Kiểm soát dịch bệnh nCoV

Trong lịch sử, các biến chủng virus gây thành các trận dịch lớn đều được xác định có nguồn gốc từ động vật. Thí dụ, SARS-CoV (2002-2003) có nguồn gốc từ cầy hương; MERS-CoV (2012) có nguồn gốc từ lạc đà; chủng virus 2019-nCoV hiện đang được nghi ngờ có nguồn gốc từ loài dơi, hoặc có thể là một chủng lai giữa các virus corona tồn tại ở loài dơi và rắn.

Đường lây truyền

2019-nCoV là một chủng mới, hiện giờ các nhà khoa học đang nỗ lực nghiên cứu để hiểu biết sâu hơn về chủng này. Mầm bệnh virus từ người đang nhiễm bệnh được phát tán ra xung quanh thông qua các giọt nước nhỏ li ti bắn ra khi người bệnh ho, hắt xì hơi, thậm chí là nói chuyện bình thường, thuật ngữ y khoa gọi là “giọt bắn”. Các giọt bắn mang theo mầm bệnh virus có thể được hít trực tiếp vào phổi của người lành xung quanh người bệnh trong khoảng cách gần (ít hơn 2m).

Các giọt bắn này cũng có thể “đậu” lại trên mặt, trên mũi, miệng, mắt của người lành, rồi từ đó đi vào đường hô hấp của người lành. Các giọt bắn này cũng có thể “đậu” lại trên các bề mặt ở xung quanh người bệnh và gây ô nhiễm virus vào các bề mặt này; tiếp theo sau đó, người lành ở xung quanh chạm tay vào các bề mặt này dẫn đến ô nhiễm bàn tay. Sau đó, người lành có bàn tay bị ô nhiễm virus dùng tay chạm vào mũi, miệng, mắt (dụi mắt) tạo cơ hội cho virus từ bàn tay xâm nhập vào đường hô hấp.

Các kết quả nghiên cứu về chủng SARS-CoV cho thấy, trong điều kiện nhiệt độ 22-25°C và độ ẩm 40-50% (nhiệt độ và độ ẩm trung bình của một phòng kín có máy điều hòa nhiệt độ), virus có thể tồn tại khoảng 5 ngày. Còn trong môi trường ngoài có nhiệt độ từ 28-33°C, virus có khả năng sống sót từ 4-5 ngày. Trong điều kiện nhiệt độ cao ≥38°C và độ ẩm cao 80-90%, virus có thể sống sót 1 ngày.

Chẩn đoán

Theo hướng dẫn hiện nay, Bộ Y tế phân ra thành các trường hợp: “ca bệnh nghi ngờ”, “ca bệnh có thể” và “ca bệnh xác định”, với tiêu chuẩn cụ thể. Trong đó, ca bệnh nghi ngờ bao gồm một trong các trường hợp sau: Sốt và viêm phổi hoặc viêm phổi kẽ hoặc hội chứng suy hô hấp tiến triển (ARDS) dựa trên lâm sàng hoặc hình ảnh X-Quang mà không lý giải được bằng các nhiễm khuẩn hoặc nguyên nhân khác.

Sống hoặc đi du lịch đến vùng dịch tễ có bệnh do nCoV trong 14 ngày trước khi bắt đầu có triệu chứng. Tiếp xúc với người bệnh có sốt và nhiễm khuẩn đường hô hấp cấp tính chưa rõ nguyên nhân xuất hiện trong vòng 14 ngày sau khi du lịch đến vùng dịch tễ có bệnh do nCoV. Sốt và có các triệu chứng bệnh lý hô hấp (ho, khó thở…).

Tiền sử đến khám và điều trị tại các cơ sở y tế ở vùng dịch tễ có bệnh do nCoV đã xác định có ca bệnh do nCoV. Tiếp xúc trực tiếp với vật nuôi bị bệnh, động vật hoang dã ở các vùng dịch tễ có bệnh do nCoV trong vòng 14 ngày. Sốt hoặc có các triệu chứng hô hấp và khởi phát trong vòng 14 ngày sau khi tiếp xúc với trường hợp có thể hoặc khẳng định mắc bệnh do nCoV.

Ca bệnh có thể được xác định khi có các bằng chứng về lâm sàng và dịch tễ. Trong đó, người tiếp xúc trực tiếp với ca bệnh đã được chẩn đoán xác định bằng xét nghiệm, bao gồm những người chăm sóc người bệnh: nhân viên y tế, người bệnh cùng phòng, những người sống chung với người bệnh, người nhà chăm sóc, khách thăm bệnh trong thời gian có biểu hiện bệnh. Người bệnh có các dấu hiệu lâm sàng, X-Quang hoặc xét nghiệm giải phẫu bệnh của bệnh lý nhu mô phổi (thí dụ như viêm phổi hoặc ARDS) phù hợp với định nghĩa ca bệnh nghi ngờ ở trên. 

Ca bệnh xác định là ca bệnh có biểu hiện lâm sàng như đã nêu trên và được khẳng định bằng xét nghiệm Real time RT - PCR dương tính với nCoV.

Đối với các ca bệnh nghi ngờ hoặc ca bệnh có thể, chỉ cần khám ở phòng cách ly tại bệnh viện, lấy bệnh phẩm đúng cách để làm xét nghiệm chẩn đoán xác định. Còn với ca bệnh xác định cần chỉ định nhập viện theo dõi tại phòng cách ly hoàn toàn.

Phòng ngừa lây nhiễm nCoV

Để phòng ngừa lây qua đường tiếp xúc và giọt bắn, cần cách ly ngay lập tức những ca nghi ngờ (không xếp chung phòng các ca nghi ngờ và ca xác định) và cho mang khẩu trang y tế. Việc chụp X-Quang, các xét nghiệm… nên được tiến hành tại giường, hạn chế di chuyển người bệnh, nếu di chuyển cần phải trang bị đầy đủ phương tiện phòng hộ cá nhân. Người bệnh tránh khạc nhổ bừa bãi, người bệnh khạc vào khăn giấy và bỏ vào thùng rác lây nhiễm. 

Nhân viên y tế khi chăm sóc phải dùng khẩu trang ngoại khoa, kính bảo hộ, mặt nạ che mặt, áo choàng sử dụng một lần, găng tay, nón, bao giày. Nếu có thể nên sắp xếp nhân viên y tế chỉ chăm sóc trong khu vực các ca nghi ngờ, có thể hoặc xác định để tránh lây nhiễm chéo. Sử dụng máy đo huyết áp, ống nghe, nhiệt kế… riêng cho từng người bệnh. Trước khi dùng cho người bệnh khác cần được lau khử khuẩn. Bệnh phẩm xét nghiệm phải được đặt trong túi nylon hoặc hộp vận chuyển theo quy định.

Cần vệ sinh tay với nước và xà phòng khử khuẩn hoặc chà tay khử khuẩn với dung dịch vệ sinh tay chứa cồn sau khi tiếp xúc dịch tiết đường hô hấp, dụng cụ bẩn, chăm sóc người bệnh, sau khi tháo găng tay, khẩu trang, áo choàng và trước khi rời khu vực cách ly. Những người tiếp xúc trực tiếp với người bệnh ở khu vực cách ly phải tắm, thay quần áo trước khi ra khỏi khu vực cách ly. Cấm người nhà và khách thăm đến khu vực cách ly. Lập danh sách những người tiếp xúc gần và theo dõi trong vòng 14 ngày kể từ ngày tiếp xúc cuối cùng. Tư vấn cho người tiếp xúc các dấu hiệu như sốt, đau họng, ho, khó thở… cần đến ngay cơ sở y tế gần nhất để khám.

Để phòng ngừa lây nhiễm nCoV ở ngoài cộng đồng, mọi người cần đeo khẩu trang và đến các cơ sở y tế khám bệnh ngay khi có triệu chứng hô hấp. Cần rửa tay thường xuyên bằng dung dịch xà phòng và nước hoặc bằng dung dịch rửa tay có chứa cồn, đặc biệt sau khi hắt hơi, ho hoặc chùi mũi. Che mũi, miệng khi có hắt hơi và ho, vứt các khăn giấy lau mũi miệng vào thùng rác riêng có nắp đậy. Duy trì thông khí nơi ở hoặc nơi làm việc tốt, tránh tiếp xúc và tụ tập đông người, nơi không thoáng khí. Hạn chế tiếp xúc trực tiếp các vật nuôi, động vật hoang dã.