Phim trên mạng chấp chới giữa thú chơi thời thượng và sản phẩm nghệ thuật, vì thế chưa có hành lang pháp lý cụ thể để kiểm soát.
Sự thả nổi phim chiếu mạng tạo nhiều âu lo cho cộng đồng. Đã có nhiều lời đề nghị tâm huyết được đưa ra để tìm kiếm giải pháp hữu hiệu đối với phim trên mạng, trong đó có yêu cầu phải luật hóa. Trong phiên họp thứ 9 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội ngày 22-3, đã dành thời gian để nghe báo cáo về quy định phổ biến phim trên mạng, bổ sung cho Luật Điện ảnh sửa đổi.
Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa Giáo dục Nguyễn Đắc Vinh, chia sẻ qua cuộc khảo sát mới nhất trong giới chuyên môn và các đại biểu Quốc hội, đa số ý kiến đồng tình với phương án “hậu kiểm”. Song một số ý kiến vẫn khẳng định phải cấp phép phân loại phim phổ biến trên không gian mạng.
Phim chiếu mạng hiện nay là mảnh đất màu mỡ cho cả ý tưởng sáng tạo lẫn ý thức kinh doanh. Chỉ cần đầu tư khoản kinh phí nhỏ có thể thu được tiền tỷ nhờ phim chiếu mạng. Đã có không ít công ty giải trí được lập ra chỉ để sản xuất phim chiếu mạng.
Trước đây, phim chiếu mạng chỉ tập trung những nghệ sĩ nghiệp dư, nay ngày càng thu hút giới chuyên nghiệp tham gia. Thí dụ, quý I-2022, công chúng chứng kiến cuộc chinh phục của bộ phim “Ngõ cụt” của Trấn Thành, cùng lúc thấy một tên tuổi gạo cội là đạo diễn Xuân Phước với bộ phim “Xóm trọ trên mây”, nhảy vào thị trường phim chiếu mạng.
Một khi giới làm phim đánh hơi được phim chiếu mạng có khả năng mang lại lợi nhuận bất ngờ, khán giả cũng phải đối mặt sự cạnh tranh muôn hồng ngàn tía rất nhiều hệ lụy. Sau cơn sốt phim chiếu mạng có định dạng tấu hài quay ngoại cảnh, những đề tài nhạy cảm khác bắt đầu được khai thác như tình dục và bạo lực.
Phim chiếu mạng có vô số phim đánh đấm rất kinh dị - nội dung không thể xuất hiện trên phim chiếu rạp hoặc phim truyền hình. Nghĩa là, biên độ mở của phim chiếu mạng rất lớn, tất yếu kéo theo những tác động tiêu cực cho đời sống xã hội. Có thể nói, phim chiếu mạng là điều đáng băn khoăn nhất trong Luật Điện ảnh sửa đổi, vì dường như mức độ lan tỏa của thể loại mới mẻ này chưa ai có thể tiên liệu được.
Bộ trưởng Bộ Văn hóa Thể thao - Du lịch (VH-TT-DL) Nguyễn Văn Hùng, cũng từng nêu vấn đề phim chiếu mạng tại phiên họp thứ 3 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội vào năm ngoái, với 2 phương án.
(1) Cho phép các nhà phát hành “tự kiểm” và chịu trách nhiệm, cơ quan quản lý sẽ kiểm tra theo kiểu hậu kiểm.
(2) Bắt buộc các phim chỉ được phổ biến trên không gian mạng khi có giấy phép, tức tiền kiểm. Phương án hậu kiểm là cách tiếp cận mới, song cũng tạo nguy cơ để lọt các sản phẩm phản ánh sai lịch sử, nội dung bạo lực, khiêu dâm...
Ngược lại, phương án tiền kiểm hiện chưa có giải pháp hiệu quả để kiểm soát khối lượng lớn phim trên mạng. Vì thế, một vài đại biểu Quốc hội đã đề xuất phương án thứ 3 là kết hợp hậu kiểm và tiền kiểm. Hậu kiểm là chủ yếu, tiền kiểm đối với phim có ảnh hưởng xấu đến chính trị, tư tưởng, quốc phòng, an ninh, đối ngoại, và phải phù hợp với điều kiện, khả năng quản lý của cơ quan nhà nước.
Bàn về giải pháp kiểm soát phim chiếu mạng, Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ bày tỏ không ít âu lo. Hiện nay tiền kiểm đối với phim mạng là bất khả thi, cần chuyển sang hậu kiểm. Tuy nhiên, nếu nhà sản xuất, phát hành có nội dung hơi gợn về tính pháp lý hoặc tính thẩm mỹ, muốn được có ý kiến trước khi phát hành, cơ quan quản lý có thể đảm đương không? Chủ tịch Quốc hội cũng đặt câu hỏi làm sao xây dựng cơ chế đồng bộ để phát hiện, khắc phục nhanh hậu quả và xử lý các vi phạm? Dự thảo Luật Điện ảnh sửa đổi sau thời gian tiếp thu và chỉnh lý vẫn chưa đáp ứng yêu cầu ấy.
Cụ thể hơn, ông Vương Đình Huệ trích dẫn quy định tại Điều 21 dự thảo luật có tới 9 khoản yêu cầu tổ chức, cá nhân phổ biến phim trên mạng phải tuân thủ, như phải thông báo với Bộ VH-TT-DL, gỡ bỏ phim trong 24 giờ khi cơ quan nhà nước yêu cầu, hay dừng cung cấp dịch vụ khi có yêu cầu bằng văn bản của cơ quan nhà nước… và nhấn mạnh sự bất cập: “Lằng nhằng, mở một cái khóa nhưng đóng vào đấy mười mấy cái van, chốt. Phải thông báo đến Bộ VH-TT-DL thì thông báo thế nào? Một cú điện thoại gọi chuyên viên có được không? Có phải chờ trả lời không? Thời gian trả lời là bao lâu?... Phải quy định hình thức, thời gian thông báo cụ thể. Chúng ta phải tham khảo kinh nghiệm quốc tế, để có hướng giải quyết phù hợp”.
Phim chiếu mạng sở dĩ đắc dụng nhờ linh hoạt 2 nguồn thu, gồm thu trực tiếp từ tài trợ, thu gián tiếp từ Youtube và các diễn đàn điện ảnh trực tuyến. Nguồn thu trực tiếp đảm bảo kinh phí sản xuất, còn nguồn thu gián tiếp chính là rãi ròng. Cho nên, phim chiếu mạng càng giật gân, rùng rợn, quái đản càng lôi kéo được người xem lâu dài.
Thực tế chứng minh, có những phim chiếu mạng đạt doanh thu cao gấp 5-10 lần phim chiếu rạp. Và từ đó đã mở ra sự chạy đua giữa những người làm phim chiếu rạp, khiến thị trường rộng lớn ấy cũng tiềm ẩn những mối nguy hại về chuẩn mực hành vi và đạo đức.
Nếu phim chiếu rạp và phim truyền hình được kiểm soát nghiêm ngặt từ “đầu vào”, phim chiếu mạng chỉ có thể giám sát “đầu ra”. Một đặc trưng nữa của phim chiếu mạng phải được chú tâm, đó là rất nhiều sản phẩm không cần lệ thuộc vào tên tuổi ngôi sao và luôn nảy nở những nhà sản xuất tùy hứng. Nghĩa là, những người cậy tính nghiệp dư sẽ làm xáo trộn không gian mạng bằng những bộ phim ngẫu hứng và tùy tiện. Mặt khác, một phim chiếu mạng đã tung lên lập tức được sao chép, được chia sẻ, nên “khoanh vùng” chủ nhân để xử lý khá phức tạp.
Do vậy, Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ nhấn mạnh, dự thảo Luật Điện ảnh sửa đổi đã đưa ra “mênh mông bể sở các rào cản, van, chốt, khóa” nhưng chưa chắc đã chặt chẽ, khả thi. Yêu cầu gỡ phim trong 24 giờ thì sau 24 giờ phim đã lan truyền toàn xã hội còn gỡ cái gì. Cần rà soát lại để có quy định chặt chẽ nhưng khả thi.
