Hàng tuần, một nhóm các nhà dịch tễ học ở phía Đông Bắc của Mỹ tham gia cuộc họp trực tuyến để thảo luận về những manh mối liên quan đến biến thể mới trên thế giới.
“Trước đây chúng ta có biến thể Gamma, Alpha. Nhưng hiện tại các ca mắc bệnh toàn là biến thể Delta”, William Hanage, nhà dịch tễ học tại Trường Y tế Công cộng T.H. Chan thuộc Đại học Harvard, cho biết.
Kể từ lần đầu tiên được phát hiện ở Ấn Độ vào tháng 12/2020, biến thể Delta nhanh chóng lan rộng ra toàn cầu. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), 99,5% số ca mắc Covid-19 giải trình tự gen hiện tại đều cho kết quả là biến thể Delta.
Trong khi các biến thể mới liên tục xuất hiện như AY.4.2 (còn gọi là Delta Plus), được các nhà khoa học ước tính có khả năng lây truyền cao hơn Delta 10-15%, nhưng nó vẫn chỉ được xem là một biến thể phụ của chủng Delta.
Nguy cơ xuất hiện “siêu biến thể” trong tương lai
Các nhà khoa học vẫn tiếp tục xem xét dữ liệu để dự đoán diễn biến tiếp theo của đại dịch. Liệu Delta có phải là biến thể siêu lây nhiễm cuối cùng hay còn có biến thể đáng lo ngại hơn sẽ xuất hiện trong tương lai? Theo giới khoa học, đây là câu hỏi chưa có câu trả lời rõ ràng.
Các nhà khoa học đưa ra một khả năng là sau bước nhảy vọt trong trình tự di truyền khi tạo ra một loạt biến thể mới, SARS-CoV-2 sẽ đột biến từ từ và ổn định. Tuy nhiên, vẫn có khả năng virus sẽ tiếp tục đột biến và xuất hiện biến thể mới có thể kháng vaccine, dù kịch bản này được dự đoán sẽ xảy ra trong vài năm nữa.
Kịch bản khác được đưa ra là sự xuất hiện đột ngột của một biến thể hoàn toàn mới, với khả năng lây lan, độc lực và khả năng né tránh miễn dịch được xem có thể thay đổi diễn biến đại dịch. Ravi Gupta, giáo sư tại Đại học Cambridge, gọi những chủng này là “siêu biến thể” và cho rằng có 80% khả năng nó sẽ xuất hiện.
“Chúng ta có những đợt bùng phát nghiêm trọng liên quan tới biến thể Delta vào thời điểm hiện tại. Biến thể phụ Delta Plus tương đối phức tạp so với loại tôi đang nhắc tới. Mặc dù sở hữu hai đột biến từ biến thể Delta nhưng tôi nghĩ chúng không đáng lo ngại và đã không lây lan nhanh ở các quốc gia. Tuy nhiên, không thể tránh khỏi việc sẽ xuất hiện một biến thể nguy hiểm khác trong 2 năm tới, cạnh tranh với Delta và có thể vượt xa Delta”, ông Gupta nói.
Vào cuối năm 2020, các nhà dịch tễ học bắt đầu quan sát thấy các dấu hiệu của một hiện tượng được gọi là tái tổ hợp virus, trong đó các phiên bản khác nhau của SARS-CoV-2 trao đổi các đột biến và kết hợp để tạo thành một chủng hoàn toàn mới.
Giáo sư Gupta nói rằng, sự tái tổ hợp này không phổ biến nhưng nó vẫn được xem là nguồn sinh ra một biến thể mới, đặc biệt là ở những nơi có tỷ lệ tiêm chủng thấp trên thế giới. “Hiện tại Delta đang là biến thể áp đảo và kịch bản này có khả năng xảy ra thấp hơn. Tuy nhiên, chúng ta vẫn chưa phân tích dữ liệu ở nhiều nơi trên thế giới và không biết điều gì sẽ xảy ra. Vì vậy, đó vẫn là một khả năng có thể xảy ra”, ông Gupta nêu rõ.
Kịch bản thứ hai được đưa ra là sự xuất hiện của một loạt các đột biến nghiêm trọng, dẫn tới một phiên bản nguy hiểm hơn của biến thể Delta. “Trong khi các biến thể mới xuất hiện gần đây là biến thể phụ của Delta, virus có khả năng đột biến rất lớn trong tương lai. Các đột biến phức tạp hơn có thể phát triển và điều này có thể gây ra nhiều vấn đề hơn”, Gideon Schreiber, giáo sư khoa học phân tử tại Viện Khoa học Weizmann, Israel, cho biết.
Chuyên gia Gupta cảnh báo một vấn đề nghiêm trọng hơn có khả năng dẫn đến một siêu biến thể là do những nơi có tỷ lệ lây nhiễm cao. “Càng có nhiều ca mắc bệnh mỗi ngày, càng có nhiều khả năng xuất hiện một bệnh nhân X, người nhiễm mầm bệnh và tế bào T trong cơ thể họ không đủ kháng thể chống lại virus”, ông Gupta nói.
Đầu năm 2021, chuyên gia Gupta đã công bố một nghiên cứu cho thấy, quá trình trên có thể xảy ra ở những người mắc bệnh nặng đã được sử dụng huyết tương chứa kháng thể diệt virus. Do hệ thống miễn dịch của họ không thể loại bỏ virus hoàn toàn, nó đã đột biến dựa trên kháng thể đó. Các nhà khoa học cho rằng, việc sử dụng rộng rãi huyết tương chứa kháng thể để điều trị trong thời kỳ đầu của đại dịch là nguyên nhân thúc đẩy sự xuất hiện của các biến thể.
Vaccine có thể chống lại siêu biến thể?
Cho đến nay, những đột biến chính trong SARS-CoV-2 đã giúp virus tăng khả năng lây truyền. Chuyên gia Hanage giải thích rằng, một trong những lý do khiến biến thể Delta lưu hành rộng rãi là do nó phát triển rất nhanh bên trong các tế bào của con người, trước khi hệ thống miễn dịch bắt đầu hoạt động. Những người nhiễm biến thể Delta có tải lượng virus ở mũi cao gấp khoảng 1.200 lần so với người nhiễm chủng SARS-CoV-2 ban đầu.
Sự xuất hiện của biến thể Delta là kết quả của quá trình chọn lọc tự nhiên. Các biến thể mới luôn được tạo ra nhưng biến thể trụ lại được và trở nên phổ biến hơn là chủng có khả năng lây lan cho nhiều người hơn. Các chủng có thể vượt qua các kháng thể sẽ trở nên chiếm ưu thế hơn, khiến cho siêu biến thể tiếp theo có thể né tránh một phần phản ứng miễn dịch.
Tuy nhiên, đây không phải là một tin xấu. Vaccine Covid-19 được phát triển với mục đích nắm bắt được sự tiến hóa của virus, vậy nên các nhà dịch tễ học cho rằng, khó có khả năng xuất hiện một siêu biến thể có thể khiến vaccine hoàn toàn vô dụng.
Ngoài ra, các nhà khoa học đã bắt đầu phát triển vaccine Covid-19 thế hệ thứ hai. Karin Jooss, phó chủ tịch điều hành công ty dược phẩm Gritstone - công ty có vaccine Covid-19 thế hệ thứ hai đang được thử nghiệm lâm sàng giai đoạn I, cho biết, các công ty đang giải trình tự gen tất cả các biến thể hiện có nhằm tạo ra kháng thể trung hòa có thể phản ứng với các biến thể tốt hơn.
Tuy nhiên, các nhà dịch tễ học cho rằng, chỉ dựa vào vaccine để đẩy lùi đại dịch là không đủ. Giáo sư Gupta nói rằng ngay cả khi hướng tới sống chung với Covid-19, vẫn cần áp dụng một số hạn chế để ngăn chặn virus lây lan và giảm cơ hội virus đột biến.
“Hiện tại, số ca mắc bệnh rất cao nên việc ngăn ngừa các ca lây nhiễm mới sẽ tốt hơn nhiều. Nói cách khác, chúng ta cần đeo khẩu trang ở nơi công cộng và không nên tụ tập đông người”, ông Gupta nói.
