(ĐTTCO) - Theo các chuyên gia, con đường đến với thành công trong quá trình hội nhập của các doanh nghiệp nhỏ và vừa (DNNVV) Việt Nam sẽ nhiều chông gai. Phát biểu tại Diễn đàn “Hiệp định đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP) và Hiệp định thương mại tự do (FTA) Việt Nam - EU - EVFTA: Cơ hội và thách thức cho DNNVV Việt Nam” do Bộ Công Thương tổ chức cuối tuần qua, TS. Võ Trí Thành cho rằng Việt Nam đang ở thời điểm quyết định để chuyển đổi mô hình phát triển bằng cách thiết lập những nền tảng vững chắc để có thể vượt qua bẫy thu nhập trung bình. Để làm được điều này, chúng ta cần có một động cơ mới để cải cách. Nhưng điểm khó nhất chính là những cải cách trong nước phải tương thích với những cam kết trong các FTA mà Việt Nam tham gia.
Thực tế, sau 30 năm Đổi mới và mở cửa, đến nay Việt Nam đang phải đối mặt với hàng loạt thách thức, như khu vực DNNN và đầu tư công không hiệu quả. Chi phí kinh doanh còn rất cao, khoảng cách chênh lệch giàu nghèo ngày càng mở rộng; khối DNNVV ngày càng teo tóp. Với thực trạng này, khoảng 5-7 năm nữa, khi một số nước ASEAN như Thái Lan, Indonesia… cũng gia nhập TPP, trong khi EU nối lại đàm phán FTA với ASEAN và nếu FTA giữa EU với ASEAN được ký kết, lợi thế hiện nay của Việt Nam với các nước ASEAN chưa gia nhập TPP hay chưa ký FTA với EU sẽ không còn nữa.
Bên cạnh đó, những con số về xếp hạng môi trường kinh doanh được các tổ chức quốc tế công bố mới đây, cho thấy khối DNNVV Việt Nam đang trong tình trạng đuối sức khi tham gia sân chơi toàn cầu. Đặc biệt, sức khỏe của DN Việt Nam rất đáng lo ngại khi xếp ở vị trí chót bảng về hầu hết đầu mục được đánh giá trong 12 nước tham gia TPP. Thí dụ, về phát triển hoạt động sản xuất kinh doanh, DN Việt Nam đang ở khoảng cách rất xa so với nước đứng phía trên là Peru, chưa kể so với các nước phát triển. Ngoài ra, các chi phí về thuế, về thủ tục hải quan cao khiến DN trong nước bị bào mòn sức cạnh tranh khi xuất khẩu ra các nước.
Điểm đáng báo động khác, chính là việc những năm gần đây, số lượng DN có tăng lên nhưng quy mô lại ngày càng nhỏ đi. Tính 10 năm (2002-2012), quy mô về lao động của DN Việt Nam chỉ còn một nửa. Và dù quy mô về vốn có tăng nhưng nếu tính yếu tố lạm phát, trượt giá, quy mô về vốn thật sự của các DN chỉ còn một nửa. Theo lộ trình phát triển DN Việt phải đi từ siêu nhỏ lên nhỏ, thành DN vừa rồi đến DN lớn. Nhưng DN nước ta đang dừng mãi ở quy mô siêu nhỏ trong suốt 10 năm qua. Số liệu cũng cho thấy số DN thành lập mới có tăng nhưng số phải ngừng hoạt động cũng không kém. Đây là những DN đã hoạt động nhiều năm nhưng phải dừng cuộc chơi do không chịu được sức ép cạnh tranh, trong khi số DN mới thành lập chưa biết khả năng tồn tại thế nào.
Về năng suất lao động của khối DNNN và tư nhân của Việt Nam đang bị tụt hậu khá xa ngay cả với DN nước láng giềng. Cùng đó, trình độ công nghệ DNNVV đang sử dụng lạc hậu từ 2-3 thế hệ so với các nước xung quanh. Ngay tỷ lệ DN siêu nhỏ trên cả nước dùng các thiết bị điện để sản xuất, tính đến năm 2013, chỉ đạt 29%. Đây là tỷ lệ quá thấp. Bên cạnh đó, trình độ lao động không có tay nghề, không được đào tạo chính quy lên tới 87%. Trong khi đó, để phát triển, cần có những chính sách đặc thù nhằm nâng cao sức cạnh tranh của khối DN tư nhân và DNNVV. Những quỹ, chương trình hỗ trợ DN khởi nghiệp tầm vóc rất nhỏ, rất ít DN tiếp cận được. Bất cập nữa là ngành này mở nhưng ngành khác lại khép, khiến sự hỗ trợ phát triển đồng bộ theo chuỗi không phát huy được hiệu lực.
Hiện chỉ có 21% số DNNVV tham gia chuỗi giá trị toàn cầu, trong khi ở Thái Lan tỷ lệ này trên 30% và Malaysia 46%. Điều này khiến DNNVV Việt Nam ít có khả năng được hưởng lợi từ hiệu ứng lan tỏa của khối DN FDI thông qua chuyển giao công nghệ, chuyển giao kiến thức và nâng cao năng suất. Nghịch lý nữa là chúng ta có các cụm công nghiệp theo địa lý, đất đai nhưng không có cụm công nghiệp theo lĩnh vực hoạt động, ngành nghề hỗ trợ nhau. Ngoài ra, các DN Việt thời gian qua chủ yếu làm việc với nhau trên khía cạnh bán hàng, trong khi hỗ trợ nhau tham gia phát triển sản phẩm không có. Vì thế, xây dựng chương trình quốc gia khởi nghiệp để thúc đẩy tinh thần đầu tư kinh doanh của người dân, đang là nhiệm vụ cấp thiết đặt ra, nhằm khơi dậy niềm đam mê, khát vọng, tinh thần quốc gia và đề cao tôn vinh vai trò của DNNVV trong việc thúc đẩy phát triển kinh tế thời kỳ hội nhập.
