* PHÓNG VIÊN: Thưa ông, xuất phát từ cơ sở nào mà Sở Xây dựng TPHCM đã đề xuất hoán cải xe máy xăng sang xe điện?
* Ông BÙI HÒA AN: Việc đề xuất nghiên cứu chuyển đổi xe máy xăng sang xe điện xuất phát từ chủ trương giảm phát thải, bảo vệ môi trường và phát triển giao thông xanh của thành phố.
Hiện TPHCM có hơn 10 triệu xe máy, trong đó nhiều xe đã cũ, tiêu hao nhiều nhiên liệu, phát thải CO, CO2 và bụi mịn gây ô nhiễm không khí nghiêm trọng. Vì vậy, việc nghiên cứu cải tiến, sử dụng năng lượng sạch là hướng đi phù hợp với xu thế và mục tiêu phát triển bền vững đến năm 2030.
* Cách làm này đã triển khai thí điểm ở đâu, hay chỉ mới là ý tưởng, nghiên cứu?
* Ông BÙI HÒA AN: Hiện nay, việc hoán cải xe máy xăng sang xe điện ở Việt Nam chưa được triển khai mà chỉ mới nghiên cứu, thử nghiệm kỹ thuật. Một số xưởng cơ khí nhỏ tại Hà Nội, Đà Nẵng từng thử nghiệm hoán cải xe cũ sang xe điện, song chưa được phép lưu thông do thiếu quy chuẩn quốc gia (QCVN) quy định đối với phương tiện sau cải hoán.
Tại TPHCM, Sở đang đánh giá tính khả thi của việc hoán cải, bởi vấn đề này liên quan trực tiếp đến an toàn kỹ thuật, khung pháp lý, quy trình kiểm định.
Trên thế giới, nhiều quốc gia như Ấn Độ, Thái Lan, Trung Quốc đã có chương trình retrofit - cho phép doanh nghiệp được cấp phép hoán cải xe cũ sang xe điện, kèm quy định chứng nhận an toàn và kiểm định chất lượng. Việt Nam đang tham khảo các mô hình này có thể áp dụng trong nước hay không.
Xe máy chạy xăng đang được Sở Xây dựng TPHCM đề xuất hoán cải sang xe điện.
* Việc thay động cơ xăng bằng động cơ điện dựa trên cơ sở kỹ thuật nào và làm sao để bảo đảm an toàn cho phương tiện cũng như người sử dụng?
* Về nguyên tắc, việc thay động cơ xăng bằng động cơ điện có cơ sở kỹ thuật rõ ràng. Xe được giữ nguyên khung, hệ thống treo, phanh..., nhưng thay thế cụm động cơ và hệ thống truyền động bằng mô-tơ điện, bộ điều khiển (controller) và pin sạc. Tuy nhiên, để đảm bảo an toàn, cần đáp ứng nhiều yêu cầu khắt khe như pin phải có hệ thống quản lý (BMS) nhằm ngăn ngừa quá nhiệt, đoản mạch, cháy nổ.
Hệ thống điện phải đạt chuẩn chống nước, chống rung, chống rò rỉ điện. Khung xe và phanh phải được tính toán lại tải trọng vì pin nặng và phân bố khác động cơ xăng. Xe sau hoán cải phải được kiểm định lại toàn bộ hệ thống kỹ thuật trước khi lưu thông. Hiện Việt Nam chưa có quy chuẩn kỹ thuật riêng cho loại hình này, nên chưa thể triển khai.
* So với xe điện nguyên bản, xe hoán cải động cơ xăng sang điện có vận hành tốt và an toàn tương đương không, thưa ông?
*Xe điện nguyên bản được thiết kế đồng bộ từ nhà sản xuất, có khung sườn, mô-tơ, pin, bộ điều khiển và hệ thống điện được tối ưu hóa cho hiệu suất, độ bền và an toàn. Ngược lại, xe hoán cải chỉ thay thế từng phần, phụ thuộc vào tay nghề kỹ thuật và chất lượng linh kiện. Do đó, xe điện nguyên bản đạt 90-95% hiệu suất, còn xe hoán cải thường thấp hơn, hao tổn năng lượng.
Về an toàn, xe nguyên bản được kiểm định, đạt chuẩn chống cháy nổ, chống nước; xe hoán cải chưa được pháp luật công nhận, tiềm ẩn rủi ro khi lưu thông. Về pháp lý, hiện chưa có quy định đăng kiểm, bảo hiểm cho xe hoán cải, nên nếu xảy ra sự cố, rất khó xác định trách nhiệm. Do đó, hoán cải chỉ nên xem là giải pháp tạm thời, trong khi hướng chính vẫn là khuyến khích người dân chuyển sang xe điện sản xuất đồng bộ.
* Tại sao chúng ta không hỗ trợ người dân bằng tiền hoặc cho vay trả chậm khi chuyển đổi từ xe xăng sang xe điện, thay vì hoán cải phương tiện?
* Nhiều ý kiến cho rằng thay vì khuyến khích hoán cải, Nhà nước nên hỗ trợ người dân đổi xe xăng cũ lấy xe điện mới thông qua trợ giá hoặc cho vay ưu đãi trả chậm, nhất là với người thu nhập thấp.
Cách này giúp người dân sở hữu phương tiện an toàn, đạt chuẩn kỹ thuật; Nhà nước quản lý được chất lượng và giảm phát thải hiệu quả; kích cầu sản xuất xe điện trong nước, tạo chuỗi giá trị bền vững. Mô hình này đã được áp dụng tại Trung Quốc, Thái Lan, Ấn Độ, châu Âu với mức trợ giá từ 10%-30%.
Tuy nhiên, ở Việt Nam, chính sách này chưa thể triển khai rộng do 3 nguyên nhân: ngân sách hạn chế; thiếu cơ chế phối hợp giữa Nhà nước - doanh nghiệp - ngân hàng để chia sẻ chi phí trợ giá, cho vay ưu đãi; hạ tầng sạc điện và niềm tin người dân còn hạn chế.
Trong giai đoạn đầu, có thể thí điểm hỗ trợ có chọn lọc, ưu tiên người thu nhập thấp, phương tiện cũ nát hoặc khu vực ô nhiễm cao. Cùng với đó, cần đầu tư hạ tầng sạc công cộng, truyền thông về an toàn và hiệu quả xe điện.
* Khi chuyển đổi xe xăng sang xe điện, sở có đề xuất gì về việc ban hành chế tài đối với phương tiện không đảm bảo chất lượng, ràng buộc trách nhiệm của nhà sản xuất trong hướng dẫn sử dụng, đảm bảo an toàn khi sạc pin, độ bền phương tiện và bổ sung các quy định về bảo hành, bảo dưỡng hiện có?
* Về phía quản lý nhà nước, chúng tôi đề xuất sớm ban hành quy chuẩn kỹ thuật quốc gia cho xe điện và xe hoán cải, quy định chi tiết về động cơ, pin, an toàn điện, phòng cháy nổ và quy trình kiểm định trước lưu thông.
Cần tăng cường kiểm định, hậu kiểm, xử lý hoặc thu hồi xe điện, linh kiện không đạt chuẩn, đồng thời cấp phép và giám sát cơ sở hoán cải, tránh tình trạng “độ chế” tự phát. Bên cạnh đó, phải phối hợp với ngành điện lực, PCCC trong việc hướng dẫn tiêu chuẩn, quy hoạch điểm sạc an toàn.
Về phía nhà sản xuất và cơ sở hoán cải phải có trách nhiệm hướng dẫn sử dụng, sạc pin và cảnh báo an toàn rõ ràng, dễ hiểu; cam kết độ bền, bảo hành pin và động cơ, có thể kéo dài hơn quy định tối thiểu; công khai nguồn gốc linh kiện, công nghệ pin, và chịu trách nhiệm khi sản phẩm gây mất an toàn; bảo đảm khả năng thay thế linh kiện, phụ tùng trong suốt vòng đời phương tiện.
Người sử dụng cần được bảo vệ theo chính sách an toàn và bảo hành tương tự ô tô, có quyền yêu cầu thu hồi hoặc sửa chữa khi xe lỗi kỹ thuật; được hướng dẫn kỹ năng sử dụng và sạc pin an toàn, nhất là tại khu dân cư, chung cư. Khi đăng ký, đăng kiểm xe, cần kiểm tra tiêu chí an toàn điện - pin - sạc như là điều kiện bắt buộc.
