Tương tự cho vay ngang hàng, mô hình này phát sinh từ của nhu cầu xã hội và xu hướng toàn cầu, nhưng Việt Nam vẫn chưa có hành lang pháp lý bảo vệ các bên tham gia.
Phát triển nhanh và mạnh
Kredivo, nền tảng mua trước trả sau (BNPL) hàng đầu Indonesia và một trong những kỳ lân công nghệ giá trị nhất Đông Nam Á mới đây đã tiến vào thị trường Việt Nam, thông qua việc hợp tác cùng nhà cung cấp dịch vụ thanh toán OnePay. Hoạt động này giúp Kredivo kết nối với 4.000 nhà bán lẻ hàng hóa tại Việt Nam để phát triển các khoản cho vay. Sự có mặt của Kredivo thổi thêm luồng gió mới vào sức nóng của mô hình BNPL tại Việt Nam.
BNPL trước đó được triển khai đầu tiên tại Việt Nam vào năm 2020, khi CTCP Công nghệ Sen Đỏ (Sendo) hợp tác với đơn vị giải pháp tài chính Atome cung cấp dịch vụ này. Theo đó, người mua sở hữu món hàng trước và trả tiền hàng sau nhưng người bán vẫn nhận được 100% giá trị đơn hàng tại thời điểm đơn hoàn tất. Người mua được Sendo cấp hạn mức dựa trên lịch sử mua hàng trong ít nhất 3 tháng gần nhất.
Sau đó, làn sóng BNPL lan rộng trên thị trường TMĐT với sự tham gia của các ngân hàng, công ty tài chính, ví điện tử qua các hình thức khác nhau. Đầu năm 2022, Tiki tiến hành hợp tác với 2 nhà cung cấp dịch vụ tài chính Home Credit và Lotte Finance, ra mắt dự án BNPL.
Tháng 9-2022, Shopee đã cho ra mắt tính năng SPayLater, được cung cấp bởi đối tác tín dụng TPBank. Lazada cũng nhanh chóng áp dụng hình thức BNPL thông qua phương thức LazPayLater, hỗ trợ tài chính ngắn hạn theo kỳ hạn.
Bên cạnh đó, Viettel Money hợp tác cùng Insta ra mắt dịch vụ BNPL. Đồng thời, các ví điện tử Momo, ZaloPay, Paynow, SmartPay cũng mở dịch vụ ví trả sau trên cơ sở hợp tác với một NHTM để triển khai BNPL theo một hạn mức quy định không cần phải chứng minh thu nhập.
Theo WorldPay, các dịch vụ BNPL sẽ là một trong những hình thức thanh toán trực tuyến tăng trưởng nhanh nhất toàn cầu trong vòng 5 năm tới, với mức chi tiêu trên các nền tảng kỳ vọng đạt giá trị hơn 1.000 tỷ USD vào năm 2025. Tiềm năng lớn nên vốn đầu tư cũng ồ ạt đổ vào các start up đầu tư lĩnh vực BNPL. Chẳng hạn, tại Việt Nam, Research and Markets ước tính BNPL đạt hơn 1,12 tỷ USD vào năm 2022.
Trong năm 2022, start up BNPL Việt Nam là Fundiin cũng đã nhận được khoản đầu tư 5 triệu USD ở vòng series A. Fundiin hiện đã hợp tác những tên tuổi lớn như Thế giới di động, Điện máy xanh, Unilever, Galaxy Play, Reebok, Paula’s Choice, Pigeon, Vua nệm, Giant International… để triển khai hình thức này.
Giao dịch BNPL đang thiếu hành lang pháp lý bảo vệ việc thanh toán giữa người mua hàng cũng như đơn vị cung cấp dịch vụ và người bán hàng.
Trong vùng xám quản lý?
Có thể nói, BNPL đang tạo ra cuộc cách mạng trong lĩnh vực tín dụng tiêu dùng nói chung. Những start up trong cuộc cho biết, các sản phẩm truyền thống như mở thẻ tín dụng của NH hay vay trả góp công ty tài chính duyệt hồ sơ lâu, yêu cầu nhiều giấy tờ.
Trong khi đó, với mô hình BNPL, chỉ cần người dùng đang có tài khoản ví điện tử hoặc tài khoản trên các nền TMĐT xác minh danh tính thông qua căn cước công dân, số điện thoại được đăng ký chính chủ, có lịch sử tín dụng hoặc lịch sử giao dịch tốt, sẽ được xét duyệt nhanh chóng trong vài phút, với hạn mức lên đến 10 triệu đồng.
Rất tiện lợi là ý kiến của nhiều người tiêu dùng đã trải nghiệm dịch vụ BNPL. Thế nhưng đằng sau đó, rủi ro, thách thức tiềm ẩn cũng không nhỏ. Một số báo cáo nhận định, hiện nay lượng người chuộng thanh toán không dùng tiền mặt thường có mức thu nhập ổn định và họ đã có tài khoản NH để chi trả ngay món hàng họ định mua.
Thế nên, BNPL thường phát huy hiệu quả ở những nhóm khách hàng chưa có tài khoản NH hoặc thu nhập thấp và họ thường sử dụng BNPL cho những đơn hàng có giá trị cao, khoảng từ 2-3 triệu đồng trở lên.
Với đặc thù như vậy, đã có nhiều cảnh báo về rủi ro khả năng thanh toán của các mô hình BNPL. Do quá tiện dụng, một bộ phận người tiêu dùng dễ chấp nhận việc vay trả góp thông qua BNPL và có thể rơi vào “bẫy” phí của các đơn vị này.
Được biết, hiện một số đơn vị tính phí chuyển đổi trả góp 2,95%/tháng trên tổng giá trị đơn hàng. Phí chậm thanh toán 30.000 đồng/tháng sẽ phát sinh khi thanh toán chậm hoặc không đúng hạn thanh toán. Trong khi đó, các nền tảng chỉ giới thiệu nổi bật các khuyến mãi đi kèm, còn những nghĩa vụ thanh toán và chi phí kèm theo thường không được thể hiện rõ khi đăng ký dịch vụ.
Rủi ro tiếp theo là dễ tiếp cận khoản vay có thể dẫn chi tiêu quá mức, không kiểm soát được lộ trình thanh toán, khiến những khoản nợ nhỏ dần thành những khoản nợ lớn và cuối cùng đi đến nợ xấu.
Đặc biệt, mô hình BNPL hiện không kết nối với cơ sở dữ liệu thông tin tín dụng quốc gia (CIC). Đa số ứng dụng thu thập dữ liệu và dùng công nghệ để xây dựng mô hình đánh giá rủi ro tín dụng dựa trên giao dịch đã phát sinh. Điều này rất dễ có đánh giá sai và không thể thu hồi được các khoản nợ của khách hàng.
Theo Hiệp hội NH, tỷ lệ khách vay “không trả nợ” đang ngày càng cao và gần đây xảy ra hiện tượng “rủ nhau” bùng nợ. Trong khi đó, chế tài với khách hàng này chưa có và việc khởi kiện khó thực hiện với các khoản nợ giá trị thấp.
Ngoài ra, mô hình BNPL còn được cảnh báo về rủi ro liên quan đến vấn đề bảo mật thông tin. Bởi giao dịch này không phải từ người bán hàng và đến người mua hàng, mà thông qua nền tảng của nhà cung cấp dịch vụ và đơn vị cung cấp tín dụng.
Với đường đi như vậy, vấn đề bảo mật thông tin để đảm bảo luồng tiền đến và đi được an toàn, thông tin của người sử dụng được bảo mật, rất quan trọng. Thông thường, nếu muốn chia sẻ thông tin khách hàng cho bất kỳ bên thứ 3 nào, cũng phải tuân thủ luật về bảo vệ thông tin, nhưng hiện chưa có quy định cụ thể cho nhóm này.
Thời gian qua, thuật ngữ cơ chế hoạt động thử nghiệm (sanbox) cho fintech được nhắc đến rất nhiều trước sự bùng nổ của nhiều start up trong lĩnh vực này. Việc xây dựng Nghị định về sandbox cho fintech cũng được Chính phủ thông qua nhưng vẫn chưa hoàn thiện. Giữa tháng 5, Phó Thủ tướng Lê Minh Khái đã chỉ đạo NHNN khẩn trương hoàn thiện trình Chính phủ ban hành Nghị định này.
