Điều đáng chú ý không phải chỉ là quy mô, mà là tính chất: tài sản số này hoạt động ngoài hệ thống thanh toán SWIFT, không thông qua ngân hàng quốc tế truyền thống, và khó bị truy vết bởi các cơ quan thực thi cấm vận.
Liệu đây chỉ là một hiện tượng ngoại lệ, hay là dấu hiệu của một làn sóng stablecoin phi thể chế - được thiết kế để né tránh hệ thống giám sát tài chính toàn cầu?
Khi Nga học lại bài học châu Âu
Trong thập niên 1950, để né kiểm soát vốn của Mỹ, các ngân hàng châu Âu phát minh ra thị trường Eurodollar - với việc các khoản USD không nằm dưới quyền kiểm soát của Fed. Kết quả là một hệ thống tài chính offshore ra đời, phát triển mạnh mẽ, khiến Mỹ vừa phụ thuộc vừa mất kiểm soát.
Nay Nga đang tái diễn mô hình này. Nhưng thay vì dùng USD vật lý trong ngân hàng nước ngoài, họ dùng stablecoin gắn với tài sản nhà nước, giao dịch trên blockchain phi tập trung. Điểm khác biệt là Nga không cần hệ thống thanh toán toàn cầu SWIFT, không cần ngân hàng như JP Morgan. Chỉ cần một đoạn mã, một sàn giao dịch và… một nhà nước sẵn sàng chống lại trật tự hiện hành.
Một hệ thống mới đang được xây dựng từ vùng biên trừng phạt
Sự kiện này cho thấy, chuyển động tài chính không chính thức đang dần mở rộng khỏi các khuôn khổ truyền thống. Các stablecoin kiểu mới, không được chấp thuận ở phương Tây, nhưng lại có sự bảo trợ ngầm từ các quốc gia bị Mỹ trừng phạt - có thể tạo nên hệ sinh thái tài chính riêng, không phụ thuộc vào USD, SWIFT hay hệ thống ngân hàng.
Cấu trúc của các hệ sinh thái này thường gồm:
- Đồng stablecoin gắn với tài sản nội địa (như vàng, dầu khí, ngoại tệ dự trữ).
- Blockchain có tốc độ xử lý cao và phí thấp.
- Sàn giao dịch đặt tại các vùng pháp lý lỏng lẻo.
- Cầu nối (bridge) với các ví quốc tế.
- Mạng lưới nhà phát triển hoặc công ty vỏ bọc được chính phủ hậu thuẫn.
Kết quả là một hình thái mới của thanh toán xuyên biên giới đang được thử nghiệm. Chức năng ngân hàng trung gian giờ bị thay thế bởi công nghệ và mã nguồn.
Từ thách thức đến khoảng trống giám sát
Đối với các cơ quan quản lý phương Tây, vấn đề không chỉ nằm ở vi phạm trừng phạt, mà còn ở sự khó khăn trong xác định chủ thể phát hành, quyền kiểm soát và mức độ chịu trách nhiệm.
Không giống như ngân hàng truyền thống, stablecoin có thể được thiết kế phi tập trung, ẩn danh hoặc phân mảnh quyền lực, làm mờ ranh giới giữa phát hành - vận hành - sử dụng.
Thêm vào đó, một số blockchain cho phép tạo stablecoin trực tiếp từ hợp đồng thông minh mà không cần sự đồng thuận của cơ quan phát hành truyền thống. Điều này gây khoảng trống về quy định, chuẩn mực kế toán và quyền truy xét dòng tiền.
Một phần mềm thay vì một thể chế
Điều đáng lưu ý là stablecoin của Nga không cần được “hợp pháp hóa” để hoạt động hiệu quả. Nó vận hành như một phần mềm, miễn là có đủ người dùng, cầu nối thanh khoản và niềm tin tối thiểu vào giá trị giữ ổn định.
Chính điều này tạo ra thế khó cho các cơ quan quản lý: các quốc gia trong tầm ngắm không cần thay đổi luật quốc tế, họ chỉ cần thiết kế lại hạ tầng.
Stablecoin như công cụ phân cực tài chính
Nếu mô hình trên được nhân rộng, có thể hình thành một hệ thống “liên minh stablecoin”. Các liên minh chia sẻ công nghệ, thanh khoản và ví điện tử để tạo ra chuỗi thanh toán song song.
Điều này không chỉ ảnh hưởng đến cơ chế thực thi lệnh cấm vận, mà còn làm suy yếu tính toàn vẹn của hệ thống thanh toán quốc tế hiện tại. Ngoài ra, nó còn tạo rủi ro pháp lý cho các công ty, ngân hàng và người dùng, và gây áp lực lên các nước trung lập về mặt lập trường chính sách tiền kỹ thuật số - nếu chẳng may làm ăn với các nước trong…liên minh.
Từ góc nhìn chính sách toàn cầu, để đối phó, các quốc gia đang có khuynh hướng tạo khung phản ứng nhiều lớp:
- Tăng cường giám sát kỹ thuật đối với các blockchain có dấu hiệu hoạt động trừng phạt tránh né, thay vì chỉ tập trung vào các nhà phát hành stablecoin truyền thống.
- Xây dựng khung hợp tác đa phương về kiểm soát hạ tầng mã nguồn mở, thay vì chỉ dựa vào thể chế pháp lý nội địa.
- Phân loại stablecoin theo mức độ rủi ro địa chính trị, tương tự phân loại rủi ro tài chính theo Basel III, để các định chế tài chính có công cụ đánh giá cụ thể.
Kết luận: Một thế giới tài chính đa trục đang hình thành
Sự kiện stablecoin Nga có thể là tín hiệu sớm cho một thế giới tài chính phân cực, với việc quyền lực không còn tập trung ở các tổ chức Bretton Woods, mà được tái cấu trúc quanh các cụm công nghệ, vùng pháp lý và liên minh chính trị.
Nếu stablecoin từng được xem là công cụ của đổi mới thị trường, thì nay, nó đã trở thành công cụ của định hình trật tự quyền lực.
Và nếu ai đó đang ở một quốc gia nhỏ, từng tin rằng trung lập là đủ để đứng ngoài… thì có lẽ họ đã đứng nhầm sân chơi.
