(ĐTTCO) - Việc danh tính 189 người Việt và 19 công ty liên quan được công bố trong hồ sơ Panama đã thu hút nhiều sự quan tâm của dư luận và cơ quan chức năng về tính tiêu cực. Tuy nhiên, việc có tên trong danh sách này, tức có liên quan đến việc thành lập các công ty ở các quốc gia vẫn thường hay gọi là thiên đường thuế, hoàn toàn chưa đủ cơ sở để kết luận những hoạt động của họ và những công ty này có phạm pháp hay không.
Chỉ phạm pháp khi luật không cho phép
Thực tế, việc các công ty đa quốc gia thành lập các công ty offshore (công ty thành lập ở hải ngoại) ở các thiên đường thuế như quần đảo British Virgin, quần đảo Caymans hay Panama… đã có từ những năm 1970. Số lượng công ty đăng ký mới tại các thiên đường thuế này đạt đỉnh điểm trong giai đoạn 2004-2007, trước khi giảm mạnh những năm gần đây. Việc số lượng công ty được đăng ký sụt giảm những năm sau do các quốc gia trên thế giới, đặc biệt là Hoa Kỳ, bắt đầu đưa ra các đạo luật siết chặt hoạt động chuyển tiền và đầu tư ra nước ngoài của các cá nhân và công ty trong nước. Ở Việt Nam, trong số 19 công ty có nguồn gốc từ Việt Nam được tiết lộ từ tài liệu Panama, có 10 công ty được thành lập trong giai đoạn 2007-2008, sau đó giảm mạnh những năm gần đây.
Việc các cá nhân và tổ chức ở Việt Nam có mặt trong các danh sách của Panama không thể cấu thành tính phạm pháp của họ, bởi phải xét đến mục đích của cấu trúc đó là gì trước khi phán quyết. Sẽ có rất nhiều cá nhân và tổ chức, trong đó có thể đang phạm pháp nhưng cũng có thể chỉ đơn thuần là tận dụng một cách hợp pháp những kẽ hở trong cấu trúc thuế toàn cầu để tối đa hóa giá trị của doanh nghiệp và gia đình. |
Các công ty offshore được các công ty đa quốc gia và các gia đình giàu có trên thế giới sử dụng rất phổ biến, nhằm xây dựng cấu trúc thuế hiệu quả cho tài sản của công ty và gia đình. Do vậy, các công ty và gia đình sẽ chuyển tài sản và thu nhập của họ đến các thiên đường thuế để tối thiểu hóa số thuế phải nộp, bởi ở đây thường không có những yêu cầu gì về báo cáo tài chính cũng như tình hình hoạt động của công ty. Và như vậy, sau khi đóng mức phí thành lập ban đầu, hàng năm doanh nghiệp chỉ cần đóng một mức phí nhất định để duy trì hoạt động. Điểm đặc biệt của các công ty offshore là không phải công bố thông tin về ban điều hành cũng như cổ đông nên tính bảo mật về quyền sở hữu cực kỳ cao. Tuy nhiên, hoạt động của các công ty offshore sẽ bị xem là phi pháp khi nó được dùng để thực hiện các hoạt động mà pháp luật các quốc gia không cho phép như hoạt động rửa tiền, trốn thuế và chuyển giá.
Sử dụng thiên đường thuế như thế nào
Một công ty đa quốc gia thường thành lập chi nhánh ở các nước để hoạt động, nếu hiệu quả sẽ chuyển lợi nhuận về công ty mẹ. Như vậy phần thu nhập tạo ra sẽ bị đánh thuế bởi chính phủ công ty mẹ, hoặc chi nhánh ở nước ngoài. Tuy nhiên, để tối thiểu hóa phần thuế phát sinh từ các thị trường nước ngoài, một công ty đa quốc gia sẽ thành lập thêm một công ty con trung gian ở các quốc gia thiên đường thuế. Các công ty con này thường không thực hiện các hoạt động sản xuất kinh doanh cụ thể, nên không cần quan tâm đến việc mua máy móc hay nhập hàng tồn kho. Các công ty này thường chỉ là một cái tên được đăng ký để hợp thức hóa, hay tiến hành các thủ thuật kế toán để lách thuế phát sinh từ các quốc gia khác.
 |
Theo đó, công ty mẹ sẽ chuyển một số tài sản liên quan đến quyền sở hữu trí tuệ như bằng sáng chế, hoặc phát minh cho công ty con ở thiên đường thuế. Công ty con sẽ khai thác các bằng sáng chế/phát minh để hút phần lớn doanh thu tạo ra tại các công ty con ở các quốc gia khác thông qua hợp đồng sử dụng bản quyền với mức phí cao. Mức phí bản quyền cao dẫn đến kéo giảm lợi nhuận của các công ty con khác ở nước ngoài, do đó làm giảm số tiền đóng thuế tại quốc gia đang hoạt động. Đó là lý do tại sao Coca-Cola hoạt động ở Việt Nam suốt 20 năm nhưng vẫn không đóng một đồng thuế cho Chính phủ Việt Nam. Việc cấu trúc này có hợp pháp hay không chỉ có thể dựa trên tài liệu hợp đồng mua bán giữa các công ty con với nhau nhằm chuyển giá để tránh thuế tại các quốc gia sở tại. Tuy nhiên, việc xác định có chuyển giá hay không rất khó vì chúng ta không thể định hình giá trị của các hợp đồng liên quan đến sản phẩm sở hữu trí tuệ.
Hơn nữa, các công ty đa quốc gia có thể sẽ cấu trúc mô hình phức tạp hơn với sự tham gia luân chuyển dòng vốn qua nhiều quốc gia. Bằng cách đó, nguồn lợi nhuận từ hoạt động quốc tế sẽ được giữ ở các thiên đường thuế mà không cần chuyển về công ty mẹ. Như vậy, vấn đề không phải là cấu trúc hoạt động của các công ty offshore có hợp pháp hay không, mà những hoạt động cấu trúc đó thực hiện có hợp pháp hay không. Thông thường, các gia đình giàu có sử dụng thiên đường thuế bằng cách chuyển tài sản từ nước sở tại ra nước ngoài, miễn là họ có thể chứng minh được tính hợp pháp của nguồn gốc số tiền. Theo đó họ hoàn toàn có thể mở tài khoản đầu tư ở các thiên đường thuế để giảm mức thuế từ hoạt động đầu tư. Tuy nhiên, nó sẽ trở thành phi pháp khi các cấu trúc này nhằm vào hoạt động trốn thuế hoặc rửa tiền, thông qua việc chuyển những khoản tiền bất chính ở quốc gia sở tại của họ ra nước ngoài thông qua các kênh phi chính thức.
--------------------------
(*) Peter Pham, nguyên là Giám đốc quản lý quỹ đầu tư quốc tế và là giám đốc tài chính được chứng nhận bởi Ủy ban Tài chính ở Cayman. Hiện Peter Pham đang quản lý cho một quỹ phòng vệ (hedge fund) quốc tế và đang vận hành một công ty quản lý quỹ được thành lập ở Hoa Kỳ.
