(ĐTTCO) - Kim ngạch xuất khẩu năm 2015 không đạt mục tiêu đặt ra. Theo các chuyên gia, ngoài yếu tố ngoài dự đoán trên thị trường quốc tế, các cơ quan điều hành vĩ mô chưa có biện pháp hữu hiệu để khắc phục tình trạng bị động, chủ động làm tốt công tác điều hành, hỗ trợ hoạt động xuất khẩu.
Bộ Công Thương nhận định nhiều năm qua, mặc dù đạt những kết quả, nhưng các doanh nghiệp chưa tận dụng hết cơ hội. Trên thực tế, tổng kim ngạch xuất khẩu của nước ta mới chiếm khoảng 1% tổng nhu cầu nhập khẩu của các đối tác, nhất là với các quốc gia đã cùng Việt Nam ký các hiệp định thương mại tự do (FTA). Điều này cho thấy dư địa cho hàng xuất khẩu nước ta còn rất lớn. Vấn đề đặt ra là tận dụng được thời cơ để đẩy mạnh xuất khẩu.
Muốn tăng xuất khẩu, trước hết cần nhận diện những hạn chế để điều chỉnh kịp thời. Thời gian qua, mặt hàng nông, thủy sản và khoáng sản xuất khẩu dưới dạng thô hoặc sơ chế vẫn chiếm tỷ trọng lớn, gây thiệt hại về giá. Trong khi đó, các mặt hàng chủ lực khác như dệt may, da giày vẫn chủ yếu là gia công, phụ thuộc vào nguồn nguyên, phụ liệu cũng như sự đặt hàng từ đối tác nước ngoài. Vì vậy, lợi nhuận thu về không cao.
Năng lực dự báo thị trường của cơ quan quản lý, đặc biệt của doanh nghiệp còn hạn chế, nên đôi khi rơi vào tình huống bị động. Việc tập trung quá nhiều vào một số thị trường như Trung Quốc, Hoa Kỳ, EU, Nhật Bản… có lúc đẩy doanh nghiệp vào tình huống bất lợi do những biến động, hoặc yếu tố "lạ" xuất hiện ngoài dự báo. Năng lực của ngành công nghiệp phụ trợ nội còn hạn chế, tự làm mất cơ hội tham gia cung cấp linh kiện cho các nhà xuất khẩu thành phẩm, không tham gia được vào chuỗi giá trị toàn cầu. Trường hợp một số doanh nghiệp Nhật Bản tại Việt Nam, hay Samsung mong muốn tìm được đối tác cung cấp linh kiện nhưng "bói" không ra, là minh chứng cho thực tế này.
Từ phân tích nói trên, Bộ Công Thương, các hiệp hội ngành nghề đang tìm cách khắc phục, tập trung vào việc làm tốt công tác dự báo, thúc đẩy phát triển công nghiệp phụ trợ, khai thông các thị trường, cung cấp thông tin và hỗ trợ doanh nghiệp trong việc đối phó với rào cản kỹ thuật hoặc tranh chấp thương mại… Bộ Công Thương khuyến cáo các doanh nghiệp cần chủ động đổi mới công nghệ, nâng cao chất lượng sản phẩm cũng như đáp ứng tiêu chí xuất xứ theo cam kết của các FTA. Bởi, nếu không làm được như vậy, khách hàng không chấp nhận, đồng nghĩa với việc mở cửa thị trường không mang lại giá trị thiết thực.
Bước vào năm mới với không gian hội nhập kinh tế mở rộng, Chính phủ cũng như các bộ, ngành cần chủ động kiểm soát tốt hoạt động nhập khẩu ngay từ đầu năm và thống nhất quan điểm khuyến khích nhập những mặt hàng cần thiết cho sản xuất trong nước và chế biến hàng xuất khẩu, hạn chế nhập khẩu mặt hàng trong nước sản xuất được. Như vậy, nhóm hàng nguyên phụ liệu, vật tư, xăng dầu và máy móc thiết bị công nghiệp sẽ tiếp tục được ưu tiên hàng đầu. Ngược lại, nhóm hàng tiêu dùng xa xỉ, chưa thật cần thiết, đặc biệt là ô tô cần được quản lý kịp thời và tuyên truyền rộng rãi để người tiêu dùng có lựa chọn hợp lý.
Nhằm phòng tránh hiện tượng "chảy máu" ngoại tệ để đáp ứng nhiều nhu cầu cấp thiết thay vì đổ vào tiêu dùng thuần túy, cơ quan quản lý cũng như doanh nghiệp nên quan tâm và có tinh thần tự đề phòng, không nhập khẩu những mặt hàng, sản phẩm doanh nghiệp trong nước đã đáp ứng được về mẫu mã, chủng loại cũng như chất lượng. Đây là vấn đề khá nhạy cảm và đòi hỏi sự tự giác trong hành xử của mỗi cá nhân, doanh nghiệp. Đơn cử, một số sản phẩm cơ kim khí, thiết bị công nghiệp đồng bộ, hàng nông sản, dịch vụ tổng hợp… của các đơn vị trong nước sản xuất với chất lượng tốt, giá thành cạnh tranh cần được ưu tiên tiêu thụ. Làm được như vậy, các doanh nghiệp trực tiếp ủng hộ nhau trong việc giải quyết đầu ra, góp phần thúc đẩy sản xuất, thiết thực thực hiện chủ trương cuộc vận động "Người Việt Nam ưu tiên dùng hàng Việt Nam".
Đặc biệt, cần nghiên cứu phương án để giảm dần mức nhập khẩu hàng hóa từ Trung Quốc và thay thế bằng những đối tác khác, theo hướng đa dạng hóa nguồn cung để đáp ứng nhu cầu sử dụng nội địa. Đây là yêu cầu quan trọng và ngày càng cấp thiết bởi nhập siêu nước ta trong giao thương với Trung Quốc tiếp tục xu hướng tăng mạnh trong những năm qua, tiềm ẩn những nguy cơ khó lường.
