Chính sách thuế đối với tài sản mã hóa

Trong bối cảnh đó, Việt Nam cần một khung pháp lý đồng bộ, vừa quản lý rủi ro, vừa khuyến khích đổi mới.

Chính sách thuế phải đa dạng

Nghị quyết số 05/2025/NQ-CP về triển khai thí điểm thị trường TSMH tại Việt Nam, đã xác định chính sách thuế đối với giao dịch, chuyển nhượng, kinh doanh TSMH, được áp dụng như các quy định về thuế đối với chứng khoán cho đến khi có chính sách thuế đối với thị trường TSMH tại Việt Nam.

Tuy nhiên, về yếu tố đặc thù, chuyên sâu lại chưa có quy định cụ thể về phân loại TSMH trong hệ thống thuế, chưa xác định rõ ràng căn cứ tính thuế, và chưa có cơ chế quản lý thuế phù hợp với đặc thù phi tập trung, xuyên biên giới của loại tài sản này. Điều này dẫn đến nguy cơ thất thu ngân sách, suy giảm tính công bằng của hệ thống thuế, và đặt Việt Nam trước thách thức quản lý một lĩnh vực đang biến đổi rất nhanh.

Theo kinh nghiệm quốc tế, các quốc gia có chính sách thuế TSMH thành công, đều bắt đầu từ việc xác định rõ ràng bản chất pháp lý của tài sản này. Như Mỹ phân loại tiền mã hóa là tài sản và áp dụng các quy định thuế tương tự chứng khoán; Úc coi đó là tài sản chịu thuế lãi vốn; Ấn Độ phân loại là tài sản ảo; Một số quốc gia như Singapore nhận diện các nhóm tài sản khác biệt như token tiện ích, NFT, stablecoin, hay thu nhập từ DeFi…

Nhưng điểm chung là các loại hình TSMH có tính thanh khoản cao thường được quản lý như tài sản đầu tư, chẳng hạn như stablecoin và token tiện ích chủ yếu được áp dụng quy định thuế khi phát sinh giao dịch trao đổi hoặc tiêu dùng.

Hiện Mỹ và Úc cho phép bù trừ lỗ giữa các giao dịch TSMH và các loại tài sản khác, thể hiện tính công bằng và giảm méo mó trong đầu tư. Ngược lại, Ấn Độ và Nhật Bản không cho phép bù trừ lỗ, đồng thời áp mức thuế suất cao, với lần lượt là 30% và 55%. Điều này phản ánh quan điểm thận trọng, mục tiêu thu ngân sách mạnh mẽ nhưng kém trung lập và tạo gánh nặng lớn cho người nộp thuế.

Các quốc gia như Singapore và Thụy Sĩ lại có chính sách thân thiện, miễn thuế lãi vốn cho nhà đầu tư dài hạn. Úc cũng có ưu đãi 50% thuế lãi vốn nếu nắm giữ trên 12 tháng. Đức miễn thuế đối với TSMH nắm giữ trên 1 năm.

Kinh nghiệm này cho thấy các nước cân nhắc mục tiêu chính sách về thúc đẩy đầu tư và thu hút dòng vốn, hay ưu tiên tối đa hóa nguồn thu. Mức thuế suất hợp lý và có phân biệt giữa đầu tư ngắn hạn và dài hạn có thể là giải pháp cân bằng.

Ngoài thuế trực tiếp, nhiều quốc gia còn áp dụng thuế gián thu với các dịch vụ trung gian như sàn giao dịch, ví lưu ký, hoặc khai thác khi được coi là dịch vụ. Một số trường hợp đặc thù được điều chỉnh riêng, như thuế tài sản tại Hà Lan (dựa trên giá trị ròng hằng năm), hay miễn trừ giao dịch nhỏ ở Pháp và Úc. Điều này cho thấy phối hợp đa sắc thuế giúp mở rộng cơ sở thuế, đồng thời đảm bảo nguyên tắc “đánh thuế theo bản chất kinh tế”, thay vì dựa trên hình thức giao dịch.

Các quốc gia như Úc và Singapore đã chứng minh sự linh hoạt trong chính sách thuế có thể tạo ra lợi thế cạnh tranh. Tại Úc, nếu người nộp thuế mua TSMH với mục đích sử dụng cho cá nhân (như dùng để mua hàng hóa), và tổng giá trị mua ban đầu không vượt quá 10.000 AUD, thì bất kỳ lãi vốn nào sau đó cũng không phải chịu thuế, và ngược lại nếu phát sinh lỗ cũng không được bù trừ.

Trong khi việc không đánh thuế lãi vốn của Singapore, khiến quốc đảo này thành một trung tâm tiền mã hóa toàn cầu. Ngược lại, chính sách cứng rắn của Nhật Bản và Ấn Độ, có thể khiến các nhà đầu tư chuyển sang các thị trường thân thiện hơn.

Cần một khung pháp lý đồng bộ

Từ kinh nghiệm các nước cho thấy, cơ sở quan trọng nhất để đánh thuế hiệu quả là xây dựng hệ thống phân loại TSMH rõ ràng, phản ánh đúng bản chất kinh tế của từng loại. Thay vì cố định một danh mục duy nhất, Việt Nam nên áp dụng cơ chế phân loại linh hoạt, cho phép cơ quan thuế phân định TSMH là chứng khoán, hàng hóa hay công cụ thanh toán, tùy theo mục đích sử dụng và đặc điểm cụ thể.

Các đồng tiền mã hóa thanh khoản cao như Bitcoin có thể được coi là hàng hóa, trong khi token dùng để huy động vốn cần được quản lý như chứng khoán. Bên cạnh đó, việc ban hành hướng dẫn chi tiết về các giao dịch phức tạp như staking, airdrop hay hoán đổi là cần thiết, để xác định rõ đâu là sự kiện phát sinh thu nhập chịu thuế, qua đó nâng cao tính minh bạch và hạn chế tình trạng người nộp thuế lúng túng, không tuân thủ do thiếu thông tin.

Mặt khác, tính chất xuyên biên giới và phi tập trung của thị trường TSMH, đòi hỏi một chiến lược quản lý vượt ra ngoài các phương thức truyền thống. Trên phương diện trong nước, Việt Nam cần tăng cường nghĩa vụ báo cáo đối với các sàn giao dịch và tổ chức cung cấp dịch vụ tài sản ảo, yêu cầu cung cấp dữ liệu giao dịch để cơ quan thuế giám sát và đối chiếu.

Trên phương diện quốc tế, Việt Nam cần chủ động tham gia các sáng kiến hợp tác về thuế xuyên biên giới, ký kết các thỏa thuận trao đổi thông tin và hài hòa hóa quy định với các quốc gia khác. Điều này nhằm giảm nguy cơ thất thu khi người dùng chuyển giao dịch sang các nền tảng nước ngoài để né tránh nghĩa vụ thuế.

Chính sách thuế phải xử lý giao dịch TSMH dựa trên bản chất kinh tế, theo nguyên tắc trung lập, tức là đối xử tương tự như với các giao dịch tài chính truyền thống có cùng tính chất. Điều này vừa bảo đảm công bằng cho người nộp thuế, vừa tránh ưu đãi hoặc cản trở không cần thiết.

Song song với đó, cần nâng cao năng lực thể chế, đầu tư vào đào tạo nhân sự và hiện đại hóa công nghệ quản lý thuế, để cơ quan thuế có đủ chuyên môn và công cụ trong giám sát, phân tích dữ liệu, và thực thi các quy định liên quan. Sự chuyên nghiệp và năng lực cao hơn của cơ quan quản lý sẽ củng cố niềm tin của công chúng, đồng thời bảo đảm tính khả thi trong thực thi chính sách.