổi kinh tế, trường học Huỳnh Thúc Kháng thể hiện triết lý giáo dục sáng tạo, không gian kiến trúc cảnh quan được xây dựng ngẫu hứng sáng tạo pha trộn kiến trúc phương Tây trên nền tảng truyền thống của không gian làng Vùng đồng bằng Bắc Bộ.
Bởi vậy, nếu khai thác giá trị làng cổ cho hoạt động sáng tạo sẽ mang lại nhiều hiệu quả cho việc bảo tồn, khai thác phát triển văn hóa, du lịch.
Tiến sỹ Mongol Khan, giảng viên Khoa Kiến trúc, Đại học Công nghệ Rajamangala Thanyaburi (Thái Lan), người chuyên nghiên cứu về không gian phố và văn hóa phố truyền thống ở các nước châu Á chia sẻ về sự hồi sinh di sản, giải pháp sáng tạo cho quận văn hóa từ kinh nghiệm châu Á.
Ông Alberto Sebastianelli - Chủ tịch Công ty Trách nhiệm hữu hạn Nền tảng Truyền thông và Văn hóa chia sẻ về lịch sử và truyền thống làng Cựu - cây cầu dẫn tới tương lai. Ông cho biết đang phối hợp với huyện Phú Xuyên, Trường Đại học Xây dựng chuẩn bị tổ chức sự kiện “Làng Cựu: Expo Fest” vào tháng 3/2024 nhằm phát triển văn hóa, du lịch và thương mại của làng, huyện Phú Xuyên.
Bên cạnh đó, chính quyền địa phương và người dân trao đổi xoay quanh định hướng phát triển làng Cựu trong bối cảnh phát triển chung của huyện, mong muốn của người dân. Đó là vấn đề không gian cho hoạt động du lịch, sáng tạo tại làng, khó khăn chính quyền cần giải quyết khi thực hiện đổi mới, tạo sức sống cho làng Cựu.
